Geçen sene yeni yıla girmeye çeyrek kala yazdığımız yılbaşı ve Noel filmleri hakkındaki yazımızı kısaltarak ve bazı eklemeler yapıp; vizyona yeni giren farklı bir Noel filmi olan "Kara Noel" ile de bu yılı kapatalım. Her yılın sonunda yeni bir yıla girerken, bitirdiğimiz yıl bizde kötü anılar bıraksa da, yeni yıla umutla ve mutlulukla girmek isteriz. Bu temenni ve duygu, sanat dalları içinde geniş kitlelerle en kolay iletişim kuran ve gerçek yaşamda hayal edip de ulaşamadığımız yaşamları ve düşsel kahramanlarından etkilendiğimiz ya da ele alınan karakterler ve konu aracılığıyla yaşadığımız dünyaya empati kurarak bakmamızı sağlayan filmlerle karşımıza çıkar.
Yeni yıla girmemize bir kaç gün kala yeni yılın, diğer bir deyişle Noel'in ele alındığı, dünya sinemasından ve bizden film örnekleriyle konuyu ele alarak yansıtırken, aynı zamanda yanılsama yaratan ışıltılı dünyaya mesafe koyarak yeni yıl sevincini paylaşalım istedik. Bu filmlerin çocuklara hitap eden niteliklerinin ağır bastığını ve animasyon örneklerinin olduğunu da ekleyelim.
Noel filmlerinin büyük kısmında Noel Baba olarak bilinen Santa Clause'un (Aziz Nicholas) merkezde olması tesadüfi değildir. Bu ritüelin geçmişi Romalılara kadar gider. O dönemde 25 Aralık'ta Işık Tanrısı Mitra için güneşin doğuşu kutlanıyor, bu kültür güneşi tanrı olarak kabul ediyordu. O dönemde Hristiyanlık, Hz.İsa'nın doğum tarihi olarak 25 Aralık'ı kabul etti ve 380 yılında, İstanbul'daki Doğu Kilisesi de bu değişime uydu. Bu tarih İsa'nın doğumu olarak kutlanmaya başlandı. Aslında eski bir Pagan geleneği olan çam ağacı da bu süreçte yerini almıştı. Tarihsel süreç içinde bu kutlamalara, İngilizce Christmas, Fransızca Noel denmeye başlandı. Christmas kelimesinin kökeni İsa anlamında "Christ" ve kiliselerde yapılan ekmekle şarabın kutsanması ayinine verilen isim olan 'mass'in birleşimiyle Christmas olarak adlandırılmaktadır. Noel'in kökeni ise Latince "doğuş" anlamında "natalis"tir ve "kutsal doğum" anlamına gelir.
Günümüzde bilinen Noel Baba miti ise, 245 yılında Patara'da doğan Aziz Nikola'dan bugüne ulaşmıştır. Nikola'nın bölgeyi kıtlıktan, gemicileri kazalardan ve masum insanları kötülüklerden kurtardığına inanılıyordu. Cenevizli korsanlar, Aziz Nikola'nın kemiklerini 11'inci yüzyılda İtalya'ya götürünce, namı Batı'da da yayılmaya başlar ve adına kiliseler inşa edilir. Süreç içinde Romalıların ve kuzeylilerin kışa girerken çocuklara hediye dağıtma geleneği, 6 Aralık Aziz Nikola Günü ile anılır olur ve giderek 24 Aralık Noel gününe çekilir. 17'nci yüzyılda Amerika'ya göç eden Hollanda'lılar, 'Sinterklaas' dedikleri Aziz Nikola'nın inançlarını Amerika'ya taşırlar ve 'Sinterklaas', 'Santa Clause' olur.
Noel ve yılbaşında her yerde karşımıza çıkan Noel Baba'yı, ilk kez İsveçli ressam Haddon Sundblom, reklam amacıyla Coca Cola için markanın renkleri olan kırmızı-beyaz elbiseler giydirerek 1931 yılında çizmişti. Bu aksakallı ihtiyarın Ren Geyiklerinin çektiği bir kızağı da vardır. Görüldüğü üzere Salı günü, İslam diniyle ve bizim kültürümüzle alakası olmayan Noel'i değil, yeni bir yıla girmenin coşkusunu kutlayacağız. Bu bağlamda Kara Noel hakkında yazmadan önce, örnek vereceğimiz kimi filmlerle bu ritüelin farklı kültürlerdeki ve türlerdeki temsil niteliğini de yansıtalım istedik.
Noel deyince ilk akla gelen eğlenceli filmlerden biri, afacan bir çocuğun evde yalnız kaldığı vakit, karşılaştığı olağan olmayan durumlarda bir küçük canavara dönüşebileceğini mizahla anlatan "Evde Tek Başına 2" (Home Alone 2-1992). Yönetmenliğini Chris Colombus'un yaptığı ve baş rolünde Macaulay Kulkin'in oynadığı serinin ikinci filminde Kevin, gene tek başına kalmayı becermiştir. Farklı bir uçağa binip New York'a giden Kevin, babasının kartlarını kullanarak yaşından büyük yalanlarıyla bir otele yerleşir ve keyif çatmaya başlar. Oyuncakçı dükkanının çıkışında onu tatsız bir sürpriz beklemektedir: Önceki Noel'de yakalanmalarını sağladığı hırsızlar... Kevin onların oyuncakçı dükkanını soymayı planladıklarını öğrenir.
Noel filmlerinin tazelerinden Noel Günlükleri'nin (The Christmas Chronicles-2018), yönetmenliğini Clay Kaytis yapmıştı. Filmde, Noel baba tiplemesini ünlü oyuncu Kurt Russell temsil ediyordu. Russell'ın çılgın bir Noel Baba'yı canlandırdığı film, özellikle çocuklara keyifli bir seyirlik olmuştu. Film, Noel babayı iş başındayken filme çekmeye çalışan Kate ve Teddy kardeşlerin yaşadığı macerayı anlatıyor.
Dinamik aksiyon filmi "How the Grinch Stole Christmas"ın (2000) ise, Jim Carrey başrolünde oynamış ve film "En İyi Makyaj" dalında Oscar ödülü kazanmıştı. Filmin yönetmeni ise güçlü biyografik filmlerin yönetmeni Ron Howard idi. Bu filmin 2018 versiyonu, keyifli ve eğlenceli bir çizgi film olan "The Grinch"i (2018) ise Yarrow Cheney, Scott Mosier yönetti. ABD'li hikayeci Dr. Seuss'un "How the Grinch Stole Christmas" isimli kitabından sinemaya uyarlanmış olan film, kötücül bir yaratık olan ve Noel'den nefret eden Grinch'in, yılbaşı fobisini anlatır.
Son olarak bizden artık bir klasik kabul edilebilecek yılbaşı filmi "Neşeli Hayat"ı (2009) anımsatalım. Yılmaz Erdoğan'ın yönettiği ve başrolünde oynadığı film, adı gibi neşeli, azıcık hüzünlü ve biraz da melodramatik ögeler taşıyan bir filmdir ama sinemamız içinde özellikle bu bağlamda ilk akla gelen filmlerdendir. Yılmaz Erdoğan'ın filmografisinde, yönetmenlik açısından öne çıkan bir film olduğunu da belirtelim. Erdoğan, yılbaşı konseptine Noel Baba bağlamında göndermeler yaparken, yansıttığı "memleketimden insan manzaralarıyla" zekice gözlemleri ve mizahı destek alarak anlattığı öyküsüyle, sadece yeni yıla girme olgusuyla içimizi ısıtmakla kalmayıp, feodal yapının şehir versiyonuna, toplumumuzdaki emek sömürüsü ve eşitsizliklere ilişkin satir kıvamındaki eleştirileriyle pencere açmıştı.
Noel filmlerinin her yıl Aralık ayının son günlerinde vizyona girmesi gelenekten olmuştur. Yeni bir yılın arifesinde vizyona giren "Kara Noel", öyküsünü farklı bir zemin üzerinde inşa ediyor. Seyirciyi ters köşeye yatırarak, korku ve gerilim türü bağlamında Noel'i kendisine fon olarak seçen ve sinema veri tabanı IMDb kayıtlarına göre aynı isimli en az 10 filmin ve pek çok televizyon dizi filminin son halkasını oluşturan Kara Noel, 1974 yapımı aynı isimli filmin de yeni çevrimi.
Filmin ana mekanı 200 yıllık geçmişi olan Hawthorne Koleji. 1969 yılına kadar salt erkek koleji olarak eğitim veren kuruma, 1969'dan yılından itibaren kızlar da alınmaya başlar. Kurucusu Calvin Hawthorne'un erkek egemen değerler üzerine inşa ettiği okul kültürü, "Erkek Birliği Üyesi" Profesör Gelson (Cary Elwes) önderliğinde, bir gurup erkek öğrencinin kız öğrencilere yönelik yıldırıcı, baskıcı tavırlarıyla sürmektedir. Kız öğrencilerin dilekçesiyle kurucu Hawthorne'un büstü de kaldırılmıştır.
2015-2017 Akademik yılında mezun olan Erkek Birliği Üyesi Başkanı olan Brian Huntley (Ryan McIntyre), Riley isimli bir kız öğrenciye tecavüz etmiştir. Riley'nin üzerinde yıkıcı bir etki yaratan bu travma, onun bir Noel etkinliğinde söylediği şarkıyla yön değiştirir ve bu süreç kendilerine "Kız Kardeşler Üyeleri" ismini veren kızların önce ortadan kaybolmaları ve sonrasında cinayete kurban gittiklerinin anlaşılmasıyla yeni bir boyut kazanır: Noel tatili sırasında okulda kalan kız ve erkek öğrenciler arasında bir ölüm kalım savaşına dönüşen bu süreç, hayatta kalan kızlardan Riley (Imogen Poots), Kris (Aleyse Shannon) ve Marty'nin (Lily Donoghue) diğer kızlarla dayanışma sergileyerek erkeklerden intikamlarını almasıyla noktalanır.
Kara Noel, korku ve gerilim türünün olanakları içinde, öyküsünü Noel sosuna bulayarak anlatmaya soyunurken, bir türlü sadede gelemeyen bir film. Korku ve gerilim türü bağlamında seyircide sürekli beklenti yaratan bir film olsa da, Kara Noel bu beklentiyi türün olanakları içinde boşa çıkaran bir film olarak da tanımlanabilir. Filmin bütününe egemen olan ve bu tarz filmler için bir handikap olan temposuzluk, kara cüppeli erkek katillerin kızların peşini bırakmaması gibi, seyircinin de peşini bırakmıyor bir türlü.
Sofia Takal'ın yönettiği film, yönetmeninin kadın olmasının avantajıyla feminist bir algı yaratıyor gibi görünürken; korku trüklerini kadın hakları bağlamında bir araç haline mi getiriyor; yoksa kadın haklarına ilişkin bir söylemi, korkutma eyleminin sinematografik bir anlatımına mı dönüştürüyor, pek anlaşılamıyor!..
Yönetmen Takal, daha filminin başlarından itibaren kullandığı saldırgan erkek egemen söyleme karşı kadın haklarına ilişkin, Noel soslu bir korku gerilim filminin de içine sızarak ana akım film seyircisine bir mesaj iletme fırsatını, bu kafa karışıklığı ve eksik dramaturjik çözümleme nedeniyle kaçırıyor.
Şüphesiz Kara Noel, bu türün pek çok örneğinde görüldüğü gibi anlık yüksek volümlü ses efektleri ve dramatik bir aydınlatmanın eşlik ettiği karanlık/yarı karanlık mekanlar ve kamera açılarıyla beylik korku, gerilim efektleri ve müziği kullansa da; bu türün örnekleri içinde yeterince etkili olamıyor.
Kısa filmcilik geçmişinden gelen yönetmen Sofia Takal'ın, Noel fonlu filmi "Kara Noel"i, etkisiz oyunculardan oluşan kadrosu, temposuz anlatımı ve "so what" etkisi yaratan öyküsüne karşın; klişe Noel filmlerinin içi içine sığmayan sahte neşesi ve umut dağıtan dünyasından sıkılan seyircilere tavsiye edelim. Sağlıklı ve neşeli bir yıl geçirmeniz dileğiyle...
