Alibaba Grubu'na (阿里巴巴) [1] bağlı dünyanın en büyük dijital ödeme sistemi Alipay'in de sahibi olan finansal hizmetler şirketi Ant Grup (蚂蚁集团) 7 Ocak'ta yaptığı açıklamada Jack Ma (马云)'nın yüzde 53.46 olan oy hakkının yüzde 6.2'ye düşürüldüğünü açıkladı.

Ma ve Ant'ın üç yöneticisi arasında daha önce yapılan resmi anlaşma şirkette ve şirket yönetim kurulunda herhangi bir resmi görevi olmamasına rağmen Ma'ya dolaylı olarak yüzde 53.46 oy hakkı sağlıyordu.

Ant bu anlaşmanın feshedildiğini ve yeni yapıda Ma ile birlikte 9 yöneticinin daha oy hakkına sahip olacağını duyurdu. Bu Ma'nın Ant Grup yönetimde bundan böyle bir etkisinin kalmayacağı anlamına geliyor.

Zaten bu açıklamadan bir gün önce de şirketin tüketici kredileri biriminin sermayesini 8 milyar RMB'den (1.2 milyar dolar) 18.5 milyar RMB'ye (2.75 milyar dolar) yükseltmesine izin verildiği açıklanmıştı. Sermaye artışı sonrası bu birimde Ant Grup'un hissesi yüzde 50'ye gerilerken kamu iştiraklerinin payı yüzde 20'ye yükselmişti.

Jack Ma aslında 2020 Aralık ayından beri Alibaba ve Ant'tan büyük ölçüde elini eteğini çekmişti. O tarihten beri zamanın çok büyük bölümünü Çin dışında geçiriyor ve pek ortalıkta gözükmemeyi tercih ediyor.

* * *

Jack Ma'nın zorunlu emeklilik hikâyesi 2020 Ekim'inde başlamıştı.

O zamanki adı Ant Finans olan bugünkü Ant Grup Şangay ve Hong Kong borsalarında halka arz hazırlıklarını bitirmiş gün sayıyordu. 37 milyar dolarlık çok büyük bir halka arz söz konusuydu. Halka arza günler kala Jack Ma Çin'deki finans sistemini eleştirme gafletinde bulununca her şey değişiverdi.

24 Ekim 2020'de Şangay'da yapılan bir toplantıda Ma'nın söyledikleri yenilir yutulur şeyler değildi. Ma'ya göre ülkenin köhne finansal mevzuatı teknolojik inovasyonların önünde büyük bir engeldi:

"Çin'in sistemik bir finansal risk sorunu yok. Çin finansı temelde risk taşımıyor; risk daha ziyade bir sistem eksikliğinden geliyor.

"İyi inovasyon, düzenlemelerden korkmaz, ancak zaman aşımına uğramış düzenlemelerden korkar. Bir havaalanının çalışma düzenlemesini bir tren istasyonunu yönetir gibi yapamayız"

Ma bankaları da rehinci dükkanı zihniyetiyle çalışmakla itham etti.

Üstüne üstlük bütün bu konuşmaları Xi Jinping'in kadim dostu ve devlet başkan yardımcısı Wang Qishan'ın önünde yaptı. Hedef aldığı isim ülkenin ekonomi politikalarının mimarı başbakan yardımcısı Liu He idi.

Bu konuşmanın hemen ardından yetkililer Ant Finans'ın halka arzının durdurulduğu açıkladılar. Rivayete göre halk arzın durdurulması talimatını bizzat Xi vermişti. [2]

Jack Ma'nın konuşmasından bir hafta kadar sonra resmi haber ajansı Xinhua'nın Wechat hesabında "Düşüncesizce konuşma, keyfinin her istediğini yapmaya kalkma, insanlar özgür iradeleriyle hareket edemezler" başlıklı imzasız bir yorum yayınlandı. Ma'nın adının hiç geçmediği yazıya Japon ressam Kaii Higashiyama'nın "Yumuşak Bulutlar" adlı gökyüzünde at şeklinde beyaz bir bulutu gösteren resmi eşlik ediyordu.

Çince'de "Mǎ (马)" at, " Yún (云)" da bulut anlamına geldiğinden mesajın adresi belliydi aslında: Jack Ma'nın Çince adı Mǎ Yún'dur. "Her şeyin bir bedeli vardır" diye biten yazı yayınlandığında Ma finans otoritesince sorguya çağrılmıştı.

Japon ressam Kaii Higashiyama'nın "Yumuşak Bulutlar" tablosu

Ant Finans'ın halka arzı gerçekleşemedi. Üstüne üstlük Alibaba Grubu şirketlerinin faaliyetleriyle ilgili incelemeler başlatıldı. Gruba tekelcilik karşıtı yasaları ihlal etmekten dolayı 2.8 milyar dolar ceza kesilmesiyle sonuçlanan bu olay ağırlıklı olarak teknoloji şirketlerine yönelik bir dizi benzer soruşturmanın da miladı oldu.

Ubervari araç paylaşım platformu Didi'den, Yemek Sepeti ya da Getir benzeri bir platform olan Meituan'a, oradan dünyanın en büyük online oyun platformlarının ve sosyal mesajlaşma programı Wechat'in sahibi Tencent'e derken toplam 14 teknoloji şirketine uzanan soruşturmalar sonucu Çin teknoloji şirketleri Hong Kong ve ABD borsalarında değerlerinin yüzde 70'ini kaybetti.

Teknoloji şirketlerinin ABD borsalarında halk arz yapması engellendi. Yurtdışı borsalarda işlem gören ve Çin'deki kullanıcıların verilerine sahip olan şirketleri bundan caydıracak bir dizi düzenleme yapıldı.

Teknoloji şirketlerine karşı yapılan bu uygulamaların oldukça kabarık bir faturası oldu. Bu alana yatırım, özellikle de yabancı sermaye girişi önemli ölçüde azaldı. Çin Bilgi ve İletişim Teknolojileri Akademisi'nin (中国信息通信研究院) açıkladığı verilere göre bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla 2022'in ilk çeyreğinde internet endüstrisine yönelik yeni yatırım projeleri sayı bazında yüzde 38.3, proje değeri olarak da yüzde 76.7 oranında azaldı.

Yeni teknoloji şirketleri istihdam konusunda çok daha muhafazakâr davranmaya başladılar.

Hatta sıfır vaka politikasının da etkisiyle ilk kez geçen yıl çok sayıda çalışanın işine son verme yoluna gittiler. Örneğin Alibaba'nın geçen yıl Çin'deki toplam işgücünün yüzde 15'ine denk gelen 39 bin çalışanını işten çıkardığı tahmin ediliyor.

Önemli bir istihdam kaynağı durumunda olan teknoloji şirketlerinin bu politikası genç işsizliğinin yüzde 20'lere ulaştığı ülkede sorunu perçinleyen bir gelişme oldu haliyle.

Geri adım

Derin ekonomik etkileri nedeniyle teknoloji şirketlerine yönelik bu tür sert uygulamalardan çark edileceğinin ilk sinyalini geçen yıl Mart ayında başbakan yardımcısı Liu He vermişti. İstikrarlı ve sağlıklı büyüme için bu şirketlere yönelik denetimlerin bir an evvel tamamlanması gerektiğini söyleyen Liu'dan sonra geçen Aralık'ta yapılan Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı'nda (中央经济工作会议) da "internet platformlarının ekonomik büyüme, istihdam yaratma ve küresel rekabetteki rolünü destekleme ve sektörde yapılan düzenlemelerin normalleştirilmesi kararlılığı" vurgulanmıştı. [3]

Geçen Pazartesi de Merkez Bankası'nın (中国人民银行 -Çin Halk Bankası) Parti sekreteri Guo Shuqing son noktayı koydu. 14 internet platformu şirketinin mali düzenlemelerine yönelik özel kampanyanın, çözülmesi gereken birkaç sorun dışında esas olarak tamamlandığını ilan etti.

Aynı zamanda Çin'in BDDK'sı Çin Bankacılık Sigorta Denetleme Komisyonu'nun başkanı da olan Guo, bundan böyle sektörün denetimlerinin normalleştirileceğini ve bu alandaki şirketlerin istihdam yaratma ve küresel rekabette daha büyük bir rol oynamasına yardımcı olmak için destek verileceğini söyledi. [4]

Ortak refah kurbanı

Xi Jinping Ant Finans olayından itibaren "ortak refah" (共同富) kavramını sıkça kullanmaya başlamıştı.

İlk kez Mao tarafından kullanılan bu kavramla Xi zenginleşen bireylerin ve şirketlerin topluma karşı yükümlülükleri olduğunu vurguluyordu.

"Bazılarının daha önce zenginleşmesine izin verebiliriz, onlar da diğerlerinin birlikte zenginleşmesine rehberlik edip yardımcı olur (…) ama aynı zamanda daha adil bir gelir dağılımına imkan veren "bilimsel" bir kamu politikası sistemi kurmak için elimizden gelenin en iyisini yapmalıyız." [5]

Bu retorik aslında gelir dağılımı adaletinin sağlanamadığının zımni itirafı. Çin'de gelir dağılımı ABD'den bile kötü.

* * *

Jack Ma başarılı, zengin ve kamuya mâl olmuş bir kişi olmasına güvenerek yönetimi eleştirebileceği gibi bir düşünceye kapıldı. Ne de olsa Parti üyesiydi! [6]

Xi Jinping'in aykırı seslerden hoşlanmadığı biliniyor. Partinin otoritesine meydan okunmasına izin vermesi zaten beklenemezdi. İmzasız yazıda dendiği gibi her şeyin bir bedeli vardı ve bunu herkes bilmeliydi. Ma'nın emekliliği cümle aleme ibret olacaktı...

Aralık 2020'den itibaren Jack Ma ortalıklarda görünmez oldu. 

Jack Ma 2021 Ekim'nde Mallorca adasına golf oynamaya süper yatı Zen ile gitmişti.

Uzun bir süredir ailesiyle birlikte Tokyo'da yaşadığı biliniyor. 2021 Ekim'nde Mallorca adasında golf oynarken görülmüştü. Geçen temmuzda ise Hollanda'da bir üniversiteyi ziyaret etmişti. Bunun dışında zaman zaman ABD ve İsrail'e seyahatler yapıyor.

Muhtemelen bundan sonra da ne Çin'de ne de Çin dışında pek ortalıklarda gözükmeyecek, düşük profilli olarak hiç de gönüllü olmadığı emekliliğinin "keyfini" sürecek.

* * *

Etrafında bunca fırtınanın koptuğu Ant (Finans) Grup konusuna gelince…

Öyle gözüküyor ki 2020 Kasım'ında iptal edilen halka arza yakında izin verilecek.

2020'de son anda iptal edilen halka arzda şirketin değeri 235 milyar dolar olarak belirlenmişti. Finans alanında faaliyet gösteren yeni teknoloji şirketi olarak kabul ediliyordu.

Şirketin küçük ölçekli mobil krediler vermesine yönelik yapılan düzenlemeler sonrasında Ant Grup teknoloji şirketinden çok bir finans şirketi görünümü aldığından artık değerlemesinin bu kategoride yapılması bekleniyor.

Nitekim Fidelity Investments olası bir halka arzda Ant Grup'un değerinin sadece 70 milyar dolar civarında olacağını açıkladı.

[1] Alibaba olarak bilinen Alibaba Grup Holding Limited, e-ticaretten, perakende, internet ve teknolojiye kadar farklı alanlarda faaliyet gösteren Çinli çok uluslu bir teknoloji şirketidir. 1999'da Hangzhou'da Jack Ma, tarafından kurulan şirket, web portallarının yanı sıra elektronik ödeme hizmetleri, alışveriş arama motorları ve bulut bilişim hizmetleri aracılığıyla tüketiciden tüketiciye (C2C), işletmeden tüketiciye (B2C) ve işletmeden işletmeye (B2B) satış hizmetleri sunmaktadır. Çok sayıda iş sektöründe dünya çapında çeşitli şirket portföyünün sahibi ve işletmecisi olan Alibaba Türkiye'de de Trendyol'un ana hissedarıdır.

[2] China's President Xi Jinping Personally Scuttled Jack Ma's Ant IPO, The Wall Street Journal, 12 Kasım 2020

[3] 中央经济工作会议在北京举行 习近平李克强李强作重要讲话 赵乐际王沪宁韩正蔡奇丁薛祥李希出席会议, 新华, (Pekin'de düzenlenen Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı'nda Xi Jinping, Li Keqiang ve Li Qiang önemli konuşmalar yaptı. Toplantıya Zhao Leji, Wang Huning, Han Zheng, Cai Qiding, Xue Xiang ve Li Xi katıldı), Xinhua, 16 Aralık 2022, http://www.news.cn/politics/leaders/2022-12/16/c_1129214446.htm

[4] China Wraps Up Two-Year Tech Crackdown, Top Official Says, Caixin Global, 9 Ocak 2023

[5] 习近平主持召开中央财经委员会第十次会议 (Xi Jinping, Merkezi Finans ve Ekonomi Komitesi'nin 10. toplantısına başkanlık ediyor), 17 Ağustos 2021, http://www.gov.cn/xinwen/2021-08/17/content_5631780.htm

[6] Jack Ma'nın Çin Komünist Partisi üyesi olduğu Kasım 2018'te açıklanmıştı: Beijing to honor founders of three internet giants, The People's Daily, 26 Kasım 2018