Müzik, hepimizin hayatında yadsınamayacak bir yer tutar. Kimimiz için “hayat[ın kendisi] müziktir” (M. K. Atatürk), kimimiz için akşam işten gelince yorgunluğu gideren, dinlendiren, kimimiz için fonda sürekli çalmazsa eksikliği hissedilen, kimimiz içinse dinlemek için özel ortam ve zaman yaratılan kutsal bir şeydir.

İnsanı insan yapan şeyler arasında mizahın yanında yerini alır müzik.

Peki müzikte mizah olur mu?

Bu soruyu iki türlü ele alabiliriz: müzikle mizah yapmak mümkün müdür? Müzikle mizah yapmak caiz midir? İlkinin cevabı açık: tarih boyunca müzikle mizah yapılmıştır ve halen yapılmaktadır. İkincisi ise kişisel görüş meselesidir. Müziği mütedeyyin bir tutuculukla fildişi kulelerde tutmak isteyenler “caiz değildir, günahtır, rezalettir!” diyebilirler.

Onlar ne düşünürse düşünsün, müziğin çok işlevli bir olgu olduğu tarihsel bir gerçek. Örneğin, müziğin işlevlerinden biri eğlendirmektir. Ama müzik sadece eğlence aracı değildir, bu nedenle şehit cenazeleri olunca her türlü konseri iptal etmek yerine konserlerin eğlencelik içeriğine göre programlarını güncellemek daha anlamlı olacaktır. Zira şehidin cenazesinde çalınacak olan cenaze marşı da müziktir, mezarı başında ve mevlidinde hocanın nağmeli üslupla okuyacağı Kuran da. O günkü bir konserde şehidin anısına ithaf edilebilecek duygulu bir eser de günün anlam ve önemine uygundur. Bunların hepsi müziktir ve işlevleri farklıdır. Yeri gelir müzik dinlendirir, yeri gelir motive eder, coşturur, yeri gelir düşündürür. Doğru ellerde ve doğru şartlarda müzik bir ilaç da olabilir silah da. Müzik vardır, sessizce ve dikkatle dinlenmek için yazılmıştır; müzik vardır, kulak kabartmaksızın bir kafedeki sohbetlere eşlik etmek için yapılmıştır. Müzik vardır, öyle bir sahne eserine veya film sahnesine eşlik eder ki, o sahne olmaksızın o müzik eksik kalır.

…ve evet, müzik vardır ki, en tutucu müziğe taparların ilahlaştırdığı dâhî besteciler tarafından şaka amaçlı yaratılmıştır. F. J. Haydn’ın, müzisyenleri tatile göndermeyen prens Esterhazy’e nükteli bir mesaj verdiği ve bu sayede tatil hakkını kopardığı “Veda Senfonisi”; W. A. Mozart’ın dönemin estetik anlayışına göre komik ve abartılı durumlar içeren “Bir Müzikal Şaka” adlı eseri; G. Rossini’nin kah nazlı kah çekişmeli miyavlamalardan ibaret “Kedi Düeti”, C. Saint Säens’ın her bölümünde ayrı espri içeren “Hayvanlar Karnavalı” bu alanda bestelenmiş en ünlü örneklerden birkaçı.

Kim yapmış?

Müzikli mizah üzerine kariyer yapan sanatçılar arasında; bir piyanistin başına gelebilecek her şeyi bir stand-up gösterisine dönüştüren Victor Borge, tüm hayatını berbat şarkı söylediği halde kendini primadonna sanan soprano rolünü oynamaya adamış Florence Foster Jenkins, güftesi elementler tablosundan ibaret olan şarkının yazarı Tom Lehrer'in yanısıra son yıllarda klasik müzik sahnelerini şenlendiren Igudesman & Joo, Le Quatuor gibi isimleri sayabiliriz.

Peki, diye sorar tutucu müziksever, “Mozart o besteyi şaka amaçlı yapmış. Senin onun ciddi amaçlı bestelediği bir eseri alıp çarpıtman, içine limon sıkman ve bir şaka malzemesi olarak kullanman caiz midir?” O da caizdir, sevgili dostum! Onu da ilk yapan ben değilim. Tarih boyu ciddi müzik ustaları zaman zaman birbirlerinin eserleri üzerinde oynamalar yaparak, onları farklı kılıklara sokarak da müzikle mizah yapmışlardır. Eric Satie, romantizmin gösterişli estetik anlayışıyla bildiği her yoldan dalga geçer; "Sporlar ve Eğlenceler" başlıklı eserinin "Les Courses" (At yarışları) bölümünde Fransız milli marşına bile gönderme yapar. Charles Ives, geleneksel Amerikan ezgilerini senfonilerinde iç içe sokar, adeta çorbaya çevirir. Duke Ellington başta olmak üzere 20. yüzyılın başlarından bugüne nice caz ustası, klasik bestecilerin ciddi dinleme amaçlı yazdığı senfonilerden, sonatlardan, opera ve balelerden aldıkları ezgileri dans müziklerinde kullanmış ve kullanmaktadırlar.

Zaman ilerleyip kitle iletişim araçları geliştikçe her çeşit eski ve saygın müzikal malzeme her çeşit yeni ve esprili müziğe konu olmuştur. Mendelssohn’un keman konçertosu Lübnanlı şarkıcı Feyruz ve fasıl heyeti tarafından "Lina wa ya Lina" adı altında Arap’ın “yalelli”sine dönüştürülmüş, Mozart’ın eserleri Hurşid Yenigün ve Dostları tarafından oyun havası yapılmış, Ceza'nın elinde rap olmuştur.

Her zaman mizah amaçlı değil, bazen eleştiri amaçlı, bazen sadece yakıştırdığı için ve ustaya bir selam çakmak amacıyla bir müzik ustası bir diğerinin yaratısını kendi eserine konu edebilir. Bunun etik sayılması için tek bir şey gerekir: alıntıyı yapanın bunu belirtmesi. “A. Diabelli’nin bir Teması üzerine Çeşitlemeler” - L. V. Beethoven. “Verdi'nin Rigoletto Operası üzerine Parafraz” - F. Liszt. Bazen alıntı yapılan eser çok ünlüyse, “spoiler” vermemek için alıntı belirtilmese de olur; zira dinleyici yeri geldiğinde alıntılanan eseri tanıyacak ve espriyi anlayacaktır.

Her çeşit müziğin saygı duyduğum ustalarının eserlerini “yanlış” çalarak ve birbirine “sızdırarak” doğaçladığım müzikal karikatürlerimi izleyip gülümsemek veya yerden yere vurmak üzere Instagram hesabıma buyrun;)