Türkiye, 13. Cumhurbaşkanı'nı ve TBMM 28. Dönem milletvekillerini belirlemek için dün (14 Mayıs 2023 Pazar) sandık başına gitti. Bu yazıyı yazdığım saatlerde yurt içindeki 191 bin 910 sandığın yüzde 99,99'u açılmış, bu sandıklardaki 53 milyon 992 bin 249 seçmenin oyu sayılmıştı. Buna ilave olarak yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı 3 milyon 416 bin 98 seçmenin oylarını kullandığı 9 bin 593 sandığında yüzde 84,79'u açılmış bu sandıklardan çıkan 1 milyon 307 bin 936 oy da sayılmıştı.

 Türkiye, tarihinin en önemli demokrasi sınavlarından biri olarak görülen seçime siyasi partilerin oluşturduğu 5 ittifak ve 3 cumhurbaşkanı adayı ile girdi.

Kesin olmayan sonuçlara göre, hiçbir aday yeterli oyu alamadığı için Cumhurbaşkanlığı için Millet İttifakı adayı Kemal Kılıçdaroğlu ile Cumhur İttifakı adayı Recep Tayyip Erdoğan 28 Mayıs Pazar günü yapılacak ikinci turda yeniden yarışacak.

Cumhurbaşkanlığı seçiminin en dikkat çeken noktalarından biri ATA İttifakı adayı Sinan Oğan'ın 2 milyon 793 bin 307 oy alarak yüzde 5,28 oranına ulaşması oldu.

TBMM seçimleri 2018-2023 karşılaştırması

24 parti ve 5 ittifakın katıldığı seçimde 3 ittifak yüzde 7'lik ülke barajını aştı. Bu ittifakların altında bulunan AKP, MHP, YRP, CHP, YSP ve TİP milletvekili kazanabildi.

AKP ile HDP oy ve sandalye kaybetti, CHP'den müttefiklere 36 sandalye gitti

Kesin olmayan sonuçlara göre, AKP'nin 2018 seçimine göre oy oranı yüzde 42,56'dan yüzde 35,49'a, yani 7,07 puan düştü. Bu düşüş nedeniyle 295 olan milletvekili sayısı da 29 azalarak 266'ya indi.

CHP, 2018'de yüzde 22,65 olan oy oranını 2,73 puan artırarak yüzde 25,38 düzeyine -elbette DEVA, Gelecek ve Saadet partileriyle birlikte- yükseltti. CHP'nin milletvekili sayısı da 23 adet artarak 146'dan 169'a çıktı. Ancak bu vekilliklerden 36'sı ittifak ortaklarının kontenjanı olarak seçildi. 13 Deva, 10 Gelecek, 10 Saadet ve 3 Demokrat Parti vekili CHP'den ayrılıp kendi partilerine geçince CHP'nin sandalye sayısı 133'ye düşecek.

Yeşil Sol Parti çatı partisi altında seçime giren HDP 5 sandalye kayıp yaşasa da milletvekili sayısı ile Meclis'te 3. büyük parti olma özelliğini korudu. Ancak Yeşil Sol'un 14 Mayıs'ta aldığı yüzde 8,8'lik oy HDP'nin 2018 seçimlerinde aldığı yüzde 11,7 oranından 2,9 puan düşük. Milletvekili sayısıyla TBMM'de üçüncü parti olan YSP'nin oy oranı açısından, AKP, CHP, MHP ve İYİ Parti'nin ardından beşinci parti olduğunu not edelim.

MHP, anketlerdeki tahminlerin aksine önemli bir oy kaybı yaşamadı, hatta milletvekili sayısını artırmayı başardı. 2018 seçimlerine göre oylarında yüzde 1,04 puanlık bir kayıp yaşasa da MHP sandalye sayısını 49'dan 50'ye çıkardı.

Mart ayında birçok ankette yüzde 13-16 aralığında oy desteği tahmin edilen İYİP bu desteği bulamadı. Oyları yüzde 0,21 puan azalarak 9,96'dan 9,75'e düşen İYİP buna karşın milletvekili sayısını 43'ten 44'e çıkardı.

Yeniden Refah Partisi (YRP) ve TİP ise ilk kez bu yıl girdikleri seçimde ittifakları nedeniyle baraj sorunu yaşamadan milletvekili çıkarmayı başardılar. YRP yüzde 2,83 oy alarak 5, TİP ise yüzde 1,73 oy alarak 4 milletvekili çıkarmayı başardı.

Konya ve Kocaeli'den birer milletvekili kazanan YRP İstanbul'dan da 3 vekil çıkardı.

Toplam 931 bin 367 oy alan TİP ise İstanbul'dan 3, Hatay'dan 1 vekil çıkardı.

Seçmen sayısı artmasına karşın mutlak oyları azalanlar

Türkiye'de seçmen sayısı 4 milyon 375 bin 212 artmasına karşın AKP'nin oyları mutlak olarak 2,2 milyondan fazla azalarak 21,3 milyondan 19,1 milyona düştü. MHP oylarında da 150 bine yakın mutlak bir azalış var.

Mutlak olarak oyu azalan diğer parti ise YSP adıyla seçime giren HDP oldu. 5,8 milyon olan HDP'nin oyu, 2018 seçimlerine göre 1,1 milyon kadar azalarak 4,7 milyon seviyesine indi.

Milliyetçi yükseliş

Yukarıdaki tabloda dikkatimizi çeken bir nokta Türkiye'de aşırı sağ / sert milliyetçi çizginin hiç olmadığı kadar güçlenmiş olmasıdır. MHP, İYİP, BBP'ye DİĞER kategorisi içinde yer alan Zafer Partisi'nin 1,2 milyon (yüzde 2,25) oyunu da eklersek sert milliyetçi / aşırı sağ partilerin oylarının toplamı 12,4 milyonu geçerek yüzde 23'e yaklaşıyor.

Kendisi de 14 Mayıs kampanyasında “milliyetçi” vurguları öne çıkaran AKP'nin bu duruma rağmen gözlenen oylarındaki erime, bu partilerin güçlenmesiyle sonuçlanmış görünüyor. 

Cumhur İttifakı güç kaybetse de Meclis'teki çoğunluğu kaybetmedi

Milletvekili dağılımını ittifaklar açısından değerlendirirsek, şöyle bir tabloyla karşılaşıyoruz:

Cumhur İttifakı'nın toplam oyunda yüzde 4,29 puanlık bir düşüş ve TBMM'de 23 sandalye kaybı var. Ancak buna karşın TBMM'de 321 sandalyeyle çoğunluğu sağlıyor.

Emek ve Özgürlük İttifakı ise 2018'de HDP'nin tek başına 67 olan milletvekili sayısını dahi koruyamadı. Oyu 1,17 puan düşen ittifakın toplam vekil sayısı 1 eksilerek 66 oldu.

Millet İttifakı 2018'e göre oylarını sadece 1,18 puan artırarak Cumhur İttifakı ile HDP'nin kaybettiği toplam 24 sandalyeyi kazanarak Meclis'te daha güçlü bir temsiliyet elde ediyor. Ancak Millet İttifakı için 14 Mayıs seçimlerinde temel hedefin, 600 üyeli parlamentoda salt çoğunluk olan 300'ün üzerine çıkmak, bu hedefi en azından Emek ve Özgürlük İttifakı ile birlikte toplamda yakalamak olduğunun altını çizelim. Ancak kesin olmayan sonuçlara göre Millet İttifakı (213) ve Emek ve Özgürlük İttifakı (66) toplamı bile 300'ün uzağında kalarak 279 sandalye düzeyinde kaldı. Bu vesileyle, TBMM'de, hiçbir ittifakın anayasayı tek başına değiştirebilecek (referandum koşullu 360, referandum koşulsuz 400) bir çoğunluğa ulaşamadığını da belirtelim.

İttifakların oy sayılarına baktığımızda Cumhur ve Emek Özgürlük ittifaklarında kayıp, Millet İttifakı'nda ise -14 Mayıs hedeflerinden uzak kalsa da- bir kazanç olduğunu görüyoruz.

AKP ve MHP'nin oy kaybına karşın Cumhur İttifakı'nın hayati bir kayıp yaşamamasını sağlayan Hüda Par, YRP ve BBP'den gelen toplam 2,5 milyon civarındaki oy oldu. 2018'de Cumhur İttifakı içinde olmayan bu partilerin katkısı ittifakın ana partisi AKP'nin kaybını telafi etmiş görünüyor.

Deprem bölgesinde değişen ne var?

Kahramanmaraş merkezli depremlerden en çok etkilenen Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Malatya illerinin 2018 ve 2023 seçim sonuçlarını karşılaştırınca ulaştığım sonuçları şöyle özetleyebilirim.

Katılım oranı: Depremler sonrası göç yaşayan dört ilde de seçime katılım oranının 4-5 puan kadar düştüğünü görüyoruz. Ancak bu kadar büyük ve taze bir yıkıma karşın bu dört ildeki seçime katılım oranları yüzde 82-86 aralığında değişiyor. Bu oranlar bölge halkının seçime verdiği önemi gösteriyor. Göç veren bu illerdeki katılım düzeyini şüpheli bulanlar var. Ancak, iddia, elbette sahiplerince ispatlanmalı.

İktidara destek: İktidar partilerinin oylarında Türkiye genelinde görülen düşüşlere kıyasla deprem illerinde biraz daha az düşüş olduğunu söylemek mümkün. Bu oy düşüşünün -tahminlerin aksine- beklendiği kadar olmadığını söyleyebiliriz.

Örneğin bu dört ilin toplamında 2018 seçimlerinde AKP yüzde 48,52 oy almış. Bu seçimde yüzde 6,11 puanlık bir düşüşle AKP oyları yüzde 42,41'e inmiş. Ülke genelinde AKP oylarının 7,16 puan düştüğünü dikkate alırsak AKP bu 4 ilde fazladan bir kayıp yaşamamış, tersine desteğini Türkiye geneline göre daha fazla korumuş.

Türkiye tarihinin en büyük can kaybına neden olan, afet sonrası yardım çalışmalarında skandallar yaşanan depremlerin bu bölgede AKP oylarında tayin edici bir etki yaratmadığını vurgulayalım.

14 Mayıs seçimlerindeki en dikkat çekici sonuçlardan birinin deprem bölgesindeki bu durum olduğunu söyleyebiliriz.

Aşağıdaki tablolarda 4 ildeki 2018 ve 2023 oyları ve oy oranlarındaki değişim gösteriliyor: 

2018 seçiminde partilerin 4 ildeki oy sayıları ve toplam oy oranları:

2023 seçimindeki partilerin 4 ildeki oy sayıları ve toplam oy oranları:

4 ildeki 2018-2023 oy oranlarındaki değişikliğin Türkiye geneli oy oranı değişikliğiyle karşılaştırılması:

Bu 4 ildeki milletvekili dağılımları da 2018 ve 2023 yılında şöyleydi: