Dilimize zekâ küpü ve akıl küpü olarak yerleşen, çok sayıda lisana da mucidine atfen, "Rubick Küpü" olarak giren tasarım 1974 yılında, "Budapeşte Sanat ve Tasarım Üniversitesi, Uygulamalı Sanatlar Akademisi'nde" mimarlık ve tasarım mühendisliği profesörü olan Erno Rubik tarafından icat edilmiş.

Problem çözmeye olan tutkusuyla farklı düzeylerdeki gruplara matematiksel teorilerin ana temellerini basit bir yoldan açıklamak yanında öğrencilerine üç boyutlu problemleri anlamaları konusundaki zorluklara karşı yol göstermeye, bu yolla görsel becerilerinin artmasına yardımcı olmayı amaçlayan Ernő Rubik, ilk başta 27 küçük ahşap küpten oluşan bir düzenek tasarlamış.

Macar dilinde "Buvos Kocka" yani "sihirli küp" olarak adlandırılan bu buluş başlangıçta her yüzde 3 x 3 x 3 küpten oluşan, tüm küpleri aynı anda tutacak ve her yüzün üstündeki her bir küpün grup birliğini ihlal etmeden üç ayrı düzlemde de her yöne hareket edebileceği şekilde hazırlanmış. Tasarımın bu özelliğinin özellikle fark edilmesi için de küplerin yüzleri farklı renklere boyanmış.

Zekâ küpü, mimarlık ve tasarım mühendisliği profesörü olan Erno Rubik tarafından 1974 yılında icat edilmiş. 

43,2 kentilyon olasılık

İlk denemelerde alınan sonuç çok şaşırıcı olmuş; yapılan bilimsel araştırmalarda rastgele karıştırılmış zeka küpünün ilk halini alması için 43,252,003,274,489,856,000 adet farklı olasılık ortaya çıkıyormuş. Yani 43,2 kentilyon, başka bir değişle 43.252 katrilyon. Ya da tam 43,252,003 trilyon.

Rastgele karıştırılmış zekâ küpünün ilk halini alması için 43,2 kentilyon olasılık hesaplanmış.

Macaristan'daki Uygulamalı Sanatlar Akademisi'nin salonunda tanıtılan tasarım çok kısa bir süre içinde uluslararası oyuncak fuarlarının en önemli parçası olmuş, canlı oyun alanlarında denenmiş, tanıtıldığı her ortamda çok büyük ilgi toplamış. Ne derece doğru bilmiyorum ama Rubik'in patent başvurusunda bulunduğu dönemde, dünyanın diğer bir tarafında Japon mühendis Terutoshi Ishige'nin de icat ettiği benzer bir tasarım için patent başvurusunda bulunmayı planlıyormuş. Mucitlerin dünyası böyle, insan aklı zaman zaman birbirine öykünüyor ama şans faktörü mucitler için her zaman adil işlemiyor.

Bu zeki mekanizma o kadar çok ilgi çekmiş, dünya üzerinde o kadar silinmez bir iz bırakmış ki, Ocak 2009 itibarıyla dünya çapında 350 milyon adet satılmış.

Zaman içinde daha basite yönelik olarak 2 x 2 x 2 versiyonu yapılmış. Özel olarak daha da zorlaştırılmış bir küp elde edilebileceği arayışında olanlar tarafından 4'lü, 5'li, 6'lı modelleri de tasarlanmış; tetrahedral, dodecahedral ve silindirik tipleri denenmiş. Olasılık sayısı ne olur, kaç sıfırlı yazılır bilmiyorum ama 28 x 28 x 28 tipi için bile çalışılmış.

4’lü, 5’li, 6’lı modelleri de tasarlanmış; tetrahedral, dodecahedral ve silindirik tipleri denenmiş.

Rubik küpünü çözen ilk kişi

Ernő Rubik, Rubik küpünün mucidi olmakla birlikte onu ilk çözen kişi de olmuş. Başlangıçta öğrencilerine mekânsal ilişkileri göstermek için tasarladığı küpün karıştırıldığında bunun bir bulmaca olduğunu fark eden mucidin kendi tasarımını çözmesi ve küpü renklendirmesi zaman almış.

Rubik Küpü 10 Şubat 1980'de, New York'taki Uluslararası Oyuncak Fuarı'nda görücüye çıkmış ve dünya çapında ciddi bir popülerlik kazanmış. 1980 yılında Macaristan, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa ve Almanya'da en iyi oyuncak olarak kabul edilen Rubik Küpü için piyasadan gelen talebi Macar işletmelerinin karşılayamaması nedeniyle üretimi Hong Kong, Tayvan ve Brezilya'ya da kaymış. Ama bir bakılmış ki, Dünyanın çok yerinde piyasaya sürülen lisansız - sahte tipleri olmuş. Milyonlarca satış başarısına karşı ilk iki yıl içinde resmi olarak yalnızca 100 bin adet satılmış.

Rubik Küpü dünya çapında pazarlandıktan sonra kısa sürede ateşli bir takipçi kitlesi oluşturmuş. Ellerine aldıkları küpün başında zamanlarını geçirmeye çalışan meraklılar zekâlarını denemişler; çözüme dönük farklı metotları satırlara döken, çözüm kılavuzu hazırlamaya çalışanlar olmuş.

İdeal oyuncak

Küpünün kazandığı popülerliğin rüzgârı altında yaratıcı oyuncak üretmeye devam eden Ernő Rubik, kendi markasını taşıyan arayışlarını sürdürmüş; zihinsel aktiviteyi ayağa kaldıracak oyuncakların çocukların yanı sıra yetişkinleri de içine çektiği tekrar fark edilmiş.

Akıl küpü oyuncağı çocukların da, büyüklerin de tutkusu olmuş.

Görülen o ki, en basit düzlemde oluşturulan karmaşık problemleri çözme deneyimi farklı kültürlerden farklı katmanları etkiliyor; insanlar kendilerini kapattıkları iç dünyalarında deney sahnesinde görmek istiyorlarmış.

Ortaya konan "İdeal Oyuncak" tanımı artık gerek bilim çevrelerinde gerekse de evlerin günlük yaşamda konuşuluyor, popüler bulmaca oyuncaklarının yaşama katacağı şeyler heyecan yaşama isteğinin mihenk taşı haline geliyormuş.

Dünya Küp Birliği (WCA) kurulmuş

Rubik Küpü piyasaya çıktığı ilk günden itibaren meraklıları arasında yoğun bir rekabete yol açmış; daha kısa zamanda çözebileceğini düşünenler arasındaki yarış hiç dinmemiş.

Oyuncuların zaman baskısı altında küpü çözmeye çalıştığı "speedcubing" isimli bir yarışma ihtiyacı doğmuş; bu amaçla "Dünya Küp Birliği" (WCA) kurulmuş.

Kurallar koyan, yarışmaları organize edip yöneten WCA, yeni oluşan bu alanda hızlı el - göz koordinasyonu, güçlü hafıza becerileri ve baskı altındaki algoritmaları tanımlama - yürütme sürecinde çalışmaya başlamış.

El becerisinin, gelişmiş çözüm yöntemlerinin ve çok sayıda pratik yapmanın yanında farklı zihinlerin sinerjisiyle bir araya toplanan farklı sosyal gruplardan oluşan oyuncular, mümkün olanın sınırlarını zorluyor; Rubik küpünü çözme eylemi sanatsal ve atletik bir uğraşa dönüşüyormuş.

24 Kasım 2018'de Çin'in Wuhu kentinde düzenlenen "Speedcubing" yarışmasında klasik 3 x 3 x 3 tipli küpü 3,47 saniyede çözerek Dünya rekorı kıran Yusheng Du'nun aynı zamanda küp üretici olması herkesi şaşkına çevirmiş. Önceki rekor da 4,22 saniye ile Avustralyalı Feliks Zemdegsein'e aitmiş. Dünya Küp Birliğinin organize ettiği farklı yarışlarda bazen gözleri bağlı olanlar, bazen de tek elle çözmeye çalışanlar karşılaşmış.

17 * 17 * 17 ebatlı zekâ küpünü 7,5 saatte çözen olmuş.

Popüler kültürde Rubik Küpü

Rubik Küpü, çeşitli eğitim ortamlarında kendine yer bulmasının yanında çözülmesi zor bir bulmaca olarak ortaya çıkmasıyla entelektüel yaşamın, insanın merakının ve problem çözme kapasitesinin simgesel kanıtı olarak da görülmüş. Matematik, fen bilimleri, sanat ve günlük yaşamın çok alanlarına yayılan kültürel – eğitsel bir eser haline gelmiş.

Akıl küpünden esinlenmiş sanat eserleri tasarlanmış.

Rubik Küpü, 80'li yılların en önemli referanslarından biri olarak medyadan filmlere, dizilerden müzik parçalarına ve çok tarzdaki sanat eserlerinde genellikle entelektüel mücadelenin sembolü olarak girmiş. Yüzyıllar boyunca insanın kullandığı "küp" formu modadan mimariye, sanattan düşün hayatına kadar çok alana ilham vermiş; küplü tasarımlar yükselen trendleri etkilemiş.

Uzaktan bakıldığında pikselli görüntüler oluşturmak için karıştırılmış veya çözülmüş küpleri kullanan bir sanat eseri stili olan "Rubik Kübizmi" akımı filizlenmiş; küp tasarımlarının portrelerden karmaşık tuvallere olan yolculuğu bulmaca çözmenin çok ötesine geçmiş.

Hong Kong'da dünyanın en büyük zekâ küpü anıtı tasarlanmış.

Zeka küpü Oval Ofiste 

Halen sağ olan ve Budapeşte'de yaşayan Macar mucit Erno Rubik, tasarımını kısa zamanda o kadar çok farklı alana yayabilmiş ki, siyasetten sanata, bilim dünyasından sokaktaki her yaştan insana küpler arasından bir pencere açmış.

Başkan Obama, bir röportajında, Oval Ofis'teki eşyaları arasında akıl küpü bulundurduğu söylemiş.

Bir röportaj sırasında popstar Justin Bieber, küpü iki dakikadan kısa sürede çözerek bir TV programında izleyenleri şaşırtmış. Aktör Will Smith, "The Pursuit of Happyness" filminde akıl küpünü kullanma becerilerini sergilemiş. Eski ABD Başkanı Obama, bir röportajında Oval Ofisindeki eşyalar arasında zekâ küpü bulunduğunu söylemiş.

Vücudumuzun da beynimizin de farklı egzersizlere ihtiyacı olduğu bir gerçek. Bu vesileyle yurt gezilerinde kendi kendine problem çözen Erdal İnönü'yü saygıyla anmak istedim. Umarım siyaset üretemeyen ana muhalefetin içinden de ülke problemlerine çare arayan kapılar açılır, kısır çekişmeler yerini akıl küplerine bırakır.

Güzellikleri biriktirmenizi dilerim.

https://violity.com/en/new/2224-erno-rubik-and-his-cube

https://theorangefiles.hu/category/jews/

https://theorangefiles.hu/category/jews/

https://www.alyve.org/math/docs/math4programming/6.1-RubiksCube.pdf

https://triblive.com/lifestyles/more-lifestyles/the-mind-behind-the-rubiks-cube-celebrates-a-lasting-puzzle/

https://triblive.com/lifestyles/more-lifestyles/the-mind-behind-the-rubiks-cube-celebrates-a-lasting-puzzle/

https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2016/nov/10/rubiks-cube-puzzled-losing-eu-trademark-battle

https://www.hindustantimes.com/world/meet-the-man-who-solved-a-17x17-rubik-s-cube-in-7-5-hrs/story-cH0b4CcK33AECRuQEFK4tK.html