Jacques Lacan ve Noam Chomsky

Gözlerime inanamamıştım Chomsky’nin Lacan’a “şarlatan” dediğini okuduğumda. Şok!

Demişti gerçekten. Sonraki yıllarda bu bilgi hep zihnimin bir kenarında durdu. İkisi de öyle hafife alınacak kimselerden değildi ne de olsa. Chomsky’yi tarife ne hacet, Lacan ise Fransa’nın ve dünyanın en tanınmış psikiyatrist ve psikanalistlerinden biri. Ruhbilime bakışta çığır açmış, feminist düşüncenin yollarını döşemiş bir yazar. Ve “olay” sırasında her ikisi hakkında da bugün geçerli olan “imaj” o zaman çoktan oluşmuş durumda...

O söz üzerine okurların her ikisine yönelik dikkatinde ek bir keskinleşme de olmuş. Aslında, dikkat keskinleşmesinden öte, “olay” hakkında bütün bir kitap -hatta belki birkaç kitap- bile yazılmış. Yığınla da yazı ve değini.

 “Şarlatan Lacan (Lacan the Charlatan)” adlı 2020 tarihli, Peter D. Mathews imzalı kitap, bir yayınevinin Lacan dizisinden çıkmış. Belki biraz da Mathews’ın Avrupa adlı kaynayan kazandan uzak bir diyardan –Avustralyalı- olması sayesinde derli toplu bilgiler ve çözümlemeler içeriyor. Chomsky’nin neden öyle dediğine ilişkin, herhalde güvenilir bilgi ve açıklamaları da oradan okuyabiliyoruz.

Öyle görünüyor ki Lacan okurları zaten oldu olası hayranlar ve muhalifler olmak üzere mutlak bir çizgiyle ikiye ayrılmıştır. Kararsızlık şampiyonları da vardır elbette ama, burada önem taşıyanlar özellikle meslekten olanlar. Başka bir deyişle iş Chomsky’ye gelinceye kadar psikanalizciler kendi aralarında çoktan bölünmüş durumdalar.

Bu yazıdaki ağırlıklı konumuz Chomsky. 18 Haziran Salı günü öldüğü haberi yayıldığında onunla ilgili olarak zihnimde beliren ilk bilginin Lacan için dedikleri olması kendi gözüme önemli gözüktü. Ölüm haberi eşi tarafından yalanlanınca, bu yazının alışılmış anma içeriğinden biraz da olsa kurtulması hem acı hem de iyi geldi. Bir tarafta da ikisini bir arada düşünmenin çekiciliği var.

İkisi ilk kez 1975 yılında Massachusetts Ünivesitesi’nde bir araya geliyorlar. Bir Shakespeare sahnesi kadar etkileyici. Chomsky “düşünce”den söz ediyor bir ara. Lacan ise, “hep beynimizle düşündüğümüzü düşünürüz” diyor, “ben ayağımla düşünürüm.” Kıyamet de orada kopuyor. Chomsky Lacan’ın herkesle dalga geçen bir kendini beğenmiş olduğu fikrine -bir kez daha- kapılıyor ve düpedüz gayriciddi buluyor onu.

Lacan’ı anlaşılmaz bulan, hiçe sayan, hatta şarlatan yerine koyan daha önce de çok olmuş. Ancak Chomsky’nin onun hakkında “Eğlendirici ve bütünüyle bilinçli bir şarlatan (amusing and perfectly self- conscious charlatan)" demiş olması başlı başına olay.

Diller arası bir tuhaflık var bu olayda. Lacan Fransızdır ve gündelik Fransızcada bir dili “ayak gibi konuşmak (parler comme un pied)” diye bir deyim vardır, o dili berbat konuşmak anlamında. Bu deyimi Fransızca öğrenmeye ilk başladığım zamanlar öğrenmiştim ve çok da işime yaramıştı. Lacan’ın o konuşmada bu deyime göndermede bulunduğunu tahmin etmek zor değil. Acaba nasıl olmuştu da Lacan’ın kendisi ya da başka biri Chomsky’nin dikkatini metafora çekmemişti? Birbirlerini hiçe saymak için istemeden de olsa (ah bilinçdışı) fırsat mı kollamışlardı, yoksa Chomsky deyimi biliyordu ama, orada kullanılmasını toplantının ciddiyetiyle gerçekten bağdaştıramamış mıydı?

Lacan 1901’de doğmuş ve 1981’de ölmüş, demek zor zamanlardan da geçmiş. Anlaşılmak için en küçük bir çaba göstermemesiyle ünlü. Chomsky ise, yapısalcılığa karşı çıkarken dahil, her zaman netlik peşinde. Ama dilbilim alanında söz aldığı zamanlar anlaşılması hiç kolay değil; bütünüyle kendine özgü terimlerle kendi kuramına özgü bir söylem kurmuş çünkü...

Karşılaşmalarının üzerinden epey zaman geçtikten sonra, 2012 yılındaki bir röportajında şöyle diyor Chomsky hâlâ:

 “Samimi söylüyorum, Lacan’ın tam bir şarlatan olduğunu düşündüm. Paris entelektüellerinin çoğu gibi o da televizyon kameraları karşısında poz vermekteydi, o kadar. Bunun neden etki uyandırdığı konusunda en küçük bir fikrim yok.”

Yazılar, kitaplar ve yıllar boyunca didiklenmiş bir ilişkiden söz ediyoruz. Ayrı dillerden konuşmanın yolunu arayıp bulmuşlar gibi...

Burada kesip Mine Gencel Bek’in Chomsky’le yaptığı, ABD ve ırkçılık konulu geniş zamanlı bir söyleşiyle bitireyim yazıyı.

İngilizce tam metni: http://asterixjournal.com/interview-noam-chomsky-racism-us-europeby-mine-gencel-bek/