Ressam Zeki Faik İzer'in "İnkılap Yolunda" adlı bir tablosu vardır; elinde Türk bayrağı, kararlı bir genç kadın, Atatürk'ün yol göstericiliğinde ileri atılmaktadır. Atatürk'ün de çok beğendiği söylenen bu tablonun aslında Eugene Delacroix'nın bir tablosundan esinlenme olduğunu o dönemde çok kişi bilmiyordu. Bunun gibi, sanatın her alanından çok sayıda örnek bulunabilir. Ancak söz konusu edebiyatsa yankısı farklı oluyor, başlı başına bir gündem oluşturabiliyor ve bir eserden yola çıkıp yazarın bütün bir kişiliği didik didik edilmeye başlanıyor. Bu neden böyle? Edebiyatın geniş kitlelere ulaşma ve onları etkileme gücü mü? Yazarların/şairlerin yapıtlarının ötesinde kişiliklerinin, hayatlarının da okurun büyüteci altında olması mı? Belki her ikisi de; ancak bunu da aşan bir durum söz konusu kanımca. Yazarın/şairin dünya görüşüne göre değerlendirilmesi yazınsal eleştirinin önüne geçiyor her zaman ve tartışma siyasal bir boyut kazanıyor.

Ahmet Haşim, Nâzım Hikmet'i başlangıçta destekleyen, yazdıklarını önemseyen eski kuşak şairlerinden. Fakat sonraları onu taklitçilikle suçlayıp "Bu genç şair de geçenlerde intihar eden, Bolşevik şairi Mayakovski'yi taklit ediyor. Mayakovski'den haberdar olmayanlar, yeri göğü sarsan, emsalsiz bir dâhinin, bir mucizenin dünyaya geldiğini zannettiler" diyebiliyor. Eleştiri sınırını aşan bu suçlamanın amacı Nâzım'ın temsil ettiği ideolojiye okları yöneltmek olabilir mi? Dahası, o dönem göz önüne alındığında, Nâzım'ın özdeşleştiği dünya görüşünden kendisinin uzak durduğunu kanıtlama çabasıdır diyebilir miyiz?

Nâzım Hikmet, elbette aşağı kalmaz ve kendisini taklitçilikle suçlayanlara çok sert yanıt verir:

"Bende her mısra bir yanardağ hatırlatır.
Ben ki halkın ne alın terinden on para çalmışım
Ne de bir şairin cebinden bir satır"

Erken Cumhuriyet Dönemi diyebileceğimiz yıllarda "intihal" suçlamalarının yönelmediği yazar/şair çok azdır. Yusuf Ziya Ortaç, Yahya Kemal'i "şiir namı altında ortaya attığı mısralar"ının Fransız şiirlerinden çalıntı olduğunu yazar. Yahya Kemal de verdiği yanıtta Yusuf Ziya'nın "el çabukluğuyla piyes mevzuu ve şiir mazmunu aşırmaktaki mahareti"nden söz eder. Yahya Kemal'in intihalcilikle suçlanması tek bir şiir üzerinden de değildir üstelik. Peyami Safa, onun başka şiirlerinin de çalıntı olduğunu iddia eder yıllar boyu. Aynı dönemde Ahmet Haşim'in bazı şiirlerinin, Reşat Nuri Güntekin'in Çalıkuşu romanının çalıntı olduğu da ortaya atılır. Bu işlerin peşinde koşmayı pek seven Peyami Safa da bazı romanları üzerinden intihalcilikle suçlanacaktır bu dönemde.

Necip Fazıl Kısakürek de geri kalmaz bu furyadan. Nâzım Hikmet'in "Putları Yıkıyoruz" kampanyasına özenerek "Edebiyat Mahkemeleri" kurar ve şairleri, yazarları kıyasıya yargılamaya başlar. Örneğin Namık Kemal'i "şahsiyetsiz ve basit bir kopyacı" olarak suçlar; Mehmet Akif'i gerçek şair mertebesinde görmez. Bunlar görünen o ki yazınsal ölçütlerin dışındaki saptamalardır. Edebiyat tarihine birer not olarak düşülse de okur pek ilgilenmemiş, eline aldığı kitabı okumakla yetinmiştir.

Şimdi de Elif Şafak'ın Bit Palas ve Mine Kırıkkanat'ın Sinek Sarayı romanları üzerinden bir tartışma yürüyor. Özellikle "romanları üzerinden…" dedim; yargılamanın ilk aşamasının sonuçlandığı gün haber edebiyat camiasında duyulur duyulmaz, iki eser değil, Elif Şafak'ın ve Mine Kırıkkanat'ın siyasal tutumları, hayattaki duruşları üzerinden tartışma başladı. Romanların benzerliği iddiası üzerinden kopan fırtına yazınsal alanın dışına taşıverdi bir anda. Çok kişi iki yapıtı da okumamıştı muhtemelen ama olsun, malzeme çıkmıştı işte. Oysa bir yazarın hayattaki duruşu ile yapıtları arasındaki bağ her zaman sanıldığı kadar güçlü olmayabilir. Bütün dünyada olduğu gibi bizde de biyografi külliyatı şaşırtıcı, yer yer huzursuz edici bilgiler içerir. Bunlar yazarların eserleriyle karşılaştırılmaya kalkılırsa tuhaf yargılar oluşabilir.

Son tartışmada, eli kalem tutan, yazan, yayınlayan herkesi ilgilendiren magazinel malzemeler değil, bilirkişi raporu ve bu raporu olduğu gibi karara çeviren yargının durumu olmalıydı: Kararda "sektör bilirkişisi tarafından yapılan değerlendirmede Bit Palas isimli kitapta Sinek Sarayı isimli eserden yüzde 5 oranında intihal bulunduğu…" yorumunun hangi yazınsal, bilimsel, eleştirel ölçüte uyduğunu sormamız gerekirken bunu görmezden gelmek vahim bir durum değil midir? Hele bir de "anahtar kelimeler" kullanıldığı gibi dahiyane(!) bir sonuca varılması ne anlama gelmektedir? Bu durumda, karşılaştırılan her metinde, yargının içtihata dönüşebilecek kararı uyarınca belli bir oranda aynı kelimelerin kullanılması, intihal anlamına mı gelecektir? Bunca yılını dil öğretimi ve kullanımı ile geçirmiş biri olarak, bilirkişinin icat ettiği "kelime sayar" cihazını çok merak etmekteyim.

Bilinen bir sözdür; "güneşin altında söylenmedik söz yoktur." Aslolan ortak sözlerden yeni ve özgün bir dünya kurmaktır. Buna da yargı değil okur ve ardından edebiyat tarihi karar verebilir ancak.