Ekonomi paketinin yarattığı heyecan ve getirdiği sıcak para borsaları uçurdu;
yüzde 35'e varan bir artış gerçekleşti.

Bayram değil, seyran değil; bu Çin borsası neden uçuşa geçti, diyenleriniz vardır. Malum, Çin’den gelen haberler pek de hoş değil. Büyüyen emlak krizi, Batı'yla gerilen ilişkiler ve yavaşlamaya başlayan ekonomik büyümeye 'Çin’deki ekonomik çöküşün başlangıcı' diyenler bile oldu. Dünyanın tüm üretiminin yüzde 30'undan fazlasını yapan, en büyük ikinci ekonomisinin elbette bugünden yarına çökeceği yok, endişeye mahal yok, fakat çok derin yapısal sorunların olduğu da bir gerçek.

Sorumuza geri dönecek olursak, bu borsa neden uçuşa geçti?

Cevap çok basit: Devlet böyle istedi. 2024’e çok hızlı başlayıp, ilk çeyrekte yüzde 5.3 büyüyen ekonominin yavaş yavaş soluğu kesilmeye başlayınca, ülkemizin politikacılarının çok da sevmediği Goldman Sachs ve Citigroup gibi kurumlar, 2024 tüm yıl büyüme tahminlerini yüzde 4.7 olarak revize etti. Kriz derinleşince, merkez hükûmet devreye girdi ve kapsamlı bir ekonomik paket açıkladı. Paketin yarattığı heyecan ve getirdiği sıcak para da borsaları uçurdu; yüzde 35'e varan bir artış gerçekleşti.

Çin borsası

Bu arada 'uçurdu' dediysek aklınıza bir Nvidia gelmesin, artmış halinde dahi CSI 300 endeksi 2021 yılının neredeyse yarı değerinde. Çin borsası tarihi boyunca da çok kazandıran bir borsa olmadı. Mesela 2019 yılında Nasdaq 100 ve China CSI 300 indekslerine 100’er dolar yatırmış olsanız, Amerikan borsasındaki paranız 256 dolara çıkarken, Çin borsasındaki paranız ise 99 dolara düşmüş olacaktı. Çin borsalarının toplam değeri Çin GDP’sinin yüzde 60’ına yakın iken bu oran Amerika Birleşik Devletleri'nde yüzde 200'ün üstüne çıkıyor. Çin’in büyük teknoloji şirketlerinin birçoğu da bundan dolayı Çin’de değil, Cayman Adaları'nda kurdukları bir şirketle (VIE) Amerika’da borsaya açılmayı tercih ediyorlar.

CSI 300 ve Nasdaq100 indekslerinin 5 yıl karşılaştırması
(Kırmızı: Nasdaq100 | Mavi: CSI 300)
Kaynak: Trading View

Gelelim paketimize… Paketin toplam büyüklüğü 1 trilyon dolara yaklaşıyor; Türkiye’nin GSYİH’sine yakın bir miktar. Paket, Çin'de daha önce gördüğümüz paketlere çok benziyor; talep kısmına fazla dokunmazken para miktarını artırıyor. Halk, "Ben harcamak istemiyorum" derken; devlet, "Buyurun size daha çok kredi imkanı sağlıyorum" diyor. Paket ile referans faiz oranları yüzde 1.7’den yüzde 1.5’a indirilirken, bankaların rezerv oranları da 50 baz puan düşürülerek 200 milyara yakın ek kredi imkanı sağlanıyor.

Yeni paket ile ayrıca boş evlerin alınıp sosyal evlere dönüştürülmesi ve bitmemiş evlerin tamamlanması için yerel hükûmetlere para aktarılması da planlanıyor. Ev alımı için gerekli peşinat miktarı azaltılırken, yatırım için ev alacaklara daha önce konulan kısıtlamalar kaldırılıyor ya da azaltılıyor. Ev konusunda çok yazılıp çizildiği için detaylarına girmeyeceğim. Bu konuda daha önce yazdığım bir yazıyı da aşağıda sizlerle paylasmak isterim (*).

Son durumda tam rakamlar bilinmese de 60 milyona yakın boş ve 20 milyona yakın tamamlanmamış ev olduğu tahmin ediliyor. Sektördeki firmaların toplam borcu 2 trilyon doları aşıyor. Bundan dolayı bu sorun bugünden yarına çözülebilecek bir sorun olarak gözükmüyor. Balonu patlamadan, balonun yavaş yavaş havasını almaya devam...

Pakette tüketimi teşvik edici olarak göze çarpan bir madde var: elektrikli ev aletleri ve otomobiller için gelen devlet teşviki. Devlet, elektrikli ev aletlerinde 2 bin yuan (285 dolar), elektrikli otomobillerde ise 20 bin yuana (2 bin 852 dolar) varan alım desteği verecek. Bu destek nedeniyle ekim ayı başındaki Altın Hafta’da araba mağazalarında yoğun müşteri trafiği görüldü ve son birkaç yılın en yüksek satışları yapıldı.

Araba mağazalarında yoğun müşteri trafiği görüldü

Eylül ayında ise binek otomobil satışları, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4, ağustosa göre ise yüzde 10,1 artarak 2,1 milyon adede yaklaştı. Son aylarda yavaşlayan otomotiv pazarı için bu tam bir can simidi oldu. Pazarın yerli üreticiler tarafından domine edildiğini de düşünürsek para da içeride kalmış oldu.

Çin yolcu-araç satışı ve geçmiş yıl aynı aya göre değişim
Kaynak: China CAAM Automobility Analysis

Bu paketin yankıları daha sönmemişken, geçtiğimiz cumartesi günü Maliye Bakanı Lan kameraların karşısına çıktı. Aslında herkesin aklında aynı soru vardı: Talep tarafında tüketimi artıracak yeni destekler gelecek mi? Bakan Lan, devletin tüm kartlarını henüz oynamadığını ve önümüzdeki günlerde yeni hamleler yapabileceğini söyledi fakat detay vermedi. Çin'deki ana sorun ise hala ortada duruyor: Bir ekonomi tüketmeden nereye kadar büyüyebilir? Bu sorunun bir cevabını bulmadan yapılan hamleler sorunu sadece erteliyor.