Geçen Aralık'ta Covid-19'a karşı sıfır tolerans politikasını terk eder etmez Çin ekonomisi hızlı bir iyileşme sürecine girmişti. Ancak bu canlanma kısa sürdü. İhracat artmıyor. Keza iç tüketim de öyle. Genç işsizliği hızla yükselmekte. Gayrimenkul sektöründeki kriz sürüyor. Kısacası tünelin ucunda bir ışık gözükmüyor. Malum böyle durumlarda kendini kedere ve içkiye verenler çok olur. Ondan mıdır bilinmez milli içki Baijiu (白酒)'nın satışları iyi gidiyor. [1]

Baijiu deyip geçmemek lazım. Dünyanın en fazla tüketilen içkisi. Öyle ki en büyük Baijiu üreticisi Kweichow Moutai (贵州茅台酒股份有限公司) sadece Çin'in değil dünyanın en değerli şirketlerinden biri. Piyasa değeri 310 milyar dolar civarında. Toplam varlıklara göre dünyanın en büyük bankası olan Çin Sanayi ve Ticaret Bankası (ICBC)'ndan, hatta Toyota ve Disney gibi şirketlerde bile daha değerli.

Malum, kağıt yapımından pusulaya, baruta matbaaya, ipeğe, çay üretimine pek çok icat Çinliler tarafından gerçekleştirilmiştir. Alkol de Çin buluşudur. Arkeolojik bulgulara göre Çinliler 9 bin yıl kadar önce pirinç, bal ve meyvelerin fermantasyonuyla alkol elde etmişlerdir.[2]

Milli içkileri Baijiu'nun ise neredeyse 4 bin yıllık bir geçmişi vardır.

Genellikle fermente süpürge darısından (sorgum) damıtılarak yapılan berrak renkte bir içkidir baijiu, Pirinç, buğday ya da arpadan da yapılır. Alkol derecesi türlerine göre 40 ila 60 arasında değişmekle birlikte en çok tüketilen çeşitlerde yüzde 53-56'dır. Yani bizim rakıdan daha sert bir içkidir. Küçük yüksük kadehlerde sek olarak içilir.

Nixon ile Zhou Enlai baijiu içerken 

Baijiu aroma profillerine göre dört grupta kategorize edilir:

Pirinç aroması (米香): Daha ziyade Güney'deki Guangxi (广西) eyaletinde üretilir. Pirinçten yapılır. Damakta tatlı, çiçeksi bir izlenim bırakır. Alkol değeri açısından dört tür arasında en hafif olanıdır.

Hafif aroma (清香): Yalnızca sorgumdan fermente edilerek yapılır. Genellikle Kuzey'de Pekin ve civarında yaygındır. Yumuşaktır ve şekersiz (dry) bir izlenim bırakır. Alkol derecesi 50 veya altındadır.

Güçlü aroma (濃香): En az iki farklı tahılla üretilip çamur çukurlarında fermente edilir. Bu yöntem içkiye daha kompleks ve neredeyse fazla olgunlaşmış hissi veren bir tat kazandırır. Bu türün en bilinen örneği 1573'ten beri kesintisiz olarak üretilen Luzhou Laojiao (泸州老窖) 'dır. Oldukça popülerdir. Çin Halk Cumhuriyet'nin ikinci lideri Deng Xiaoping (邓小平)'in gözde içkisidir.

Sos aroması (酱香): Kimilerine göre iştah açıcı, soya sosunu andıran bir aroması vardır. Tad olarak sert ve yoğundur. Guizhou (贵州) eyaletinde emek yoğun yöntemlerle üretilen en popüler marka Moutai bu tür baijiu'dur. En pahalı türdür.

Moutai bir anlamda Çin yönetiminin resmi içkisidir de. Çin'in dış temsilciliklerindeki resepsiyonlarda ikram edilir. 1972'de Nixon Çin'i ziyaret ettiğinde Zhou Enlai ile gānbēi (干杯) yaptıkları içkidir. Yeri gelmişken belirtelim "şerefe" anlamında kullanılan "gānbēi"nin birebir çevirisi kuru (干) kap (杯)'dır. Yani kadehtekini bir dikişte içmek anlamındadır. 2-3 cl'lik yüksük kadehlerle fondip yapmak çok sorun teşkil etmezmiş gibi görünse de kadeh sayısı artıkça felek şaşırtıcı etkisi ortaya çıkar.

Baijiu'nun iş hayatında önemli bir yeri vardır. Bireyler arası ilişkilerde Çinliler pek kendilerini doğrudan ifade eden açık sözlü insanlar değillerdir. Duygularını ve düşüncelerini ulu orta açık bir şekilde ifade etmekten kaçınırlar. Örneğin bir erkeğin karısına ya da kız arkadaşına (veya bir kadının kocası ya da erkek arkadaşına) arkadaş ve aile ortamında bile sevgi sözcükleri etmesi yadırganır. İş ilişkilerinde de hakiki tutumlarını ifade etmekte ketumdurlar. Bu nedenle baijiu eşliğinde yenen akşam yemeklerinin önemli bir işlevi olur. Gerçek kişiliğin baijiu ile ortaya çıktığına inanılır.

Geçen yıl bir açık artırmada şişesi 250 bin dolara kadar alıcı bulan 1959 üretimi Moutai

Ne olacak bu ekonominin hali?

Her ne kadar eskiler "Baijiu yüzü kızartır (kırmızı yapar), altın kalbi karartır (白酒红人面，黄金黑人心) demişlerse de malum parasız saadet olmuyor deyip ekonomiye geçiş yapalım…

"Çin Mucizesinin Sonu mu"da [3] ayrıntılı olarak anlattığım gibi Çin'in geçmişteki baş döndürücü büyüme performansında ucuz iş gücüne dayalı ihracatın önemli bir katkısı olmakla birlikte "mucize"nin asıl motoru inşaat sektörüdür.

Hızlı şehirleşme büyük bir emlak talebini dolayısıyla da emlak üretiminde benzersiz bir artışı beraberinde getirmiştir. Öyle ki 2020 öncesinde Çin'deki yıllık yeni emlak üretimi. ABD ve Avrupa'da toplam üretilen emlakın 5 katı olmuştur.

Yan sektörlerle birlikte inşaatın GSYİH içindeki payı yüzde 29'u bulmaktadır. [4]

Geçen Mart ayında emekli olan Başbakan eski Yardımıcısı Liu He (刘鹤)'ı sektörün önemini şu sözlerle vurgulamıştı: [5]

"Gayrimenkul sektörü hala Çin ekonomisinin temel direğidir. Banka kredilerinin yaklaşık yüzde 40'ını, yerel yönetim mali kaynaklarının yüzde 50'sini ve kentsel hane halkı varlıklarının yüzde 60'ını oluşturur.

Bilindiği üzere Çin'de toprak mülkiyeti devlete aittir. Yerel yönetimler kendilerine ait olan toprağı belli bir bedel karşılığında emlak şirketlerine 70 yıl süreyle kiralar. Bu şekilde gerçekleştirilen arsa transferleri yerel yönetimlerin gelirlerinin yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.

Emlak fiyatları 2000-2020 arasında yıllık bazda ortalama çift haneli sayılarda arttı.

2020 Ağustos'una gelindiğinde manzara şöyleydi: 4 büyük metropolde (Pekin, Şangay, Shenzhen ve Guangzhou) apartman metrekare fiyatları asgari 50 bin RMB'ye (yaklaşık 7bin dolar) ulaşmış, küçük şehirlerde bile 20 bin RMB'yi (yaklaşık 3 bin dolar) bulmuştu. Emlak şirketleri projelerini maket üzerinden hemen satıyor, elde ettikleri kaynakla yerel yönetimlerden yeni arazi devralıyorlardı.

Fiyatların normal ücretliler için erişilemez düzeylere ulaşması ve emlak balonunun önüne geçilmesi amacıyla yönetim bir dizi önlem aldı. Emlak şirketleri artık maket üzerinden satış yapamayacak, ancak belli oranda tamamlanan projeleri satışa çıkarılabilecekti. Ayrıca projenin satışından elde ettikleri gelirlerin belli bir bölümünü ancak o projeyi tamamlamak için kullanabileceklerdi. Talep tarafında ise bir süre önce sıkılaştırılmış olan ev kredi kullanım koşulları ikinci ev alımında kredi verilmemesi gibi düzenlemelerle daha da ağırlaştırıldı.

Bu düzenlemelerin üzerine Covid 19'a karşı sıfır tolerans nedeniyle iyice yavaşlayan ekonominin getirdiği talep daralması da eklenince emlak satışları neredeyse bıçak gibi kesildi. Ev fiyatları yıllardır ilk kez gerilemeye başladı. Bu durum emlak iştahını daha da azalttı haliyle.

Çin'in GSYİH Büyüme Hızı (yüzde)

Üçer aylık dönemler itibarıyla (solda) ve yıllık (sağda) büyüme 

Emlak talebinin azalması yerel yönetimlerin gelirlerinin de azalması anlamına geliyor. Zaten ciddi oranda borçlu olan yerel yönetimlerin [6] zaman zaman emekli maaşlarını ödemekte bile sıkıntı yaşadığı haberlere konu oluyor. Yerel yönetimlerin kaynak sıkıntısı haliyle büyüme ve istihdamı olumsuz etkiliyor.

Pandemiye kadar son 20 yılda ortalama yüzde 7 büyüyen ekonomi geçen yıl sadece yüzde 3 büyüdü. Bu yıl hedef yüzde 5. Ancak bu bile refah artışı anlamına gelmiyor.

Bunun sonuçlarını örneğin genç işsizliğinde görmek mümkün. 16-24 yaş şehirli gençlerde işsizlik Mayıs ayında yüzde 20.8 ile yeni bir rekora ulaştı. Bu daha en kötüsü değil. Çünkü yeni mezunların katılımıyla bu oran haziran ve temmuz da daha da artacak. 

16-24 yaş genç işsizliği

Pandemiyle birlikte gelişmiş ülke ekonomilerindeki yavaşlama, ABD ile ticaret savaşları ve batıyla yaşanan "ayrışma" Çin'in hem üretimini hem de ihracatını olumsuz etkilemeye devam ediyor. Bunların yakın gelecekte değişeceğine yönelik bir belirti yok.

Xi Jinping 14 Mayıs 2020'deki Çin Komünist Partisi (ÇKP) Politbüro Yürütme Komitesi toplantısında "ikili dolaşım (国内国际双循环)" adını verdiği yeni ekonomi stratejisini açıklamıştı.[7] İkili dolaşımdan kastedilen ülke içi ve ülke dışı dolaşımdı. Özünde iç talebi genişletmeyi, iç pazara odaklanmayı, ülkenin inovasyon kapasitesini geliştirmeyi, dış pazarlara bağımlılığı azaltmayı ama aynı zamanda özellikle katma değeri yüksek teknoloji ürünleriyle ihracatı artırmayı hedefliyordu.

Ancak gelinen noktada ihracat artmıyor. Huawei gibi teknoloji şirketlerine uygulanan yaptırımlar yüksek katma değerli ihracat hedeflerini olumsuz etkiliyor. Ekonomideki yavaşlamaya emlak fiyatlarındaki düşüş de eklendiğinden gelirleri artmayan ve yatırımlarının önemli bölümünü tuttukları gayri menkuller nedeniyle servetleri azaldığından bireylerin genel tüketim talebi de artmıyor. Çeşitli teşviklere rağmen perakende satışlarındaki yavaşlama bunun bir göstergesi.

Kısacası bir kısır döngü söz konusu. Düşen emlak fiyatları genel tüketim talebini olumsuz etkiliyor. Artmayan iç tüketime eklenen dış talepteki azalma ekonominin yavaşlamasına, hane gelirlerinin yerinde saymasına yol açıyor. Hal böyle olunca da yeni emlak talebi de artmıyor. Ve emlak fiyatları düşmeye devam ediyor.

Yönetim emlak piyasasını canlandırmak için 2020'de getirdiği tüm kısıtlamaları kaldırdı. Hatta ev kredileri faizlerini düşürdü ve kredi almayı kolaylaştırdı. Tüketici kredilerinde de faizleri düşürmeye devam ediyor. Bütün bunlara rağmen tüketici güveni ve tüketim talebi artmıyor.

Bu arada yönetim "İkili dolaşım" konsepti çerçevesinde Aralık 2022'de iç talebi artırmak için 12 yıllık bir stratejik plan açıklandı. [8]

"Yeni bir kalkınma modeli oluşturmanın anahtarı, ekonomik dolaşımın engelsiz akışında yatmaktadır. Daha düzgün bir iç dolaşımı teşvik etmek için, iç talebi genişletme stratejisini sağlam bir şekilde uygulamalı, ekonomik döngünün tıkanma noktalarını aşmalı ve yurtiçi ekonominin temel taşlarını sağlamlaştırmalıyız. Yurtiçi ve uluslararası ikili dolaşımın karşılıklı teşvikini gerçekleştirmek için, aynı zamanda iç talebi genişletme stratejisini sıkı bir şekilde uygulamalı, iç pazara daha fazla ağırlık vermeliyiz" diye ifade edilen plan ekonomiyi yönlendirmek için hane halkı tüketimini artırmayı ve uzun vadede yatırımdan uzaklaşmayı ön görüyor denebilir.

İç talebi canlandırmak için yapılan uygulamaların sonuç vermemesinin önemli bir nedeni sorunların büyük ölçüde yapısal nitelik taşıması aslında. Sürdürülebilir gerçek büyümenin temelinde, büyük ölçüde tüketim, ihracat ve iş yatırımları yer alır. Malum, emlak sektörü ve altyapı yatırımlarının verimliliği ve üretkenliği sınırlıdır.

Yani ekonominin yapısal "hastalıklarını" tedavi için kullanılan "ilaç"ların doğruluğu epeyce su götürür.

Velhasıl "hastalığa yanlış ilaç, gerçek dertlere de içki deva olamıyor (药不治假病，酒不解真愁)"

Bir süpermarket rafındaki Baijiu'lar. Sağdaki resimdeki Moutai'lerin fiyatları etiketlerden görüleceği üzere yaklaşık 100 dolardan başlayıp 1100 dolara kadar çıkmaktadır.

[1] Çin Alkollü İçecek Üreticileri Birliği (中国酒业协会)'nin verilerine göre 2022'deki baijiu satışları bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 10 artarak 662.6 Milyar RMB (91.5 milyar dolar) olarak gerçekleşmiştir.

[2] "9,000-year History Of Chinese Fermented Beverages Confirmed." Science Daily. ScienceDaily, 7 December 2004.

[3] Çin Mucizesinin Sonu mu, Cevdet Kadri Kırımlı, İletişim Yayınları, 2023

[4] Kenneth S. Rogoff, Yuanchen Yang, Peak China Housing, NBER Working Paper Series, Cambridge, Ağustos 2020

[5] Davos 2023: Special Address by Liu He, Vice-Premier of the People's Republic of China, 17 Ocak 2023, https://www.weforum.org/agenda/2023/01/davos-2023-special-address-by-liu-he-vice-premier-of-the-peoples-republic-of-china/

[6] Yerel Yönetimler altyapı ve kamu yararına projelerin finansmanı için yaygın olarak bir nevi yatırım kurumları olan Yerel Yönetimler Finansman Vasıtaları'nı (YYFV) kullanır. Yerel yönetimler genellikle sahip oldukları bir varlığı (örneğin bir arsanın kullanım hakkını) bu kurumlara devreder, bu kurum da yapılacak proje için bono satarak finansmanı sağlayıp projeyi gerçekleştirir. Teorik olarak gelir getirecek bir projeye yatırım yapılması durumunda söz konusu borçların ödenmesinde sorun olmaması gerekir. Ancak pek çok verimsiz projeye yatırım yapılmış olduğundan borçların önemli bölümü proje gelirleriyle ödenemez duruma dönüşmüştür.

[7] 中共中央政治局常务委员会召开会议 习近平主持 (ÇKP Merkez Komitesi Siyasi Bürosu Daimi Komitesi, Xi Jinping başkanlığında toplandı), 新华社 (Xinhua Haber Ajansı), 14 Mayıs 2020, http://www.xinhuanet.com/politics/leaders/2020-05/14/c_1125986000.htm

[8] 中共中央 国务院印发《扩大内需战略规划纲要（2022－2035年）》(Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi ve Devlet Konseyi, Yurtiçi Talebi Genişletmeye Yönelik Stratejik Planın Ana Hatlarını yayınladı (2022-2035)), 新华社 (Xinhua Haber Ajansı), 14 Aralık 2022, https://www.gov.cn/xinwen/2022-12/14/content_5732067.htm