"Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir!"

Halk Deyimimiz

Geçtiğimiz günlerde yayınlanan 4 bölümlük yazı serimizin ilkinde, iki önemli tabloya yer vermiştik (Tablo-4 ve 4A). Bu tabloların amacı ülkemizdeki kartlı harcamaların makro ekonomimiz içindeki yeri ve önemini anlatabilmek idi.

Ancak 26 Şubat 2024 günkü Bölüm-I'de yer alan bu iki tablonun son satırları 2023 ulusal gelir hesaplarımız henüz açıklanmadığı için boş bırakılmıştı.

Geçtiğimiz günlerde bu rakamlar da açıklandı ve bazı okurlarımız bu tabloların yeni veriler ile güncellenmesini rica ettiler. Bu kısa notun ana amacı bu.

Aşağıda her iki tabloyu yeni veriler ile güncelleyerek sizlerle tekrar paylaşıyoruz.

Yukarıdaki (yeni) Tablo-4'ün son satırı beklentilerin çok üzerinde bir değişim gösteriyor: Kartlı harcamaların geçen yıl hanehalkı tüketimleri içindeki payı bir yıl içinde neredeyse %10 yani 1000 puan artarak %50 seviyesini oldukça aşmış durumda. Tüm diğer yıllar (2015-2022) oranlarına bakarsanız, hiçbir yıl bu seviyede bir sıçrayış görmemiz olası değil. Bu olağanüstü bir gelişim.

Bu gözlemlere ikinci Tablo-4A'da, (neredeyse tamamı Kredi Kartlarını kullanarak) gerçekleştirilen internet (sanal) alışverişleri de eklediğimizde, 2023 oranları nefes kesecek derecede yükselmiş gözüküyor: 2023 yılında tüm alışveriş kanallarından yapılan kartlı harcama ve ödemeler hanehalkı tüketiminin üçte ikisine (%66.8) ve milli gelirimizin ise %40'ına tekabül ediyor. Bunları bir evvelki yıl (2022) oranlarına kıyasladığınızda, bu oranların ne seviyelerde artmış olduğunu görebiliyorsunuz.

Bunlar kaygı verecek ve istenmeyen yön ve hızda gerçekleşen değişimler. Çünkü bu değişimin içinde Kredi Kartları ile yapılan alışverişlerin büyük bir rolü var. Bu gelişimin önemini anlatabilmek için hoşgörünüze sığınarak sizlerle son bir tablo daha paylaşmak istiyorum (Tablo-4B)

Tablo-4B, 4A'daki rakamların yıldan yıla gelişimini yani büyüme oranlarını gösteriyor. Burada özellikle A > B > C, (yani A büyüktür B büyüktür C) olgusuna dikkatinizi çekmek istiyorum.

Bu tablodaki son satırı birlikte "okursak" [A] kartlı harcamalar (ki biliyorsunuz bunun içindeki en önemli pay Kredi Kartlarımız), [B] hanehalkı harcamalarından çok daha büyük bir ivme ile gelişiyor. Ve bu gelişmenin devamında hanehalkı harcamaları (yani Tüketim) ise, [C] ulusal gelirimizin (yani üretebildiğimiz değerlerin) üzerinde bir ivme ile ilerliyor.

Bu gözlemlerimi bir kez daha ve birazda "tersten" okumak isterseniz: Ülkemizde yaratmaya çalıştığımız ekonomik değerler, tüketim arzu ve hızımızın altında ve bu harcamalarda kullandığımız "kredili" kartlar ise tüketim hızımızın çok daha üzerinde gelişiyor.

Ülkemiz ve halkımızın bu şartlarda refaha erişebilmesi mümkün olamaz. Çünkü A > B > C bir "saadet zinciri" değil, tam tersine bir "esaret zinciri" şeklinde ilerleyen bir süreçtir.

Peki 2024 ile girdiğimiz yeni dönemde durum ne?

Geçtiğimiz hafta içinde BKM bizlerle en son (Ocak 2024) verilerini de paylaştı. (Daha evvel belirttiğimiz gibi, TCMB'da her perşembe, bir hafta evvelki verileri özet halinde bizlere ulaştırıyor).

BKM'nin paylaştığı Ocak ayı verilerine bir yıl ara ile (ve aylık olarak) baktığımızda, yerli Kredi Kartları ile yurt içi alışverişlerde yapılan Harcamaların 2023'te bıraktığımız yerden daha da hızlı gelişmeye devam ettiğini görüyoruz.

Ocak 2024 değerleri, bir yıl evvelki (Ocak 2023) ile karşılaştırıldığında, ülkemizdeki Kredi Kartı sayılarında %17.4, bunlarla yapılan alışveriş işlem sayılarında %22.0, fakat toplam harcamalarda ise %126.2 artış olduğunu gözlemliyoruz. [Bu rakamlar ile ilgili yeni bir tabloyu izninizle burada paylaşmıyorum. Fakat dilerseniz bu serilere BKM'nin yazı sonunda verdiğim (kaynak listesi) adres ve veri bankasından erişebilirsiniz].

Ancak Ocak 2024 ve 2023 dönemleri tüm kartlı harcamaların sektörel dağılım ve değişimine baktığımızda bu harcamaların dağılımında hiçbir fark olmadığını görüyoruz. Yani Ocak 2024 ayında bir yıl evvelki Ocak ayına oranla daha yüksek birim değerli harcamaların bir etkisi olduğu söz konusu değil. Ocak 2023'te halkımız nerelerde ne alışveriş ve harcamalar yaptı ise, bunları 2024 Ocak ayında da aynı şekilde yapıyor.

Aradaki en büyük fark birim işlem değeri: Ocak 2023'te bu değer alışverişlerde İşlem başına ortalama TL 551 iken, 2024 Ocak ayında bu değer TL 1.022'ye yükselmiş! Yani %85.4 artmış.

Bu gözlemlerin manası ne?

Bu yazı serisini takip eden okurlarımız, Bölüm III'te dikkat çekip Bölüm IV'te açıkladığımız gibi, bu gelişmelerin ardında iki ana faktör (enflasyon ve kart etkileri) ve bu iki faktöründe birlikte oluşturduğu (karma) bir üçüncüsünün rol oynadığını anımsayacaklar.

Ocak 2024-23 dönemini sadece "aylık" bir gelişim olarak incelediğimizde, bu gelişimin ana sorumlusunun yine ülkemizde (hız kesmiş gibi görünen ama aslında hiç de öyle fazla bir hız kesmeyen) fiyat artışları olduğunu görüyoruz.

Yerli Kredi Kartları ile ve sadece yurt içindeki alışverişlerde gördüğümüz bu %126.2'lik artışın nedenlerini aynen Bölüm IV'te paylaştığımız şekilde, ancak bu sefer sadece Ocak 2024-23 verilerine odaklanarak, aşağıda sizlerle paylaşıyorum (Tablo-9A).

Bu grafikte gözlemlediğimiz "karma" etkiyi, payları oranında diğer iki ana etkene dağıttığımızda, Ocak 2024'te görülen harcamalardaki artışın %80'inin enflasyon, geri kalanının ise kart ve/veya işlem sayılarındaki artışlardan kaynaklandığını görüyoruz.

Ancak bu oranlarda gerçekleşen kredi kartı harcamalarının ve özellikle birim işlem değerlerinde gözlemlediğimiz %85.4 artışın, TÜİK Ocak ayı genel fiyat endeksinde (TP.FG.J0) açıklanan %64.9 ile kıyaslandığında bu derece farklılaşması son derece düşündürücü.

Evet, Kredi Kartları ile yapılan harcamalar TÜİK'in fiyat endeksleri için kullandığı "sepet" içindeki ürün ve hizmet oranları ile örtüşmüyor. Ancak kartlar ile yapılan tüm alışverişlerin de ülkede bizzat yaşanan ve "hissedilen" enflasyon oranını gayet yakından gösterdiği tartışma götürmez.

Bu bağlamda yazımızın başında sizlerle paylaştığım Tablo 4 değerlerine bir kez daha bakmanızı öneririm: Ülkemizde kartlar ile yapılan harcama ve alışverişler, ulusal gelirimizin 1/3, Hane Halkı tüketimlerinin ise 2/3'ünü ifade ediyor. Bu cesametteki bir verinin ülkemizdeki "gerçek" enflasyon oranını gösterememesi düşünülemez.

Bu konuyla ilgili ayrıntılı bir dipnotu bu bölüm sonunda okumanızda yarar olabilir.

Son düşünceler

Bu yazı serisinin başından itibaren, yeterince üretemeden tüketmek ve hızla artan tüketime de kartlar ile destek aramanın ülkemizin geleceği için doğru bir yol olmadığını anlatmaya çalıştım.

Geçtiğimiz günlerde açıklanan 2023 yılı ulusal gelir verilerimiz bu yönde daha çok uzun bir yolumuz olduğunu ortaya koyuyor.

Burada sizlerle paylaştığım son değer ve değerlendirmeler, ülkemizdeki enflasyon ölçümlerinin de oldukça kifayetsiz kaldığını ve BKM verilerinin bu yönde son derece yararlı bazı bilgiler içerdiğini gösteriyor.

Ancak burada ana konumuz olan aşırı ve hızla gelişen Kredi Kartları kullanımlarına dönersek, önümüzdeki dönemlerde hepimizin bu konularda karar vericilerin kısıtlayıcı kararlarını beklemeden "ayaklarımızı yorganlarımıza göre uzatmamızda" büyük yarar olduğu düşüncesindeyim.

Esen kalın. 

TÜRKİYE'DE FİNANSAL OKURYAZARLIK VE KREDİ KARTLARI - BÖLÜM V

FAYDALANILAN KAYNAKLAR VE ULAŞIM

Kredi ve Banka Kartı Sayıları, İşlem Adetleri ve İşlem Tutarları ile ilgili olarak: Bankalararası Kart Merkezi, Dönemsel Bilgiler

Ulusal Değerler ile ilgili olarak: TÜİK Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Bültenleri 

Kredi ve Banka Kartları ile Harcamaların Sektörel Dağılımı ile ilgili olarak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)

TÜİK - Fiyat Endeksi (Tüketici) ile ilgili olarak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)

Bu yazı serisinde yer alan tüm tablolara buradan erişebilir ve yukarıdaki kaynakları ve bu yazı serisinin ilgili bölümlerini referans vererek kullanabilirsiniz.