Hatırlayın, kriz nedeniyle Citigroup ve Bank of America gibi iki dev bankayı kurtarmak için ABD milyarlarca dolar; Royal Bank of Scotland devletleştirmek ve Lloyds’u kurtarmak için İngiltere milyarlarca sterlin; Dexia’yı, IKB ve Hypo Real Estate’i kurtarmak için Fransa ve Almanya milyarlarca euro harcamışlardı.
Bankaları kurtarmak için harcanan paralar vergi mükelleflerinin cebinden çıkmıştı.
Demokrasilerde bu tür “zorunlu tasarrufların” siyasi etkiler doğurması kaçınılmaz. Görünen o ki, bu etkiyi en aza indirmek için küresel bir dayanışma sergileniyor.
Bankalardan vergi alalım işini ilk dillendiren İngiltere, somut bir plana dökense ABD olmuştu.
Biliyorsunuz Obama’nın Wall Stree’tle hesabı sağlık reformu paketine verdiği öncelik nedeniyle raftaydı. Sağlık reformu paketi geçen hafta geçti. Söylenen o ki, Obama’nın şimdiki hedefi Wall Street.

Neler konuşuluyor?
Henüz bankaların nasıl vergilendirileceği konusunda bir mutabakat yok. Verginin konusu, oranı, matrahı, nasıl toplanacağı ve ekonomik toparlanmaya olası etkileri üzerinde değişik görüşler var.
Konuşulanlar özetle şöyle: Son kriz, bankaların yüksek getiri beklentisiyle yaptıkları riskli işlemlerden çıktı. Batmalarına izin verilemeyecek kadar büyük oldukları için de devletlerden büyük yardımlar alarak ayakta kaldılar. Şimdi aldıklarını geri ödeme zamanı. İsteniyor ki hem aldıklarını ödesinler, hem bir daha benzer sorunlar çıkarmasınlar, hem de çıkarırlarsa kendi başlarının çaresine devletten yardım almaksızın bakmayı öğrensinler.

2009 Kasım - G20 toplantısında İngiltere ne önermişti?
Geçen yıl Kasım ayında yapılan G20 toplantısında İngiltere’nin dört önerisi olmuştu. Bu önerilerin ilki bir tür sigorta vergisiydi. Öneriye göre toplanacak vergi, benzer krizlerin çıkması halinde vergi mükellefini krizin olumsuz etkisinden korumak amacıyla kullanılacak. Hayat sigortası gibi yani.
İkincisi, zor duruma düşen bankalara likidite sağlamak üzere bir fon oluşturma önerisiydi.
Üçüncü öneri, bankaların sermaye yeterlilik rasyosunu yükseltmeye yönelikti. Son öneriyse bankaların yaptıkları işlemler üzerinden bir tür işlem vergisi almaktı. Aynı toplantıda bu dört öneriyle ilgili IMF görevlendirilmiş ve bir sonraki G20 toplantısına sunulmak üzere bu önerilerin uygulanabilirliğini ve olası etkilerini analiz eden bir rapor hazırlanması istenmişti.
Küçük bir not: Bu yıl Gordon Brown, büyük ihtimalle 6 Mayıs'ta yapılması beklenen seçimlerin muhtemel sonuçlarını da düşünerek açıkça Tobin Vergisi önermişti.
Henüz IMF önerisini bilmiyoruz. Kafalar karışık. Çünkü “bu vergi geçmişte yapılanlar için mi alınacak, yoksa gelecekte yapılacaklar için mi” konusunda kimse net değil. Bir de, “tek taraflı vergilemeden sonuç alınamaz, vergilemenin küresel ölçekte yapılması gerekir”,deniyor. Çünkü “bankalar vergi almayan ülkeye gider” korkusu var.

Almanya ne öneriyor?
Örneğin Almanya; “gelecekte benzer krizler yaşandığında, zor duruma düşen bankalar başkalarına muhtaç olmadan kendi kendilerini finanse etsinler”, diyor. Yani riski devlet değil bankaların kendisi taşısın isteniyor. Önerdikleri de esasen bir tür kriz sigortası. Bugün bir kenara koyduğun parayla gelecekte kendi kendini finanse et. Hayat sigortası gibi yani. Almanya’nın önerisi 31 Mart'ta belli olacak. Bu tarihte Almanya kabinesi toplanacak ve vergilemenin ayrıntısını görüşecek.

Fransa ne öneriyor?
Doğrusu hiçbir şey! 31 Mart'ta yapılacak Almanya kabine toplantısına Fransa Ekonomi Bakanı da katılacak ve muhtemelen Fransa’nın tavrını bu toplantıdan sonra anlayacağız.

Kanada ne öneriyor?
Kanada, bankaların bu amaçla vergilenmesine açıkça karşı. Bunun yerine, kriz koşullarından daha az etkilenmelerini sağlamak üzere bankacılık kurallarının sıkılaştırılmasını öneriyor.

ABD ne öneriyor?
Hatırlarsınız IMF’in raporu beklenirken bu yılın Ocak ayında Obama konuyla ilgili bir plan açıklamıştı. Biz de bu planın ayrıntısına ve olası etkilerine daha önce yazdığımız “Şişman kediler daha fazla vergi ödeyecek?” ve “Obama planı ikinci dibin habercisi mi?” başlıklı yazılarda değinmiştik.
ABD’nin önerisi bu aralar biraz daha netleşti. ABD, bizim de daha önce uyguladığımıza benzer bir tür “net aktif vergisi” uygulayacak. Öneri yasalaşırsa bankalar tüm aktifleri üzerinden yılda binde 1.5 oranında vergi ödeyecek. Bunun da adı “Finansal Kriz Sorumluluk Kesintisi” olacak.
Ancak şurası da bir gerçek: Obama planının sekteye uğraması sağlık reformundan daha olası.

Nisan ayında yapılacak G20 toplantısından ne çıkar?
Bu planın da etkisiyle İngiltere’nin dört önerisinden biri daha faza gündemde. Üzerinde henüz bir netlik olmasa da bankalardan bir tür küresel vergi alınması önerisi üzerinde daha fazla tartışma var. Bu tartışmanın nereye varacağı, gelecek ay Washington’da yapılacak olan IMF toplantısında tartışılacak.
Bu toplantıda muhtemelen bankaların küresel ölçekte vergilenmesini sağlayıcı bir karar çıkacak.
Ancak toplantıda yapılan konuşmalarda muhtemelen, “alınacak verginin bankaların spekülatif işlemlerini önlemeyi amaçlaması gerekir” türünden beylik laflar edilecek. Sonra, “çok riskli işlemlerden daha fazla vergi alınması gerekir” diyenler olacak…
Ancak nihayetinde IMF, “küresel vergileme için basit, uygulanabilir ve “monitor” edilebilir bir sistem kurulması gerekir” diyecek ve yukarıdaki beylik lafları söyleyen G7’nin Avrupalı üyeleri böylece Obama’nın planını kabul etmiş olacak.
Kabul etmeleri aynı şekilde uygulayacakları anlamına gelecek mi? bunu zaman gösterecek.