Xi Jinping’in 15 Kasım 2023’de San Francisco’da Joe Biden ile görüşmesinin ardından aralarında Tim Cook ve Elon Musk’ın da bulunduğu yaklaşık 400 üst düzey iş insanının katıldığı yemekte yaptığı 34 dakikalık konuşmanın Çin diplomasisi açısından bir nevi dönüm noktası olduğu söylenebilir.

Daha sekiz ay önce “Çin'i çok yönlü bir şekilde çevreleyip, kuşatıp, baskı altına alıp, Çin’in kalkınmasına eşi benzeri görülmemiş derecede ciddi zorluklar getirdiğini” [1] söylediği ABD’nin rakip olmadığını ifade ediyordu bu kez:

“Küresel manzara nasıl gelişirse gelişsin, Çin ile ABD arasındaki barış içinde bir arada yaşamanın tarihsel eğilimi değişmeyecektir. İki tarafın halklarının ilişki ve iş birliği yönündeki nihai isteği değişmeyecektir. Tüm dünyanın gelişip büyüyen Çin-ABD ilişkileri konusunda beklentisi değişmeyecektir. Herhangi bir büyük davanın başarıya ulaşması için halkta kök salması, halktan güç alması ve halk tarafından başarılması gerekir. Gelişen Çin-ABD dostluğu işte böyle bir büyük amaçtır.” [2]

31 yaşındaki Xi Jinping ABD’ye ilk gelişinde San Francisco’da Golden Gate’in önünde. Geçen kasım ayında ABD’de iş dünyasının önde gelen isimlerinin katıldığı yemekte Xi bu resimden özellikle bahsetti

Konuşmanın geneline hakim olan dostane yaklaşımın en dikkat çekici bölümlerinden biri de pandalarla ilgili söyledikleriydi:

“Geçtiğimiz günlerde Washington D.C.'deki Smithsonian Ulusal Hayvanat Bahçesi'nde bulunan üç panda Çin'e geri döndü. Bana birçok Amerikalı'nın, özellikle de çocukların pandalara veda etmek istemedikleri ve onları uğurlamak için hayvanat bahçesine gittikleri söylendi. San Diego Hayvanat Bahçesi'nin ve Kaliforniyalıların pandaları tekrar ağırlamayı dört gözle beklediklerini de öğrendim. Pandalar uzun zamandır Çin ve Amerikan halkları arasındaki dostluğun elçileri olmuştur. Pandaların korunması konusunda Amerika Birleşik Devletleri ile iş birliğimizi sürdürmeye ve iki halk arasındaki dostane bağları derinleştirmek amacıyla Kaliforniyalıların isteklerini karşılamak için elimizden geleni yapmaya hazırız.”

Malum “panda diplomasisi” diye bir kavram var. Çin ezelden beri ilişkilerini sıcaklaştırmak istediği ülkelere panda gönderir. Oysa daha geçen nisan ayında panda diplomasi tersine işlemeye başlamış, iş neredeyse “bundan böyle ABD’ye panda manda yok” noktasına gelmişti. “ABD-Çin panda ‘krizi’ ve pandaların siyasi hayatı” yazımda ayrıntılı olarak anlattığım gibi Çin kamuoyu ABD’den geri alınan pandaları törenlerle karşılar olmuştu. 

Rambo'nun Çin versiyonu denebilecek “Savaşçı Kurt (战狼)” filmlerinden mülhem  “Savaşçı Kurt Diplomasisi” [3] ise Çin’in özellikle 2017’den sonra belirginlik kazanan “çata çat, kısasa kısas” söylemine batının yakıştırdığı bir kavram.

Çin yönetimine, Çin Komünist Partisi'ne (ÇKP) ve politikalarına yönelik eleştirileri sosyal medyada ve röportajlarda çatışmacı ve mücadeleci bir üslupla kınanmasıyla kendini göstermişti. Dönemin dışişleri bakan yardımcısı Le Yucheng 2020’deki bir konferansta "Kapımıza dayanıyorlar, aile işlerimize karışıyorlar, sürekli dırdır ediyorlar, hakaret ediyorlar ve bizi itibarsızlaştırıyorlar. Ulusal çıkarlarımızı ve onurumuzu kararlılıkla savunmaktan başka seçenek bırakmıyorlar bize” diye bu üslubu savunmuştu. Ama hemen ardından da 'Kurt Savaşçısı diplomasisi' kavramının da tıpkı 'Çin tehdidi teorisi' gibi, Çin’i saldırılara karşılık vermekten alıkoymayı amaçlayan bir 'söylem tuzağı' olduğunu eklemişti.

Şimdiki dışişleri bakanı Wang Yi’nin yine o dönemdeki açıklaması “kötü niyetli iftiralara güçlü bir şekilde karşılık vereceğiz, ulusal şeref ve haysiyetimizi kararlılıkla savunacağız. Yersiz karalamalara karşı koymak, adaleti ve vicdanı sağlam bir şekilde desteklemek için gerçeği ortaya koyacağız” olmuştu.

Partinin yayın organı “Halkın Günlüğü”nün bir nevi uluslararası ilişkiler edisyonu olarak nitelendirilebilecek “Global Times” ise durumu “Çin'in itaatkar bir pozisyona sokulabileceği günler çoktan geride kaldı. Çin'in dünyadaki yükselen konumu, ulusal çıkarlarını açık bir şekilde korumasını gerektiriyor. Sonuçta, "Kurt Savaşçı" tarzı diplomasi algısının ardında Çin ve Batı'nın değişen güç dengeleri yatıyor. Batı, çıkarlarını koruma konusunda yetersiz kaldığında, azalan itibarını korumak için sadece histerik holigan tarzı bir diplomasiye başvurabilir. Batılı diplomatlar gözden düştükçe, Çin'in "Kurt Savaşçı" diplomasisinin tadına varıyorlar” diye özetlemişti. [4]

Dışişleri bakanlığı eski sözcülerinden Zhao Lijian

"Kurt Savaşçı" söyleminin en bilinen figürlerinden biri dışişleri bakanlığının o zamanki sözcülerinden Zhao Lijian idi. Örneğin ırkçılık, gelir eşitsizliği ve silah şiddeti gibi sorunları varken ABD'nin Çin'i insan hakları ihlalleri konusunda eleştirmeye hakkı olmadığını belirtip Washington DC'de "beyazların" asla gitmediği yerler olduğunu yazdığı tweet’i ABD’de çok konuşulmuştu. "Etnik azınlıklara karşı ırkçılık, Amerikan toplumunun kronik hastalığıdır" gibi “veciz” tweetleri bulunan Zhao Lijian geçen yıl sözcülük görevinden alınıp, tenzili rütbe ile başka bir göreve atandı. Uzun bir süredir de sosyal medyada paylaşım yapmıyor.

***

Çin ekonomisinin 2023 başından beri beklenen ivmeyi kazanamamasının üzerine eklenen batıyla yaşanan ayrışma işleri kolaylaştırmıyor. Bu bağlamda daha dostane bir üslup ekonomik ilişkiler için haliyle daha hayırlı. 

Nitekim Çin’in Tayvan seçimlerine gösterdiği tepki de bu yeni yaklaşımla uyumlu. Kendisine en mesafeli duran Lai Ching-te’nın seçilmesine yönelik yapılan açıklamalar düşük profilli tutuldu. Lai’nin seçimi sadece yüzde 40 oyla kazandığı oysa Çin’e daha yakın diğer iki adayın çoğunlukta olduğu vurgulanarak ada kamuoyunun gerçek tercihi anavatandan yanadır demeye getirildi. Ada etrafında yoğun askeri hareketliliğe de girişmedi.

Öyle gözüküyor ki Tayvan konusunda sert üslubun, askeri tatbikatların ada halkını “anavatan”dan daha da soğuttuğunun farkında. Bunların yerine ağırlıklı olarak ekonomik araçları kullanacak. Hoşnut olmadığı gelişmelerde ekonomik yaptırımlar uygulayacak. Ada yönetimi mülayim tavırlarını da ekonomik ödüllerle mükafatlandıracak.

Kısa vade için konuşacak olursak önümüzdeki dönemde Asya Pasifik’te sular durgun olacakmış gibi duruyor.

[1] 习近平在看望参加政协会议的民建工商联界委员时强调 正确引导民营经济健康发展高质量发展 王沪宁蔡奇丁薛祥参加看望和讨论 (Xi Jinping, Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı’na katılan Demokratik İnşaat Sanayi ve Ticaret Federasyonu üyelerine, özel sektörün sağlıklı gelişmesi ve kaliteli kalkınma için doğru yönlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Toplantıya Wang Huning, Cai Qi, Ding Xuexiang katıldı), 新华 (Xinhua), 6 Mart 2023. Metindeki ifade, “Özellikle ABD'nin başını çektiği Batılı ülkeler Çin'i çok yönlü bir şekilde çevrelemiş, kuşatmış ve baskı altına almış, Çin'in kalkınmasına eşi benzeri görülmemiş derecede ciddi zorluklar getirmiştir (尤其是以美国为首的西方国家对我实施了全方位的遏制、围堵、打压，给我国发展带来前所未有的严峻挑战)” şeklindedir.

[2] “West feels challenged by China’s new ‘Wolf Warrior’ diplomacy”, Global Times, 16 Nisan 2020

[3] Yönetmen ve aktör Wu Jing (吴京)’in 2015'te vizyona giren Savaşçı Kurt filminin büyük gişe başarısının ardından 2017'de devam filmi geldi. Savaşçı Kurt 2 o zamana kadar Çin’de en yüksek gişe yapan film oldu. Filmin bir anlamda sloganı “Çin'e saldıran kim olursa olsun, ne kadar uzakta olursa olsun cezasını bulup öldürülecektir”dir.

[4] “West feels challenged by China’s new ‘Wolf Warrior’ diplomacy”, Global Times, 16 Nisan 2020, https://www.globaltimes.cn/content/1185776.shtml?utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_campaign=newsletter_axioschina&stream=china#_ga=2.160040891.76630753.1705253594-507304691.1705253592