Geçen yüzyılın en önemli derslerinden biri şu oldu: Yoksulun yoksulu olmaktan kurtulmaya yaklaşan bir ülkenin önünde iki yol vardır: emperyal eğilim ve sosyal eğilim. Yüzyılın tarihi aslında bu iki eğilim arasındaki mücadelelerin tarihidir diyebiliriz. Belirli uğraklarda bu eğilimlerden biri ya da diğeri, kısmen ya da tamamen, belirli biçimler alarak egemen hale geliyor.

Çelişki şurada ki, sosyal eğilim daha çok emperyal olanaklar edinmiş ülkelerin dış kenarlarında, İsveç, Norveç, Danimarka, Hollanda, Britanya, İzlanda gibi denizci ülkelerin toplumlarında gelişiyor. Onlarınki okyanus denizciliği; uzak ülkeler, fetihçi uzak deniz sömürgeciliği. ABD sonuçta Britanya’nın kulağını geçmiş bir boynuzu değil midir? Kıtayı İspanyollar “keşfediyor” ama, dünyayı ABD’ye kaptırıyor ya da görünürde terk ediyor.

Emperyalliğin bir de daha karasal olanları var ki bunlar içselleştirilmiş bir militarizm çerçevesinde gelişiyor. Türkler, Almanlar ve Ruslar gibi. Okyanus kıyısındaki Japonlar Çin’in burnunun dibinde ve atom bombasının altında kalmasalar belki daha emperyal olmanın yolunu bulurlardı. Türkiye’de yaşamaya başlamış bir Japon olarak Nagiko Nakagawa’nın Kasım-Aralık 2024 tarihli Bayan Yanı dergisindeki “Kızım Sen Ne Zaman Eşarp Takmaya Başlayacaksın?” başlıklı yazısı bu açıdan ufuk açıcı. Bir toplumda biz kadınların varoluş deneyimleri bazen o toplum konusunda rakamlardan daha hakiki fikirler verebiliyor.

Coğrafya kaderdir demeyelim de, ne tür bir emperyal ya da sosyal olacağınızda tarihinizin yanı sıra coğrafyanızın da rolü vardır diyelim. Rusya öncülüğündeki sosyalizm hızla militarizmin renklerine büründüyse bunda çarlık döneminin olduğu kadar, içe dönük coğrafyasının da payı yok mudur? Son yıllarda Türkiye’nin “sınır güvenliği” kavramını sınır ötesine taşıması, Sovyetler’in uygulamaya çalıştığı çeper politikasını hatırlatmıyor mu? Gerçi iktidar canım Afrika’nın sağına sonuna da el atmadan edemiyor, bizim Fransa’dan neyimiz eksik?

Almanya iki dünya savaşı arasında bir kara emperyaline dönüşme çabası içinde militarizmin en canavar hallerine düşmüştü, hem de felsefenin, Kant’ın Marx’ın, Hegel’in ülkesi olduğu halde. Ama belki Willy Brandt’ın şahsında bir tür sosyallik dengesine kavuşmasında da bütün o deneyimlerin rolü vardır. Onlar derin birer devrim ülkesi, Almanya ve Fransa.

Gerçi Rusya ile bizim devrimlerimizin de altı o kadar boş değildir ama, tutunamayan devrimlere örneğiz biz daha çok.

Küba, ABD heyulasının burnunun dibinde hâlâ hayatta kalma çabasında. Biz onun kadar küçük değiliz ama, ayı olmadığımız da doğru. Tanrı bizi büyüyerek kurtulma çabasından korusun. Gelmiş geçmiş en büyük yerli ve millî devrimcimiz Atatürk, her ne kadar devlet örgütünün bütün hücrelerinden sökülüp atıldıysa da, küllerinden yeniden doğacak politikalara esin kaynağı olabiliyor. Bugünlerde en sık alıntılanan sözünün “Yurtta sulh, cihanda sulh” olması boşuna değil. Bu açıdan, Sinan Meydan’ın dünkü Cumhuriyet’te yayımlanan yazısı kayda değer.

Devrimler yenilenmedikçe sosyalliğini kaybedip emperyalizme yem oluyor. Hem dışarıdan içeriye, hem de –artık- içeriden dışarıya yönelen emperyal eğilimlere yem... olmaya, sosyalliğimizi bozuk para gibi harcamaya yazgılı mıyız?