Çok insandan duymuşumdur; tatile çıkmadan önce koştura koştura işlerini ayarlamaya çalışıp izne ayrılınca da hasta düştüklerini. Bunun için kış olması da gerekmez; yaz tatillerinde ve kısa izinlerde bile benzeri durumlara rastlanır.
Hollandalı psikolog Ad Vingerhoets bu duruma ‘tatil hastalığı’ adını veriyor; ancak henüz tıp literatürüne geçmediğini de kabul ediyor. Fakat çalışmaya son verilen anda hasta düşmek çoğu insanın yaşadığı kötü bir tecrübedir. Peki bunun açıklaması nedir?
Claudia Hammond'un BBC Türkçe'de yayımladığı habere göre, insanların tatile çıktıklarında hastalanma riskinin normal günlük yaşamlarından daha mı fazla olduğunu tespit edecek büyük ve sistematik bir araştırma bulunmuyor. Fakat Vingerhoets 1800 kişiye bu soruyu sorduğunda yüzde 3’ü ‘tatil hastalığı’na yakalandığını belirtmiş. Tatile çıkmadan önce ne kadar strese girdiğimizi ve daha fazla çalıştığımızı düşünürsek bu aslında hiç de yüksek bir oran değil. Üstelik insanlar hastalığın mahvettiği bir tatili sağlıklı geçirdiklerinden daha çok hatırlar.
Az sayıda insan böyle bir deneyim yaşıyorsa eğer, tatilde hastalanma fikrinin bu kadar yaygın olmasının psikolojik açıklaması nedir? Araştırmada temel neden çalışma hayatından tatil hayatına geçiş olarak ifade ediliyor. Bunun da çeşitli nedenleri bulunuyor.
Hormon dengesizliği
Sonunda tatile çıkıp rahatlama şansına erişince, iş hayatımızdaki stresle baş etmemizi sağlayan hormonların dengesi bozuluyor ve bizi enfeksiyonlara açık hale getiriyor. Adrenalin stresle baş etmemizi sağlıyor, aynı zamanda bağışıklık sistemini güçlendiriyor. Bir de yine strese karşı kortizol hormonu var; fakat bu bağışıklık sistemini zayıflatıyor. O halde stresten çıkıp rahatlama ortamına geçip de denge bozulunca hastalıklara kapı aralanmış olabilir. Fakat bu hipotezin doğruluğunu kanıtlayan yeterli araştırma yok.
Belki de insanlar çalışıyorken zaten hasta, ama tatile girinceye kadar farkında olmadan dişlerini sıkıyor ve tatilde rahatlayınca hastalıklarının farkına varıyor olabilirler.
Hastalık belirtilerini değerlendirmemiz yaptığımız işlerle de alakalıdır. Psikolog James Pennebaker, insanın etrafında ne kadar az şey olup bitiyorsa hastalık belirtilerinin de o kadar ağırlaştığını söylüyor. İşten ne kadar uzaksanız ağrılarınızı da o kadar fazla hissedersiniz.
Uçak yolculuğu
Başka bir ihtimal de şu olabilir: Belki de bizi hasta eden işin stresi değil, tatilin kendisidir. Özellikle uçak yolculuğu oldukça yorucudur ve yol uzadıkça virüs kapma ihtimaliniz de artar. Amerikalılar ortalama olarak yılda 2,5 grip olurlar. Araştırmacılar bu rakamdan yola çıkarak sadece bir uçuşta erişkin bir insanın grip virüsü kapma ihtimalinin yüzde 1 olduğunu söylüyor. Fakat San Francisco’dan Denver’e uçan yolcular bir hafta boyunca gözlendiğinde yüzde 20’sinin grip olduğu görüldü.
Uçaklardaki hava dolaşımı bu enfeksiyonun ana nedeni olarak görülüyor. Fakat bu araştırmada iki ayrı nedene daha dikkat çekildi: kapalı bir ortamda insanların birbirine yakın oturması ve nem oranının düşüklüğü. Bakterileri tutup midede parçalanmasını sağlayan burun mukusunun kuru hava nedeniyle akışkanlığını yitirmesi hastalıkları artıran bir neden olarak görülüyor.
Vingerhoets insanların tatilde hastalanmalarını açıklayacak başka teorilere de açık olduğunu söylüyor. Fakat bu alandaki araştırmaların yetersizliği herhangi bir açıklamayı doğrulamayı zorlaştırıyor. Belki de bu sayılan faktörlerin tümü hastalanmaya neden oluyor.
Ama tatilde hastalanma oranı düşündüğümüzden daha az aslında. Yaş ilerledikçe hastalıklara karşı direncimiz de geliştiğinden tatilde ya da çalışıyor olalım daha az soğuk algınlığı türünden hatalıklara yakalanırız. Belki de yaşlanmanın en büyük faydalarından biridir bu.
