Hastalığın olmamasının sağlık olarak tanımlanması artık eski moda. FDA henüz yaşlanmayı bir hastalık olarak tanımlamamış olsa da 2023'te yaşlanma ile ilgili ilaçların geliştirilmesini teşvik etmek için bir yol haritası yayımladı¹. Yeni sağlık tanımı artık hücresel ve moleküler düzeyde sağlıklı olmamızı gerektiriyor. Sağlığın tanımlayıcı özellikleri son literatürlerde sekiz madde olarak tanımlanıyor. Vücut bariyerlerinin bütünlüğü, lokal bozulmaların kontrol altına alınabilmesi, geri dönüşüm, devrelerin entegrasyonu, ritmik salınımlar, homeostatik esneklik, hormetik düzenlenme, strese doğru ve yeterli cevabın verilmesi, onarım ve yenilenmenin sağlıklı bir şekilde devam etmesi sağlığın tanımında kullanılıyor.

Hücrelerimiz yaşlanırken bazı belirli işlevlerde bozulma meydana geliyor. Bunlar zamanla/yaşla ortaya çıkıyorlar, deneysel olarak hızlandırılıp yavaşlatıldığında yaşlanma hızına müdahale edilebilmesi yaşlanma ile bağlantılı olduklarını doğrular nitelikte. Yani siz kendinizi henüz sağlıklı diye düşünüyorken hücresel ve moleküler düzeyde yaşlanmayla ilgili sorun başlamış olabiliyor².

Yakın zamanda artarak sayısı 12'ye ulaşan hücresel yaşlanmanın belirleyici özelliklerini şöyle sıralayabiliriz³.

• Genomik istikrarsızlık
• Telomer yıpranması, kısalması
• Epigenetik değişiklikler
• Proteostazisin kaybı
• Otofajinin devre dışı bırakılması
• Besinlerin algılanmasında düzensizleşme
• Mitokondriyal fonksiyon bozukluğu
• Hücresel yaşlanma
• Hücreler arası iletişimin değişmesi
• Kronik inflamasyon
• Dizbiyozis

Bu özellikler birbirleriyle ve sağlığın ayırt edici özellikleriyle de bağlantılıdır. Sonuçta, bölünmesini durduran, ama ölmeyi reddeden ve bir tür kış uykusuna yatan hücreler ortaya çıkar (senil veya zombi hücre). Yaşamın erken evrelerinde henüz anne karnındayken uygunsuz hücre bölünmelerini kısıtlayan, yara iyileşmesinde uygun doku onarımı için zaman sağlayan, yaşlı ve hasarlı hücrelerin çoğalmasını ve kansere dönüşmesini önleyerek tümör baskılayıcı bir mekanizma olarak da görev alarak evrimimizde önemli rol oynayan bu özellik yaşamın ileri evrelerinde sorun çıkarmaya başlar.

Yaşlı hücrelerde hücre bölünmesi artık geri döndürülemez şekilde durmuştur ve hücresel stres, hasar ve fonksiyon bozukluğu ile ilgili karmaşık bir dizi uyaran devreye girer. Hücre bölünmesinin durdurulması, hasarın yeni nesil hücrelere geçmesini önler, ancak hasarlı, yaşlanan hücrelerin kendisi, anti-apoptotik (yani hayatta kalma yanlısı) yolların aktivasyonu yoluyla varlıklarını sürdürebilirler. Bu hücreler gen ekspresyonunda ve metabolizmasında değişikliklere uğrar ve pro-inflamatuar moleküllerin ve yakındaki hücrelere zarar verebilecek, potansiyel olarak yaşlanmanın yayılmasına yol açabilecek faktörlerin artan salgılanmasıyla karakterize edilen 'yaşlanmayla ilişkili salgı yapan hücre' haline dönüşürler. İşte bu nedenle 'zombi hücre' olarak tanımlanıyorlar⁴.

Bu hasarlı hücrelerin birikmesi ve bunlara eşlik eden enflamasyonun artması, yaşa bağlı sayısız durum ve hastalığın (Alzheimer, kalp damar hastalığı gibi) gelişmesinde rol oynamaktadır. Bu nedenle son yıllarda, yaşlanan bu hücreleri ortadan kaldırmaya yönelik farmakolojik stratejileri konu alan çalışmaların sayısı giderek artmaktadır^5,6,7.

Anti-aging tıbbı daha önce kader kabul ettiğimiz yaşlılığı tedavi edilebilir hastalıklar kategorisine sokmaya başladı ve bu kapsamda hücresel yaşlanma ve oksidasyon dikkat ve tedavi gerektiren bir sorun olarak ele alınıyor. Senolitik tedavi yani yaşlılığı bir hastalık kabul ederek tedavi eden ilaç araştırmaları şu an devam ederken, elimizde henüz tedavide kullanabileceğimiz bir ilaç imkanı sağlamasa da, elimizdeki bilgilerle neler yapabileceğimize odaklanalım.

Sağlıklı beslenme: Meyve, sebze, tam tahıllar ve yağsız proteinlerden zengin Akdeniz tarzı bitki temelli beslenme senil (yaşlı) hücre oluşumunu önlemeye yardımcı olabilir. Bu besinler anti-inflamatuarları ve diğer koruyucu bileşenleri içerir. Obeziteden ve hiperglisemiden uzak durarak zombi hücre oluşumunu azaltabilirsiniz^8,9,10.

Düzenli egzersiz: Zombi hücrelerin oluşumunu azaltan ve yaşlanmayla gelen hastalıkların önlenmesinde güçlü bir araçtır. Haftada en az 150 dk zone 2 aerobik antrenman, 75 dk yüksek yoğunluklu interval antrenmanı (HIIT) hedeflemek ve kas kitlesini mutlaka koruyacağınız ağırlık egzersizleri yapmanız çok önemlidir. Uzun emeklerle artacak olan VO2_max kapasiteniz ne kadar yaşayacağınızın önemli bir göstergesidir ^11,12,13,14. 

Yeterli uyku: Uykuda hücreleriniz kendini onarmak ve yenilemek için gerekli ortamı bulur. Beyninizi ve vücudunuzu korumak için günde 7-8 saat uyuyun. Sirkadyen ritminizin doğru çalışmasını sağlamak amacıyla sabahları aynı saatte uyanmaya gayret edin. Sabah güneş doğarken dışarı çıkıp on dakika kadar güneş gözlüğünüzü takmadan güneşin vücudunuzu düzenlemesine izin verin. Uyandığınızda ilk bir buçuk saatte ve uyku saatinizden 8-10 saat öncesinde kafein tüketmemeye dikkat edin ^15,16.

Stresinizi yönetin: Kronik stres, zombi hücrelerin oluşumunu arttırmada rol oynayabilir. Stresle başa çıkmak için, nefes, meditasyon ve yoga yararlı yöntemlerdir. Kendinizi hangisine yakın hissediyorsanız onu yapmaya başlayın ¹⁷.

Sigara ve alkol: Hücreleriniz için yapacağınız en büyük iyiliklerden biri sigaradan uzak durmaktır. Alkol aldığınızda sınır koymayı bilin ^18,19,20. 

NAD+ terapisi: Damardan NAD almanın zombi hücrelerini azaltacağını gösteren hayvan çalışmalarının yanı sıra, Alzheimer hastalığı olanlarda iv uygulamanın zombi hücreleri azalttığına yönelik kanıt bulunmuştur. Zombi hücrelerinin kendisinin de NAD dizeyini düşürdüğü gösterilmiştir ^21,22,23.

Glutatyon: Zombi hücreleri tedavi etmek için araştırılan moleküllerden biridir. Yaşla üretimi azalan bu güçlü antioksidan, tedavi ile yerine konduğunda hücresel yaşlanmanın 12 belirtecinde düzelme olduğu görülmüştür. Ancak daha önceki yazımda bahsettiğim gibi * damardan her gün yeterli glutatyon alma şansımız zayıf olduğundan, ağızdan N-Asetil Sistein(NAC) ve Glisin desteğini her gün almanız gerekmektedir. Çünkü bir gün değil, her gün ihtiyacımız var^24,25,26.

Destek kullanımı: Alfa Lipoik Asit (ALA) hücrelerimizde antioksidan ve anti-inflamatuar, onarıcı özellikleri olan bir moleküldür. ALA'in DNA ve hücre proteinlerini hasardan koruduğunu düşünürsek, düzeyindeki bu azalmanın zombi hücrelerin ve yaşlanmayla bağlantılı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olması muhtemeldir. Ağızdan destek olarak veya damar yoluyla almak mümkündür. Diyabetik insanlarda yapılan bir çalışma zombi hücre oluşumunu azalttığını göstermiştir ^27,28.

Ancak bu konular henüz çalışmaya devam etmeye açıktır ve giderek büyüyen evren gibi, hücrelerimiz ve kendimiz hakkında daha fazla bilgi sahibi olmaya devam ediyoruz ²⁹.

Referanslar:

1. https://www.fda.gov/drugs/news-events-human-drugs/roadmap-2030-new-drug-evaluation-older-adults-03232021-03232021
2. https://www.cell.com/cell/pdf/S0092-8674(20)31606-8.pdf
3. https://www.cell.com/cell/pdf/s0092-8674(22)01377-0.pdf
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6605052/
5. https://academic.oup.com/eurheartj/advance article/doi/10.1093/eurheartj/ehad849/7512945
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7405395/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6605052/
8. https://www.mdpi.com/2076-3921/11/7/1224
9. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0955286321002813
10. https://www.hindawi.com/journals/omcl/2021/7501424/
11. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/acel.13294
12. https://diabetesjournals.org/diabetes/article/65/6/1606/35135/Exercise-Prevents-Diet-Induced-Cellular-Senescence
13. https://www.nature.com/articles/s41467-020-14734-x
14. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/acel.13415
15. https://link.springer.com/article/10.1007/s00281-020-00816-x
16. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2451965021000466
17. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352289521000497
18. https://www.nature.com/articles/s41598-020-63613-4
19. https://jjbs.hu.edu.jo/files/vol14/n4/Paper%20number%2029.pdf
20. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/acel.13772
21. https://www.nature.com/articles/s42003-020-01514-y
22. https://www.nature.com/articles/s42255-020-00305-3
23. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/acel.13920
24. https://t24.com.tr/yazarlar/nurhayat-gul/yeni-bilgiler-isiginda-glutatyon-tedavisi,42346
25. https://academic.oup.com/biomedgerontology/article/78/1/75/6668639
26. https://jn.nutrition.org/
27. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1043661818308995
28. https://www.embopress.org/doi/full/10.15252/embr.201949583
29. https://www.nature.com/articles/550448a