TikTok CEO'su Shou Zi Chew'in (周受资) 23 Mart'ta ABD Temsilciler Meclisi Enerji ve Ticaret Komitesi'nde 5 saat süren oturum boyunca sorgulanması Trump tarafından 31Temmuz 2020'de başlatılan sürecin yeni bir aşaması.
TikTok'un ABD'de tümden yasaklanmasına için gayret gösteren çok sayıda politikacı var. Bunlardan biri Senato İstihbarat Komitesi'nin de başkanı olan Mark R. Warner. Demokrat Parti'den Virginia Senatörü olan Warner 7 Mart'ta 11 senatörle birlikte Restrict Yasası teklifini verdi. Yasa teklifi Ticaret Bakanlığına, ABD'nin yabancı hasımları ile ilişkili olan, ABD veya vatandaşlarının ulusal güvenliğine karşı aşırı ve kabul edilemez riskler oluşturan bilgi ve iletişim teknolojisi ürün ve hizmetlerini inceleme yetkisi verilmesini ön görüyor. Buna göre Ticaret Bakanlığı hasım olarak kabul edilen 6 ülkeyle (Çin, Rusya, İran, Venezuela, Kuzey Kore, Küba) ilişkili şirketlerin teknolojik uygulamalarını denetleyip yasaklama yetkisine sahip olacak.
Teklifte TikTok'un adı hiç geçmiyor. Ancak senatör Warner verdiği demeçlerde TikTok'u hedef aldıklarını gizlemiyor.
ABD'de 100 milyonu aşkın TikTok kullanıcısı var. Bunların önemli bölümü gençler. Yapılan bir araştırmaya göre ABD'de 13-17 yaş gençlerin yüzde 67'si Tik Tok kullanıcısı.[1] Senatör ve TikTok karşıtlarının temel tezi şirketin kullanıcı verilerini Çin yönetimi ile paylaşacağı, ayrıca algoritmalar marifetiyle gençleri Çin yönetiminin istekleri doğrultusunda yönlendirip etkileyeceği.
Bir başka ifadeyle TikTok'u Çin yönetiminin Truva atı olarak görüyorlar.
Örneğin açılış konuşmasına "TikTok hepimizi izliyor ve Çin Komünist Partisi (ÇKP) bunu Amerika'nın tamamını manipüle etmek için bir araç olarak kullanabilir" diye başlayan Washington eyaletinden Cumhuriyetçi Parti temsilcisi Cathy McMorris gibi. McMorris "Platformunuz yasaklanmalı. Bugün bu sonuçtan kaçınmak için her şeyi söyleyeceğinizden eminim… Ama bunlara karnımız tok" diyordu.
Cathy McMorris
Algoritmaların efendisi
Bilindiği gibi TikTok uygulaması ByteDance (字节跳动有限公司) adlı Çin teknoloji şirketinin ürünü. 2012'de yazılım mühendisi Zhang Yiming (张一鸣) tarafından kurulan şirket Çin'de çok kullanılan mobil uygulamaların sahibi. TikTok'un Çinli ikizi olan Douyin (抖音) bunlardan biri. 2022'de gelirini bir önceki yıla göre yüzde 30 artırıp 80 milyar dolara çıkaran şirket halka açık değil ama piyasa değeri yaklaşık 250 milyar dolar olarak hesaplanıyor. [2]
TikTok Çin'de kullanılamıyor. Onun yerli versiyonu olan Douyin ise çok yaygın olarak kullanılmakta.[3]
29 Mart'ta yapılan 10. Çin Görsel-İşitsel İnternet Konferansı (第十届中国网络视听大会)'nda açıklanan 2023 Çin İnternet Görsel-İşitsel Gelişim Araştırma Raporu (2023中国网络视听发展研究报告)'na göre [4] Çin'de kısa video uygulaması kullananların sayısı 2022'de 1 milyar 12 milyon kişiye ulaşmış durumda. Başka bir ifadeyle internet kullanıcılarının yüzde 95'i kısa video uygulamaları kullanılıyor. Bu alanda Douyin ve bir diğer kısa video uygulaması Kuaishou (快手) kullanıcıların yüzde 90'nun tercihi.
Kısa video uygulaması kullanımı günlük 168 dakika, yani 2.5 saatten daha fazla. Bunun önemi şurada: Pek çok ülkeden farklı olarak canlı yayınlarla (live streaming) yapılan ticaret Çin'de çok gelişmiş durumda. Raporda belirtildiğine göre cep telefonu kullanıcılarının yüzde 42.7'si son 6 ay içinde online olarak izledikleri bir tanıtım vesilesiyle alışveriş yapmış. Douyin bu amaçla kullanılan önde platformlardan biri.
Rapor, internet görsel-işitsel pazarının 727.4 milyar RMB (yaklaşık 106 milyar dolar) büyüklüğe ulaştığını, bunun içinde kısa-video uygulamalarının payının yüzde 40.3 olduğunu belirtiyor.
Douyin ByteDance'ın en karlı ürünü belki ama en önemli ürünü değil.
* * *
1983 doğumlu Zhang Yiming üniversiteden mezun olduktan sonra 2006'da çalışma hayatına atıldı. Pekin'de Microsoft dahil bazı yazılım şirketlerinde çalıştı. Her gün yolculuk ettiği metroda zamanla daha az kişinin gazete okumakta olduğu ve daha fazla kişinin cep telefonlarıyla vakit geçirdiği dikkatini çekti.
Zhang Yiming Apple CEO'su Tim Cook ile. Zhang'ın kişisel varlığı yaklaşık 55 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Mayıs 2021'de ByteDance'ın CEO'luğu görevinden ayrılan Zhang'ın vaktinin önemli bölümünü Singapur'da geçiriyor ve ByteDance ile aktif olarak ilgilenmiyor.
Mobil internet ile yapay zekanın yükselişinden yararlanıp insanlarla bilgi arasında bağlantı kuracak bir uygulama geliştirme fikri bu gözlemle filizlenmeye başladı. İnternet ile ilgili problemin kullanıcılara sunulan felç edici sayıda seçenek olduğunu düşünüyordu. İnsanları neyi sevip neyi istediklerini anlamaya zorlamak yanlıştı. ABD'li bir yatırımcıyla yaptığı görüşmede bir peçete üzerine çizerek ortaya koyduğu vizyon yapay zekayla desteklenen bir sistemle bilginin kullanıcıyı bulmasıydı, tersi değil. [5]
2012 Mart'ında ByteDance Teknoloji Ltd'i kurdu, aynı yılın Ağustos'unda "haber başlıkları" anlamına gelen Toutiao (头条) uygulaması hazırdı. Zhang'ın ifadesiyle yapay zekanın her kullanıcıya her an kendi ön sayfasını görmesine imkan verecek bir uygulama geliştirmişlerdi. Toutiao, Twitter, Facebook gibi pek çok platformun aksine kullanıcının arkadaşları, bağlantıları vb. ile ilgilenmiyordu. Kullanıcının bir hesap oluşturmasına, tercihlerini ve beğenilerini belirtmesine, tanımlamasına gerek yoktu. Uygulamayı yükledikten sonra kullanıcılara bazı haberler sunuluyordu. Kullanıcının bunlara gösterdiği tepkiler (okumadan geçmek, kısaca bakıp geçmek, tümüyle okumak, yorum yazmak vb) algoritmanın kullanıcıyı tanıyıp tercihlerini bilmesine yetiyordu.
Ama daha iyisi bu öneri motorunun her kullanımla daha gelişip daha iyi hale gelmesiydi. Daha fazla kullanıcı daha fazla veri demekti, daha fazla veri daha akıllı bir algoritma anlamına geliyordu. Kısacası verimli bir döngü söz konusuydu.
Toutiao piyasaya çıktıktan sadece dört ay sonra günlük 2 milyon kullanıcıya ulaştı. 2017'de 2.5 milyar dolar gelir elde etmiş ve internet tarihinin kısa zamanda en fazla gelir yaratan uygulamalarından biri haline gelmişti.
Bu algoritma bugün ByteDance'ın en değerli varlığı olarak kabul ediliyor. Öyle ki ABD otoriteleri TikTok'un bir ABD şirketine satışını önerdiklerinde bunun kategorik olarak reddedilmesinin sebebinin Toutiao olduğu açıklanmıştı.
TikTok'un ABD'de başarılı olması da büyük ölçüde bu algoritmanın marifeti.
TikTok'un ABD'de macerası
Tiktok 5 yıl gibi bir süre içinde ABD'de 13-17 yaş aralığındaki her üç yeniyetmeden ikisinin kullandığı bir uygulama haline geldi. Bu yaş grubunun Youtube'un ardından en fazla tercih ettiği platform durumunda.
ABD'de 13-17 gençlerin mobil uygulama tercihlerinin gelişimi
ByteDance 2018'de ABD'de Facebook, Instagram, Snap ve diğer sosyal medya uygulamalarını kullanarak TikTok için yaklaşık 1 milyar dolarlık reklam harcaması yaptı. 2019'da reklam harcamalarını biraz daha artırdı, günden yaklaşık 3 milyon dolar harcıyordu.
Ama buna rağmen TikTok yükleyen kullanıcıların sadece yüzde10 kadarı 30 gün ve üzeri süreyle uygulamayı kullanıyordu. Genel kanı cayır cayır para harcayan TikTok'un er geç pes edeceği yolundaydı.
Oysa TikTok'un algoritması Amerikalı kullanıcılar için neyin "cool" olduğunu öğrenme sürecindeydi. 2019 ortalarından itibaren ilk TikTok yıldızları ortaya çıkmaya başladı. 2020'de pandemiyle birlikte uygulamanın yıldızı iyice parladı. Bugün ABD'de 100 milyonun üzerinde kullanıcısı olan bir platforma dönüştü.
ABD'de 13-17 gençlerin mobil uygulama kullanım sıklıkları
Kaynak: Pew Research Center
Mücadelenin seyri
TikTok'un ABD'de elde ettiği reklam gelirlerinin 2022'de bir önceki yıla göre yüzde200 artarak 11 milyar dolara ulaştığı tahmin ediliyor. Tiktok'un "kazandığı" yerde haliyle kaybedenler de var.
Tahmin edileceği üzere TikTok'un hızlı gelişiminden en fazla rahatsız olanlardan biri Facebook'un kurucusu Meta CEO'su Mark Zuckerberg. 2019 Ekim'inde Georgetown Üniversitesi'nde yaptığı bir konuşmada Çin'in farklı değerlere odaklı kendi internetini kurduğu ve bu vizyonu şimdi başka ülkelere ihraç etme peşinde olduğunu söylemiş ve WhatsApp, Facebook gibi uygulamaları dünyanın dört bir tarafında protestocular tarafından kullanılırken TikTok'un ABD'de bile sansür uyguladığını ifade ederek "istediğiniz internet bu mu" diye sormuştu. Zuckerberg Trump ile yediği bir akşam yemeğinde de Çin internet şirketlerinden şikayetini dile getirmişti. Meta'nın 2021'de TikTok karşıtı kampanyalar yürütmek için Cumhuriyetçi Parti eğiliminde olan ülkenin en büyük PR şirketlerinden Targeted Victory ile anlaştığı açıklanmıştı.
Bilindiği gibi Çin Youtube, WhatsApp, Instagram, Facebook başta olmak üzere ABD kaynaklı pek çok sosyal medya uygulamasının ülkede kullanımını yasaklamış durumda.
Hal böyleyken TikTok CEO'su Shou Zi Chew'in ABD Temsilciler Meclisi'nde ifade vermesinin ardından Çin Dışişleri Bakanlığı "ABD'yi piyasa ekonomisi ve adil rekabet ilkelerine ciddiyetle saygı duymaya" çağırdı. Dışişleri sözcüsü Mao Ning yaptığı açıklamada "ABD yabancı şirketleri baskı altına almayı bırakmalı ve ABD'de faaliyet gösteren yabancı şirketler için açık, adil ve ayrımcı olmayan bir ortam sağlamalıdır" dedi.
Bir süredir çeşitli ülkeler TikTok verilerinin Çin yönetimince kullanılabileceği endişesiyle değişik önlemlere baş vuruyorlar. Örneğin Hindistan tümüyle yasaklama yoluna gitti. Kanada kamu görevlilerin kullandığı resmi cep telefonlarında TikTok'un bulundurulmasını yasakladı. Avrupa Topluluğu yönetimi de benzer bir uygulamaya baş vurarak yönetim bünyesindeki görevlilerin resmi telefonlarında TikTok kullanımını geçici olarak engellemeye karar verdi.
ABD'de federal hükümete ait cep telefonlarında TikTok kullanımı geçen Şubat ayında yasaklanmıştı. Kamu görevlilerinin resmi telefonlarında TikTok yasağı İngiltere ve Avusturalya'da da uygulanıyor.
Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mao Ning
* * *
Temsilciler Meclisi'ndeki oturumda Shou Zi Chew'e daha ziyade kullanıcı verilerinin güvenliği konusunda sorular yöneltildi.
Şirket bu endişeleri gidermeye yönelik olarak "Teksas Projesi" adlı bir program kapsamında ABD'deki kullanıcılarının verilerini depolamak üzere ABD bilgi işlem devi Oracle ile iş birliğine gitmişti.
Ayrıca, Amerikalı kullanıcıların verilerinin güvenliğini denetlemek için 2022'de ABD Veri Güvenliği bölümü (USDS) kurdu. USDS'nin bağımsız bir yönetim kurulu tarafından yönetilmesi ve kurul üyelerinin ABD Yabancı Yatırımlar Komitesi (CFIUS) tarafından seçilmesi teklifini yönetime sundu. Şirket USDS bünyesinde ABD'deki kullanıcı verilerini ByteDance'in Çin operasyonlarından izole etmeyi amaçlayan "Yonca Projesi'ni gerçekleştirmeyi hedefliyor.
Yeri gelmişken belirtelim Çin yönetiminin ByteDance ile organik bağı var. 2021 Nisan'ında ByteDance Teknoloji Ltd'nin yüzde1 hissesi internet otoritesi Çin Siber Uzay İdaresi (中华人民共和国国家互联网信息办公室)'nin kendi kontrolündeki Çin İnternet Yatırım Fonu (中国联网投资基金) vasıtasıyla ortak olduğu Wangtou Zhongwen (网投中文) adlı bir teknoloji şirketine satılmıştı. Bu yüzde1'in "altın hisse" özelliği taşıdığı, yönetim kurulunda bir üye bulundurmanın yanı sıra önemli kararlarda veto yetkisi verdiği de söyleniyor.
Öte yandan Çin'de belli büyüklükte her şirkette olduğu gibi ByteDance bünyesinde de bir Çin Komünist Partisi (ÇKP) Komitesi bulunuyor. Komitenin sekreteri aynı zamanda ByteDance'ın başkan yardımcısı olan Zhang Fuping 2018'de yaptığı bir açıklamada şirketin doğru siyasi yönelimleri iletmeyi, kamuoyuna rehberliği ve değer yönelimini ilke edinmesi gerektiğini, bunu tüm ürün ve işlerine içselleştirmesinin şart olduğunu ifade etmişti. [6]
Şu teknik ayrıntıyı da belirtmekte yarar var: ByteDance Teknoloji Ltd, Douyin, Toutiao gibi Çin'de kullanılan uygulamaların sahibi. TikTok dahil Çin dışında kullanılan mobil uygulamalar ise Cayman Adalarında kurulmuş olan ByteDance Inc.'e ait. Ancak şirketin operasyonel merkezi Pekin'de.
* * *
Shou Zi Chew'nun ifade vermesi aslında devamı gelecek bir süreç. Sırada TikTok başkan yardımcısı ve kamu politikası sorumlusu Michael Beckerman ile COO Vanessa Pappas'ın sorgulamaları var.
Çin asıllı bir Singapur vatandaşı olan TikTok CEO'su Shou Zi Chew'in 5 saat süren oturumdaki performansı Çin'deki sosyal medya kullanıcıları tarafından epeyce takdir edildi.
Senatör Warner Beyaz Saray'ın kendi yasa teklifini desteklediğini söylüyor. Nitekim Dışişleri Bakanı Blinken Shou Zi Chew'in sorgulanmasından iki gün önce yaptığı açıklamada "TikTok'un bir ulusal güvenlik sorunu olduğunu ve bir şekilde bitirilmesi gerektiğini" ifade etti.
Biden yönetimi TikTok'un yasaklanmasından yana olsa da aleni bir genel yasaklama kolay gözükmüyor. Bunun önündeki en önemli engel ifade özgürlüğünü teminat altına alan Birinci Madde (First Amendment). Platformun yasaklanması aynı zamanda uygulamayı kullanan milyonlarca ABD vatandaşının ifade özgürlüğünün kısıtlanması anlamına da geleceğinden bu uzun ve zor bir süreç olarak değerlendiriliyor.
Yasaklama için şüphesiz ki başkaca yollar bulunabilir. Örneğin ByteDance'ın satın alıp TikTok'a entegre ettiği, ABD'de de ofisi bulunan Musical.ly şirketinin satın alımının iptali gibi. Bu pratik olarak TikTok'un da sonu anlamına gelir.
Amerikan kamuoyunda Çin algısının giderek kötüleşmesi yönetimin işini kolaylaştıracak bir unsur. Geçen yıl yapılan bir araştırmaya göre 2020'de Amerikalıların yüzde79'u Çin hakkında olumsuz görüş sahibiyken bu oran 2022'de yüzde82'ye yükselmiş.
Ama TikTok'un akibetini ABD-Çin ilişkilerinin seyri belirleyecek. İlişkilerin biraz daha gerginleşmesi durumunda ilk "zaiyat"lardan biri TikTok olacak kuşkusuz.
Tabii bu arada TikTok'un elverişli bir pazarlık unsuru olduğunu ve bu amaçla kullanılabileceğini de göz ardı etmemek lazım.
[1] Teens, Social Media and Technology 2022, Pew Research Center, s.3
[2] ByteDance values at $250 billion in private trades, Bloomberg, 30 Mart 2021
[3] TikTok'un logosunda kullanılan "d" harfi Douyin'den gelir. Kelime anlamı "titreyen ses" olan douyin (抖音) müzikle tempo tutmak anlamındadır. Dikkat edileceği üzere "d" amblemi de titreşimi ifade eden bir görsel olarak tasarlanmıştır.
[4] https://mp.weixin.qq.com/s/UHPsh7pec1Mat3h2q2Ir8A
[5] How TikTok become a Diplomatic Crisis, The New York Times, 22 Aralık 2022
[6] http://finance.sina.com.cn/roll/2018-04-29/doc-ifzvpatq9979238.shtml
Cevdet Kadri Kırımlı kimdir?
İzmir'de doğdu.
Yurt içinde ve yurt dışında farklı şirketlerde yöneticilik yaptı.
Çin'de ve Hong Kong'da yaşadı.
|
