Lefkoşa
Geçenlerde bir kumaş mağazasına uğradım ve pantolon diktirmek üzere keten kumaş satın aldım.
Birkaç gün sonra Rum tarafında dolaşırken bir terzi dükkanı gördüm. İçeri girdim. Terziye kaça pantolon diktiğini sordum.
“Elli Euro,” dedi. Yüz elli Türk Lirası.
Birkaç gün sonra Türk tarafında bir terziye gittim.
“Kaça pantolon dikiyorsun?” diye sordum.
“Hanım pantolonu 40, erkek pantolonu 50 lira,” dedi.
Sualim şu:
Eğer toplumlararası görüşmeler başarılı olur da ada birleşirse pantolon kaça dikilecek? Rum terzi fiyatını 50 liraya mı indirecek yoksa Türk terzi fiyatını 150 liraya mı çıkartacak?
Adanın bölünmüş olarak var olduğu 40 küsur yıl içinde iki toplum arasında büyük uçurumlar oluştu. Bunların belki de en derini ekonomiktir. Rumlar kendi ayakları üzerinde duran, Avrupa Birliği üyesi bir ülke haline geldiler. İki yıl önce baş gösteren ekonomik krizden önce bir ara kişi başına düşen gelir 26 bin doların üzerine çıktı.
Türk tarafı ise yasal ve kurumsal altyapısı eski ve eksik, yardıma dayalı bir ekonomi olarak başladı ve öyle devam etti.
Lefkoşa Büyükelçiliği “2014 KKTC Ekonomi Durum Raporu” ile Rum Maliye Bakanlığı İstatistik Dairesi’nden aldığım rakamlara göre, Güney’in ekonomisi Kuzey’inkinden beş misli büyüktür.
Rum bölgesinde, 2014’te, gayri safi milli hasıla 19.3 milyar dolar iken Türk tarafında 3.9 milyar dolardı.
Aynı yıl içinde Rum ihracatı 1.5 milyar dolar, Türk ihracatı 134 milyon dolar oldu. İthalat ise Güney’de 5,1 milyar dolar, Kuzey’de 1,8 milyar idi.
Ekonomi dışı anlarda da, örneğin basılan kitap, açılan sergi, verilen konser sayısında, Rumların lehine benzer farklar var.
Türk tarafının Rumları yakalaması konusunda iyimser olmak mümkün değil. KKTC’deki siyasi partilerin hiçbirinde ekonomiyi içinde bulunduğu çukurdan çıkaracak bilgi ve yetenek – ve daha kötüsü – irade yok. KKTC’de siyaset ekonomiden daha bataktır.
Oslo Barış Araştırma Enstitüsü PRIO geçen sene bir araştırma yaparak adanın birleşmesi halinde ekonomide nasıl gelişmeler olabileceğini inceledi. Buna göre, barış adanın gelirlerinde büyük artışlar meydana getirecek ve bu gelişmeler “iki toplum arasında var olan kişi başına düşen gelirlerdeki farkı da hemen hemen ortadan kaldıracak.”
Barışın olumlu bir getirisi olacağı kesin ama iki taraf arasındaki gelişmişlik farkını kolayca kapatacağına inanmak mümkün değil.
Batı ile Doğu Almanya’nın birleşmesinin ardından 26 yıl geçmesine ve Doğu’ya milyarlarca Euro harcanmasına rağmen iki bölge arasındaki gelir ve gelişmişlik farkı devam etmektedir. En büyük neden – ki bu Kuzey Kıbrıs için de geçerlidir – Doğu’da nüfus yoğunluğunun Batı’ya oranla düşük olmasıdır.
Pantolon konusuna gelince.
Soruyu Doğu Akdeniz Üniversitesi Ekonomi Profesörü Glenn P. Jenkins’e sordum.
Aldığım cevap özetle şudur:
Kuzey’de pantolon diktirme fiyatı, Güney’den ucuzdur çünkü Kuzey’de pantolonlar Türkiye’den gelen ucuz ama kalifiye işçiler tarafından dikilmektedir.
Eğer çözümden sonra Türkiye’den Kıbrıs’a işçi akımı olduğu gibi kalırsa hem Güney, hem de Kuzey’de pantolon fiyatları 50 TL civarında oluşacak. Güney terzileri para kaybedecek.
Eğer Türkiye’den gelen vasıflı işçi akımı durursa dikiş fiyatları adanın her iki bölgesinde 50 Euro civarında oluşacak. Bu durumda kaybeden, pantolonlarını 50 liraya diktiren Türkler olacak.
Daha da önemli bir sonuç şudur:
Çözüm olması halinde ada birleşecek ve Kuzey de Avrupa Birliği’nin bir parçası olacak. Bu Türkiye ile KKTC arasındaki serbest mal ve işçi hareketini sonlandıracak veya zayıflatacak. Türkiye’den izole olan KKTC’de sadece dikim değil, diğer fiyatlar da yükselecek. Rum rekabetinin yanında, AB, KKTC ekonomisi için büyük sorunlar yaratacak.
YARIN: Türkler ve Rumlar, ağustos böceği ile karınca
