Üzerinde resmi bulunan özel uçakla Memphis'ten yola çıkan "dostluk elçisi"nin 27 Nisan'da anavatana dönüşü heyecanla izlendi. Öyle ki sosyal medyada en çok konuşulan konulardan (trending topics) ilk ikisi onunla ilgiliydi. 16 saat yolculuktan sonra vardığı Şanghay havaalanında kalabalıklar onu bekliyordu. Sevgi gösterileriyle karşılandı.
22 yaşındaki dişi Panda YaYa (丫丫, okunuşu yaa-yaa)'dan söz ediyoruz. Pandaların bir yılı ortalama 3.75 insan yaşına denk geldiğinden aslında 83 yaşında bir hanımefendi demek daha doğru. Bu sevimli ayıların ortalama ömürleri vahşi hayat ortamında 18-20 yıl. Ancak özel koşullarda bakıldıklarında 25-30 yıla kadar çıkabiliyor bu süre. Lakin Çin dışındaki hayvanat bahçelerinde yaşam süreleri çok daha kısa olabiliyor.
2000 yılında Pekin Hayvanat Bahçesinde doğan YaYa 2003 yılında Çin-ABD Dev Pandalar Koruma ve Araştırma Ortak Programı (中美共同保护和研究大熊猫计划) çerçevesinde erkek arkadaşı Le Le (乐乐, okunuşu Lı-Lı) ile birlikte Memphis Hayvanat Bahçesi'ne gelmişti.
Pandalar 8. yüzyılda Tang (唐) Hanedanlığından beri benzer "diplomatik seyahatler"e çıkıyorlar. Malum, "Panda Diplomasisi" diye bir kavram var. Çin, ilişkilerini geliştirmek istediği ülkelere Panda gönderiyor. Örneğin 1941 yılında Japonya karşı savaşta askeri yardımlarından dolayı Kuomintang hükümeti ABD'ye teşekkür mahiyetinde iki Panda göndermişti. Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) kurulduktan sonra yeni yönetim 1972'ye kadar sadece SSCB ve Kuzey Kore'ye panda hediye etmişti.
1972 Şubat'ında Nixon'un Çin'i ziyaretinden hemen sonra gönderilen Ling Ling (玲玲, okunuşu Ling-Ling) ve "Xing Xing (兴兴, okunuşu Şing-Şing) o kadar çok ilgili gördü ki Washington DC Ulusal Hayvanat Bahçesi'nde ziyaretçilerinin sayısı ilk gün 8 bini, bir yıl içinde 1.1 milyonu aştı. Böyle özel ve sevimli bir hayvanın armağan edilmesi hem Çin'in batıyla ilişki kurma yolundaki iyi niyetinin önemli bir göstergesi olarak değerlendirildi hem de halk nezdinde "düşman Çin" algısının değişmesine yol açtı.
YaYa Çin sosyal medyasında en çok konuşulan konu oldu. 1. YaYa'nın uçağı Şangay'a indi, 2.YaYa…(solda). YaYa'nın gelişiyle sosyal medyada "YaYa için ne söylemek istersiniz" şeklinde anketler de düzenlendi (sağda). Seçenekler: Her zaman mutlu ol, bugün mutlu bir gün olacak vb…
Halkın bu sevimli ayılara teveccühünü gören dönemin İngiltere başbakanı Edward Heath de 1974'deki Çin ziyaretinde "biz de panda isteriz" diye talepte bulunur. Birkaç hafta sonra Londra Hayvanat Bahçesi'ne gelen Chia Chia (佳佳, okunuşu Caa-Caa) ve Ching Ching (晶晶, okunuşu Jinn-Jinn). [1] Doğal Hayatı Koruma Vakfı (World Wide Fund for Nature)'nın amblem arayışına da ilham olur. Bilindiği gibi vakıf o zamandan beri amblem olarak pandayı kullanmakta.
Pandaların anavatanı Sichuan eyaletindeki Chengdu Hayvanat Bahçesi'nde bebek pandalar
Keza 1972'de diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması vesilesiyle Kang Kang (康康, okunuşu Kang-Kang) ve Lan Lan (兰兰, okunuşu Lan-Lan)'ın Japonya'ya gönderilmesi büyük bir Panda çılgınlığına yol açar. Sokaklar hoş geldin bayrakları ile donatılır. Tokyo Ueno Hayvanat Bahçesi'nin ziyaretçileri 1973'de 9.2 milyonu aşar. Panda oyuncak bebekler karaborsaya düşer.
Pandaların "lüküs hayat"ı
Panda'ların anavatanı Çin'in Sichuan eyaletidir. 2013'te yapılan son sayıma göre 1864 panda doğada yaşamakta. 2022 Ekim ayı itibarıyla da hayvanat bahçelerinde bulunan panda sayısı 673. Bunlardan 60 kadarı dünyanın çeşitli ülkelerinde misafir olarak bulunuyor. Gerisi tahmin edileceği üzere Çin'deki hayvanat bahçelerinde.
Çin 1984 yılından sonra pandaları hediye etme politikasını değiştirip belli süreyle kiralama yöntemi uygulamaya başladı. Bugün genelde 10 yıllık dönemler için kiralanıyor. Yıllık kira ücreti de 1 milyon dolar.
Kira ücreti pandaların yüksek masraf kalemlerinden sadece biri. Öncelikle kalacakları geniş ve özel ortamlar gerekiyor. Beslenmeleri ve bakımları da özen istiyor.
Doha'da 52 milyon dolara mal olan Panda malikhanesinden bir kare
Örneğin YaYa'nin Memphis Hayvan Bahçesi'ndeki evi 16 milyon dolara mâl olmuştu. Danimarka Hayvanat Bahçesi ise bir çift panda için hazırladığı konuk evine 24 milyon dolar harcadı. Moskova Hayvanat Bahçesi ise iki misafir panda için 2 oda bir salondan oluşan ve içinde 4 büyük spor alanı da bulunan bir "misafirhane" hazırladı. Burada ayrıca Çin'den gelen bambuların uygun koşullarda saklanabilmesi için özel bir oda da bulunuyor.
Ancak bu konuda Katar'ın eline su dökebilmek mümkün değil. Doha'da inşa edilen Khor Dev Panda Evi 120 bin metrekare üzerine kurulu. İçinde yüzme havuzları ve ormanlar bulunuyor. Tam 464 ağaç ve 2814 bambu var. Bütün bu alan Sichun'daki iklim koşullarına göre 24 saat klimatize ediliyor. Mevsimsel olarak ortamdaki sıcaklık ve nem oranı Sichuan ile aynı. Bu saray yavrusunun maliyeti 52 milyon dolar. Katarlılar o kadar özen gösteriyorlar ki bakıcılar pandalarla Sichuan lehçesi ile konuşuyor!
Benzer özeni diğer hayvanat bahçelerinde de görmek mümkün. Örneğin Güney Kore'deki pandaların bakıcısı da özel olarak Sichuan lehçesi öğrenmiş. Finlandiyalılar ise işi pandaların sıla özlemini dindirmek için 15 kişiden oluşan bir koro ile onlara Çince melodiler söylemeye kadar vardırmış!
Bu sevimli hayvanlar derdi tasası az olan ülkelerde zaman zaman tartışma konusu da olmuyor değil. Örneğin Danimarka'da pandalara Çin'in insan hakları karnesini görmezden gelmemize mi yol açacak diye muhalefet edenler var. Finlandiya'da ise bakım masrafları nedeniyle bunları iade etsek Çin gücenir mi diye tartışılıyor.
Mini bir panda krizi
Ama pandalar konusunda asıl kriz "olağan şüpheli" ABD ile patlak verdi.
2003'te Memphis Hayvanat Bahçesi'ne gelen YaYa ve LeLe'nin 2013'te dolan kiralama süreleri ikinci bir 10 yıl için yenilenmişti.
Her şey 2021'de sosyal medyada yapılan bir paylaşımla başladı. Paylaşılan resimlerde YaYa ve LeLe zayıf, keyifsiz ve kirli gözüküyorlardı. Konu hemen Çin'e sıçradı. Yorumlar gelmeye başladı. Pandaların bulundukları ortam iyi değildi. Taze bambu yoktu, yiyecek miktarı Çin'dekine kıyasla azdı ve bakıcıları pandalarla etkileşim içinde değildi. Çinli yetkililerin pandaların yaşlarından dolayı aktif olmadıklarını, yeterli yiyecekleri bulunduğunu ve YaYa'nın genetik bir cilt hastalığı nedeniyle tüylerinin kirli gibi gözüktüğünü yolundaki açıklamaları sosyal medyada büyüyen infiali yatıştırmaya yetmeyince yerinde inceleme yapmak üzere birkaç uzman Memphis'e gönderildi. Onların bulguları da pandalara iyi bakıldığı yolundaydı.
İş bu kadar dallanıp budaklanınca Aralık 2022'de Memphis Hayvanat Bahçesi yetkilileri iki pandanın da 2023 Nisan'ında Çin'e iade edileceklerini açıkladı. Tam durum yatışmışken Bütün bunların üzerine geçen Şubat ayında LeLe aniden ölüvermesin mi?
Tabii spekülasyonlar iyice alevlenince Çinli uzmanlar yine Memphis'e gitti. Memphis Hayvanat Bahçesi görevlileriyle birlikte inceleme yapıldı ve ölüm nedeni yaşlılıktan dolayı kalp krizi olarak resmiyet kazandı.
Tabii bu durum Memphis'te pandalara iyi bakılmadığı yolundaki spekülasyonları sonlandırmaya yetmedi. LeLe'yi kaybettik bari YaYa'ya kavuşalım diye gün sayılmaya başlandı.
Bu arada örneğin Moskova Hayvanat Bahçesi'ndeki Ruyi (如意, okunuşu ruyii) ve Ding Ding (丁丁, okunuşu dinn-dinn)'in hopidik hopidik neşeli halleri YaYa'nın durgun görüntüleriyle birlikte yan yana paylaşılıp "dost ülkedeki pandalar ne kadar mutlu" demeye getiriliyordu. Tabii Moskova'dakilerin 5 ve 6 yaşında iki genç YaYa'nın ise 22'sini deviren büyükanne olması ayrıntıları üzerinde pek durulmuyordu.
Hatta LeLe ile aynı yaşta olan Lin Hui (林惠, okunuşu Lin huey)'in 19 Nisan'da Tayland'da Chiang Mai Hayvanat Bahçesi'ndeki ani ölümü hemen hemen hiç gündem olmuyordu.
Bir zamanlar iki ulusu birbirine yaklaştırıcı işlev gören pandalar dostluk bitince bu kez ayrıştırıcı bir işlev görüyordu.
Kısacası YaYa'nın anavatana dönüşü, tüm ulusun dört gözle beklediği bir olaya dönüşüvermişti.
* * *
"Kocakarılar nasıl bayılır hadi göster koca oğlan" diye sokaklarda oynatılan ayıları seyrederek büyümüş bir neslin evladı olarak bütün bunlara bakıp "iyi iki bizde panda yok" diye düşünmeden edemiyor insan…
[1] Dikkat edileceği üzere Panda adları genellikle aynı iki karakterden oluşmaktadır. Çincede aynı karakterin iki kez tekrarı sevgi ve yakınlık ifade eder. Örneğin anne (妈妈 , ma-ma), baba (爸爸, ba-ba), abi (哥哥, gı-gı), küçük erkek kardeş (弟弟, di-di), abla (姐姐, cee-cee), küçük kız kardeş (妹妹, mey-mey), bebek (哥哥, bao-bao) , dede, babanın babası olan (爷爷, ye-ye) gibi.
