Netflix dizisi vesilesiyle pek çok ülkede aniden gündeme gelen Liu Cixin (刘慈欣)'in "Üç Cisim Problemi (三体)" aslında 2014'te İngilizce çevirisinin yayımlanmasından itibaren dikkat çekmiş bir eser. Örneğin dönemin Başkanı Obama'nın "çılgınca yaratıcı" diye nitelediği bu kitabı Mark Zuckerberg Facebook'ta milyonlarca takipçisine önermişti. Hele 2015'te en iyi bilim kurgu eserlerine verilen Hugo Ödülü'nü aldıktan sonra ciddi bir fan kitlesi oluşmuştu bile. Yani Game of Thrones'un yaratıcıları David Benioff ve D. B. Weiss'in rahlesine gelme sürecinin böyle bir mazisi var.

"Üç Cisim Problemi"ne ilgisi 2017'te Pekin'i ziyareti sırasında Liu ile şahsen tanışmak isteyecek boyutta olan Obama'ya yapımcılar dizide başkanı oynamasını bile teklif etmişlerdi!

Dizi, malum Kültür Devrimi (1966-1976) döneminde Mao'nun Kızıl Muhafızları tarafından "gerici" olarak yaftalanan bir fizik profesörünün darp edilip öldürülmesi ile başlıyor. Bu olay babasının öldürülmesine şahit olan astrofizikçi kızının insanlığa/uygarlığa olan inancını kaybetmesinin ve yakındaki güneş sistemindeki uzaylıları "davet etme"sinin temel nedeni olacaktır. Kitabın İngilizce çevirisi de bu sahne ile başlar. Oysa Çince orijinalinde bu sahne kitabın ortalarında bir yerdedir.

2012'de kitabı İngilizceye çevirmeye başlayan Ken Liu bu bölümü başa almayı teklif ettiğinde Liu Cixin "ben de zaten aslında böyle planlıyordum" deyip hemen kabul eder.

Muhtemelen otoriteleri ürkütmekten çekinen yayıncının önerisiyle bu bölüm ortalarda bir yere "gizlenmiştir".

Kültür Devrimi bugün Çin'de tabu olan konulardan biridir. Bırakın eleştirilmesini hakkında konuşulması bile hiç hoş karşılanmaz.

Zaten bu yüzden Netflix'in dizisi Çin'de sosyal medyada epeyce eleştiri konusu oldu. Diziyi Çin'de izlemek mümkün değil aslında. Resmi olarak hiçbir platformda yer almıyor. Ama kaçak göçek yollarla izleniyor. Dizinin Netflix'te yayına girdiği ilk gün olan 21 Mart'ta BitTorrent'ten indirilme sayısı 90.618'e, ertesi gün ise 72.764'e ulaştı.

Sosyal medyada diziye yönelik genel eleştiri karakterlerin basitleştirildiği, Çin kültürüne dair özelliklerin yok edildiği yolunda.

Diziyle roman arasında ciddi farklar olduğunu belirtmek gerekir. Romandaki ana karakterler bile dizide değişime uğramış. Örneğin romanın ana karakterlerinden Wang Miao dizide büyük ölçüde Auggie Salazar olmuş ama karakterinin bazı özellikleri dizideki Jin Cheng'e eklenmiş.

Obama Liu Cixin ile 2017'de Pekin'de görüşmüştü. 

"Üç Cisim Problemi"nin Tencent yapımı 30 bölümlük yerli versiyonu daha geçen yıl Çin'de yayınlanmış ve çok ilgi görmüştü. Netflix'in dizisi bu versiyon ile karşılaştırılıyor.

Tabii orijinal metnin Çin kültürüne özgü derinlikleri var. Örneğin Luo Ji (罗辑, Luō jí) adlı karakterin isminin Çince telaffuzu mantık anlamına gelen 逻辑 (Luójí) ile "sesdeş (homonym, eşsesli)"[1] Bu karakterin dizide Saul ismiyle "siyahiye dönüşmesi" bir miktar yadırgatıcı olabiliyor. Üstelik belirtmek gerekir ki Luo Ji kitabın ilk cildinde yer almayan, ikinci ciltte ortaya çıkan bir karakter olmasına rağmen. dizide daha ilk bölümde zuhur ediyor. Bilindiği gibi Üç Cisim Problemi, Karanlık Orman ve Ölümün Sonu ile birlikte bir üçleme.

Luo Ji karakterinin Netflix dizisinde Saul olup siyahiye dönüşmesine sosyal medyada yapılan yorumlardan biri: "Birkaç ay önce rüyamda görsem inanamayacağım bir şey oldu…"

Üç Cisim Problemi aslında Liu'nun ilk beyaz perde başarısı değil. 2019'da onun bir hikâyesinden uyarlanan "Taşınan Dünya (流浪地球)" adlı film de çok ses getirmişti. Tüm dünyada 701 milyon dolar gişe yapıp en yüksek gelir sağlayan beşinci Çin filmi olan "Taşınan Dünya"da insanlığı Çinliler kurtarıyor. Muhteşem efektlerle bezenmiş film Netflix'te gösterimde.

"Taşınan Dünya"nın afişi

Kültür Devrimi mağdurlarından

Liu'nun babası 1949'a kadar süren iç savaş döneminde komünistler safında savaşıp bölük komutanlığına kadar yükselmiş, savaş sona erdikten sonra da Pekin'de kariyerine başlamıştır. Savaşta karşı tarafta, milliyetçi Kuomintang (KMT) saflarında savaşan kardeşinden bir daha haber alamamıştır ama onun gölgesi peşini bırakmayacaktır.

Kültür Devrimi (1966-76) başladığında Liu üç yaşındadır. Devrime karşı savaşan bir erkek kardeşinin olması babasını siyasi açıdan şüpheli hale getirir, işini kaybeder ve Shanxi Eyaletinde Yangquan'daki kömür madenlerinde çalışmaya gönderilir.

Şehir, Kültür Devrimi'nin ilk yıllarında en şiddetli hizip çatışmalarının yaşandığı noktalardan biridir. Liu, geceleri silah sesleri duyduğunu ve sık sık eli silahlı kırmızı kolluk takan adamlarla dolu kamyonlar gördüğünü hatırlıyor. Bu nedene ailesi onu dört yaşındayken büyükanne ve büyükbabasının yanına Henan'a gönderir. Birkaç yıl orada kalır.

Kişiliğinde derin etkiler bırakan Kültür Devrimi'ni eserinin temel motifi olarak kullanması bu bakımdan şaşırtıcı değil.

Örneğin ana kahraman Ye Wenjie (叶文洁)'nin ismi bile özel olarak seçilmiş izlenimi veriyor. Wenjie (文洁) Çin'de çok yaygın olan bir kız ismidir. Zarif ve berrak mealindedir.

Adındaki ilk karakter 文(Wén) kültür, zerafet, ikinci karakter (洁 - Jié ) ise temiz, berrak, saf anlamına gelir.

"Kültür Devrimi (文革- Wéngé )"nın da ilk karakteri de 文(Wén)'dır.

Kültür devriminin acımasız koşulları masum ve zarif astrofizik öğrencisini dönüştürecektir…

Dizide Ye Wenjie'in Kültür Devrimi sırasında gördüğünü söylediği poster: "Eski dünyayı yerle bir edin, yeni bir dünya yaratın (打碎旧世界创立新世界)", Poster 1967 yılında yapılmıştır.

Ancak bütün bunlara bakıp Liu Cixin'in rejimi zımnen eleştirdiği filan sanılmasın.

Kurt Vonnegut ve George Orwell gibi otoriteryanizm karşıtı yazarlardan etkilendiğini söylese de Lui siyasete oldukça mesafelidir.

1988'de üniversiteden mezun olduktan sonra uzun süre bilgisayar mühendisi olarak çalışan yazar bugün artık Çin kültür hayatının demirbaş isimlerinden biri haline gelmiştir. Öyle ki üniversite giriş sınavlarında hikâyelerinden biri hakkında soru yer almış, bir diğer hikâyesi ise yedinci sınıf müfredat ders kitabına girmiştir.

Aralık 2018'de eşi ile birlikte eserlerinin ticari haklarını yönetmek üzere kurduğu Üç Cisim Evreni adlı şirketin piyasa değeri 2023 başı itibarıyla 2 milyar RMB'ye (yaklaşık 277 milyon dolar) ulaşmıştır.

Liu Cixin Çin'in en popüler yazarlarından biri

Yani Lui'nun konformist olmak için yeterli sebebi olduğu söylenebilir. Örneğin Uygurlara uygulanan politikaları desteklemesi, demokrasinin Çinlilerin tabiatına aykırı olduğunu ifade etmesi bu bağlamda açıklanabilir sanırım.

"Çin demokrasiye dönüşecek olsaydı, dünya cehenneme dönerdi. (…) Gerçek şu ki: Eğer yarın Çin'in Başkanı olacak olsaydınız, şimdiki başkanın yaptığının aynısını yapmaktan başka seçeneğiniz olmadığını görürdünüz" diyerek rejime desteğini ifade eden Lui'nin Uygurlara yönelik değerlendirmeleri ise beş Cumhuriyetçi senatörün Netflix'e "Çin Komünist Partisi'nin propagandasını yapan biriyle neden iş yapıyorsunuz" yollu serzenişte bulunmasına yol açmıştı.

Kim bilir, "Üç Cisim Problemi"nin İngilizce baskısına yazdığı sonsözde dile getirdikleri belki de hâletiruhiyesinin hakiki ifadesidir: "Tıpkı gölgemi ardımda bırakamadığım gibi, gerçeklikten de kaçıp onu geride bırakamam. Gerçeklik her birimize silinmez damgasını vurur. Her çağ, o dönemi yaşayanların üzerine görünmez prangalar koyar ve ben ancak zincirlerimin içinde dans edebilirim."

[1] Çince tonal (tonlu) dildir. Örneğin Mandarin Çincesinde 4 farklı ton vardır. Kelimelerin farklı tonda (farklı vurguyla) okunmasıyla anlam değişir. Tonal olması nedeniyle de sesteş (homonym, eşsesli) sözcüklerle dolu bir dildir ve kelime oyunlarına, cinasa çok yatkındır. Bunlar mizah için kullanılabildiği gibi ilginç kültürel inançların, tabuların veya batıl itikatların da nedeni olabilirler.