Orhan Pamuk'un Yeni Hayat romanındaki ilk cümleyi hatırlıyor musunuz? Bir anda romanın da önüne geçip hemen herkesin dilinde bir deyime dönüşmüştü: "Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti." Romanın ikinci bölümünün ilk cümlesi ise başlangıç cümlesiyle bütünleşik gibidir: "Ertesi gün âşık oldum." Orhan Pamuk, "Kelimelerle onların bana anlattıkları şeylerin birbirlerinden ayrı olması gerektiğini işte böyle anladım" dedirtir romanın kahramanına. Bir yerinde de sevgilisini hayal eder kahramanımız: "Orada, onun masasının başında, o sabırla hep aynı şeyi yaparken sessizliğin onunla konuşmaya başladığını hissederdim."

Pamuk'un sessizlik metaforu üzerinden işaret ettiği nedir diye düşünmeye başlasak herkes farklı bir yanıt verebilir ama o sessizlik, fısıldayan sözcüklerdir, dersek pek itiraz da olmaz sanırım. O sessizlikte olağanüstü sesler duyabilir insan. Çünkü her kitap bir senfonik konserdir aynı zamanda. Dinlediğiniz andaki ruh halinize göre daha belirgin işittiğiniz enstrümana benzer, her okuyuşta yakaladığınız bir ayrıntı cümlesi. Başka bir deyişle, iyi romanlar ışığın değişimine göre farklı şekiller gösteren kaleydeskoplar gibidirler; her okuyuşunuzda satır aralarında gizlenmiş, unutulmuş ve sizin keşfetmenizi bekleyen fısıltılar vardır. İşte o fısıltılar sözcüklerin içindedir, siz işitene kadar. Sonra o fısıltılar, eğer dikkate alırsanız hayatın anlamını kuşatırlar. Sabahattin Ali de Bir Delikanlının Hikâyesi'nde odasındaki kitapların her zaman için yeni bir koku taşıdığından söz eder ve "En çok okuduğum bir kitabın, en çok okuduğum bir satırı bile bana bazen başka şeyler söyleyebilir...'' der.

Tezer Özlü de, unutulmaz yapıtı Yaşamın Ucuna Yolculuk'ta kelimelerle hayatı eşdeğerde görür: "Şimdi sen bir anısın. Sen de ölüsün. Her zaman benimle olan, birlikte taşıdığım, yaşadığım sözcüklerime dönmem gerek. Sözcüklerim olmadan o gökyüzüne nasıl dayanabilirdim. O caddeye, o geceye (…) Bu yaşam, beni ancak içimde esen rüzgârları, içimde seven sevgileri, içimde ölen ölümü, içimden taşmak isteyen yaşamı sözcüklere dönüştürebildiğim zaman ve sözcükler o rüzgâra, o ölüme, o sevgiye yaklaşabildiği zaman dolduruyor."

Orhan Pamuk'un "kelimelerle görmek" saptamasına ne kadar benziyor. Hayatı her ne kadar beş duyuyla algılasak da hepsini toplayıp bir kelimeye sığdırabiliriz ve biz o kelime içinde yaşayabiliriz, yeni ve farklı bir duyu gibi. Şöyle de denebilir: Hayatta herkesin bir kelimesi vardır. Bir oda gibi, bir ada gibi, bir koza gibi, bir sığınak gibi… Zaman zaman o kelimenin içinde yitip gidebilir insan. Sonra o kozadan üretilen ipek kumaş gibi oluşur hayata ilişkin anlamlar.

Tam burada Murathan Mungan'ın söylediklerini anımsadım: "Yazı, her zaman gerçekleştiremese de bir ödeşme vaat eder" diyordu, Harita Metod Defteri'nde. Sahiden de ödeşme her zaman olmaz; cümle, bazen kendisiyle hesaplaşmayla kalıverir yazanın elinde. Ancak yine de Mungan "Yazılı şeylerin göz kamaştırıcı hakikatinde gündelik hayatın sıradan gerçeklerinden çok daha fazla şey vardır" diyerek o tutkulu ilişkiye işaret etmekten geri kalmaz.

Murathan Mungan gündelik hayatımızda bir kuru dal gibi yeşermemiş, çiçeklenmemiş kelimeleri cömertçe savurduğumuzu elbette ki bilerek "yazılı şeylerin göz kamaştırıcı hakikati"nden söz ediyor. Hangimizin öyle bir kâğıda ya da deftere iliştirilip saklanmış sözleri, hayatının büyüsünü taşıyan cümleleri yoktur ki? Söylenmemiş sözler ya da buruşturulup atılmış kâğıtlardaki kelimeler de buna dahildir, zaman zaman bir kozaya dönüştürüp kendimizi görünmez kıldığımız kelimeler de…