Yoksullar hangi cüretle, zenginlere benzemeye çalışır?

Başka bir tarihsel örnek, “sofradan.”

Üst sınıfların içki sofrası; gösteri içeren “kültürel bir etkinlikken”, işçi sınıfının içki içmesi sıradan bir olaydı. Ve bira ve şarap gibi en ucuz içeceklerle sınırlıydı. Ama sonra, damıtma teknolojisinde bir atılım yaşandı. Ve cin üretimi patladı. Yeni teknolojiyle çok ucuza mal edilebildiğinden, alt sınıflar da dahil artık herkes biradan daha ucuza cin içiyordu. Bunun sonucunda, 18. yüzyılın ilk yarısında Britanya’da Cin Çılgınlığı (Gin Craze) olarak bilinen bir dönem başladı.

Görsel, yapay zekâ tarafından oluşturuldu

 

Bunun tek sorumlusu, gerçi teknoloji değildi. Zira Cin Çılgınlığı, özellikle Londra’da sınıflar arası uçurumun derinleştiği, yoksulluk, işsizlik ve yerinden edilmenin arttığı bir döneme denk gelmişti. Ve bu aşırı cin tüketimi, erken sanayi kapitalizminin bu ağır şartlarına bir tepkiydi.

Cin açlığı dindiriyor, soğuğu unutturuyordu. Ve hayatın acımasızlığından bir kaçış sağlıyordu. Yıllık ortalama cin tüketimi, Londra’da 63 litreye erişmişti. Ve bu, artık toplumsal bir sorundu. Açlık, yoksulluk ve fuhuş, artan suç ve ölüm oranları ve hatta delilik… Bütün bunların sorumlusu olarak, hep cin suçlanıyordu.

'Gin Lane', William Hogarth, 1751

 

“Markasız” giyim markaları, tam da bunu başarmış gibidir. “Gizli zenginlik (Stealth wealth)”  veya “sessiz lüks (quiet luxury)” adı verilen bu moda trendinde, aşırı desenlere ve logolara yer yoktur. Dahası, kıyafetlerin üzerinde markaya dair küçücük bir işaret bile yoktur. Gizli zenginlik, yeni değil fakat nesillerdir zenginlerin kendilerini yeni zenginlerden veya zengin olmayıp da zengin gibi görünenlerden ayırmasının incelikli bir yoludur. “Ortalama” bir insanın, bu lüksün farkına varamayacağı söylenir. Ve ancak benzer düzeydeki varlıklılar, bu oldukça sade görünen kıyafetlerin gerçek değerini anlayabilir.

Kuşkusuz, sosyal hiyerarşi mücadelesi temelde en varlıklı olan ile en yoksul arasında değildir. Daha ziyade, birbirlerine sınıfsal veya kültürel olarak yaklaşıp uzaklaşma ihtimali olan ve ancak birbirlerine benzeyebilecekler arasındadır. Bu nedenle, bu “markasızlığı” herkesin anlaması gerekmez. Markasız markaların sloganı da zaten buna uygundur:

“Ancak biliyorsan, bilirsin…(if you know, you know)”

Sahi, ancak göstererek veya ben de sizdenim diyerek görünebilir olan için, böyle bir gösteriş nasıl taklit edilebilir? Onu bulup giyse bile, zira üzerinde sahtedir!

Markasız markalardan, perdesiz pencerelere…

Markasız markalar kadar “dahice” değil belki, ama girişte anılan anlamıyla perdesiz pencereler de farkı göstermenin yeni bir yolu. The Atlantic’te yayımlanan bir makalede, örneğin, yıllık 150 bin dolardan fazla kazanan Amerikalıların perdelerini açık bırakma olasılıklarının, 20-29 bin dolar olanların neredeyse iki katı olduğu belirtiliyor. Ve perdeleri kapatmamanın, zenginliğin ve sosyal statünün yeni bir göstergesine dönüştüğü tespit ediliyor.

Perdesiz pencereler, en çok Amerika ve İngiltere’nin lüks semtlerinde görülüyor. Ama TikTok paylaşımları, bu yeni trendin dünyanın birçok bölgesine yayıldığını gösteriyor.

New York City (Getty Images/Anthony Spatari)

Belirtmeye gerek yok, bu perdesiz pencere trendi gösterişçi ultra-zenginlikle ilişkiliyken, tersi geçerli değildir. Yani, perdeleri kapamanın yoksullukla doğrudan bir bağlantısı yoktur. Ama karşıtlığı uç noktasına sürüklemek için, yoksulun perdeyi deneyimleme biçimlerine bakılabilir.

 

Editörlüğünü Necmi Erdoğan’ın yaptığı ‘Yoksulluk Halleri’nde örneğin yoksulun evinde “Bozuk birkaç çekyat, eski model bir televizyon, kırık dökük bir mutfak masası ve sandalyeler, başka da pek bir şey…” bulunmadığından bahsedilir. “Evinin durumu, eşyalarının azlığı ve giysilerinin eskiliği, yoksul için utanç kaynağıdır.(3)”

 

Zenginliğin göstergeleri sürekli değişebilir, ama yoksulluğunki hep aynı “utançtır.” Ve yoksul, bu “utancı” evinin içine/perdenin arkasına çekilerek örter.

 

Sevgili Arsız Ölüm

Gerçi, biz bu karşıtlığa Dirmit’in gözlemlerinden de aşinayız. Bir Latife Tekin romanı olan Sevgili Arsız Ölüm’de (4) kırdan kente göç eden yoksul bir ailenin en küçük çocuğu olan Dirmit, damlarından görünen bazı evlerin perdelerinin geceleri ardına kadar açık olduğunu fark eder. Ve kendileri ışıklar yanar yanmaz perdelerini alelacele çekerken, onların nasıl olup da açık bırakıldığını annesi Atiye’ye sorar. Bu da soru mudur! Annesi kızının keçileri kaçırdığından yakınadursun Dirmit gözlemlerine dayanarak bir cevap bulur:

“Duvarlarında çiçekli kâğıtlar var, tavanlarından da rengârenk ışıklar saçan lambalar sarkıyor çoğunun kız...”

Malum, kapalı perdeler farklılığı gizler. Oysa amaç farklılığın gizlenmesi değil, ortaya çıkarılmasıdır. Zira ayrıcalıklı bir hayat yetmez, ama bu ayrıcalık göstere göstere yaşanmalıdır!

---

 Kaynaklar

(1)  Peter Burke, Res et verba: conspicuous consumption in the early modern world, In: John Brewer – Roy Porter, Consumption and the World of Goods, Routledge, London-New York, 1993.

(2)  Thorstein Veblen, The Theory of the Leisure Class, OUP Oxford, 2009.

(3)  Necmi Erdoğan, Yoksulluk halleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.

(4) Latife Tekin, Sevgili Arsız Ölüm, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2014.

 

Zeynep Yıldırım kimdir? Siyaset Bilimi Doktoru Zeynep Yıldırım, siyaset bilimi alanındaki doktorasını Türkiye'de yaşayan Suriyeli mültecilerin menşe ülkelerine geri dönüşü üzerine yaptığı tez çalışmasıyla 2019 yılında İstanbul Üniversitesi'nden aldı. 2018 yılından beri Londra'da yaşayan ve bağımsız araştırmacı olarak çalışan Dr. Yıldırım, Londra Göç Müzesi'nde gönüllü danışmanlık yapıyor. Duvar ve Birikim gazetelerinde yazıları bulunuyor. 2021 yılında başladığı T24'teki yazılarına devam ediyor ve yazılarında çoğunlukla göç etmenin ve göçmen olmanın insanlar üzerindeki etkisini sanat, edebiyat ve siyasetin iç içe geçtiği bir yaklaşımla değerlendiriyor. Çalışma alanları arasında gönüllü ve zorunlu göçler, göçmen ve mülteci deneyimleri, mülteci politikaları, siyaset teorisi, kimlik ve kültürel çeşitlilik, popüler kültür ve siyaset ilişkisi ile politik sanat bulunuyor.