Gökten inen adam
60 yıl önce, henüz 5 yaşında olan Rita o gün bahçede patates dikmekte olan büyükannesinin toprakta açtığı oyuklara patates koymaca oyunu oynuyordu.
Sonra gökten inen ve kendilerine doğru yaklaşan turuncu renkli garip bir şey gördüler. Büyükanne Rita'nın elini yakalayıp eve doğru sürüklerken o tuhaf şeyin sesinden bir insan olduğunu anladılar.
Tuhaf görünüşlü yabancı yukarıdan geldiğini söylüyordu. Rita, şeffaf başlığın ardından kendisine gülümseyen o bir çift gözü hiç unutmadı.
Şimdi o patates tarlasında, uzaya giden o ilk insanın dönüşünü sembolize eden bir anıt bulunuyor.
12 Nisan 1961, uzaya çıkan ilk insan Rus kozmonot Yuri Gagarin ile birlikte insanın uzay serüveninin başladığı tarih.
Biliyorsunuz, 2. Dünya savaşının ardından gelen Soğuk Savaş yılları iki süper gücün uzayda üstünlük kurma yarışına dönüşmüştü.
Komünist Rusya, o zamanki adıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, uzay yarışında Yuri Gagarin ile Amerika karşısında ciddi bir üstünlük sağlarken bunu propaganda zaferine dönüştürmekte de gecikmedi.
Yuri Gagarin, artık bir milli kahramandı.
Juri Gagarin ve iniş sonrası Vostok 1 uzay aracı modülü
ABD için olay yarış olmaktan çıkmış, kamuoyunun da baskısıyla bir var olma savaşına dönüşmüştü: Ta ki 20 Temmuz 1969 gününe kadar.
Biliyosunuz, Apollo 11 uçuşu ile Neil Armstrong ve Buzz Aldrin saat 20:18'de Ay yüzeyine iniş yapan ilk insanlar oldular.
Sovyetler, uzayda açık ara önde
1950'li yıllarda Sovyetler Birliği tarafından Sputnik yapay uydu programı başlatılıyor. Uzay savaşlarının da Sputnik 1 uzay aracının 4 Ekim 1957 tarihinde uzaya fırlatılması ile başladığı belirtiliyor.
Sputnik 2 ise Dünya yörüngesine fırlatılan ikinci yapay uydu. Bu dönemde Sovyetler uzay yarışlarında açık ara öndeler.
1960'lı yılların başında Sovyetlerin uzay programının adı Vostok; yerel dilde "doğu" anlamına gelmekte.
Bilindiği gibi ilk insanlı uzay uçuşu, içinde Sovyet kozmonot Yuri Gagarin'in bulunduğu Vostok 1 ile 12 Nisan 1961'de gerçekleşmişti.
Hemen ardından Vostok uzay aracının yerini, iki insan taşıyabilen Voskhdo uzay aracı aldı. Daha sonraki yıllarda, Sovyetler uzay araçlarına Soyuz adını verdiler.
Ancak uzaya çıkan ilk canlı Juri Gagarin değildi.
İlk denemelerde aracın içerisine cansız bir manken konuldu. Araç, belirlenen yörüngeye çıkabildi ama yönlendirme sistemleri başarısız olduğundan geri dönemedi.
Ardından yapılan denemelerde, uzun süreli hareketsiz kalabilecekleri öngörüsünden hareketle, köpekler kullanılmaya başlandı.
1950 ve 1960 arasında Sovyet uzay programlarında 57 köpeğin uzaya gönderilmiş olduğu belirtiliyor. O dönemin Sovyet otoriteleri, bazı köpeklerin birden fazla uçtuğu için bu sayının daha az olduğunu söylüyorlar.
Laika: Uzaya çıkan ilk insan olmayan kozmonot
Laika, Moskova sokaklarından alınmış melez bir sokak köpeği.
3 Kasım 1957 tarihinde fırlatılan Sputnik 2 uzay aracının yolcusu olarak seçildi.
O, Gagarin'den tam 4 yıl önce Dünya yörüngesine çıkan ve yerleşen ilk insan olmayan kişiydi.
Bu uçuş, ilk kez bir canlının Dünya yörüngesine yerleşmesi ve yer çekimi olmayan ortamda hayatta kalabildiğini göstermesi açısından önemli bilgi ve deneyim sağladı.
Ancak Laika geri dönemedi, çünkü geri dönüşü planlanmamıştı!
3 yıl sonra, 19 Ağustos 1960 tarihinde, Belka ve Strelka isimli köpekler uzaya uçtular, ve onlar geri dönebildiler.
Sonraki denemeler daha az başarılı oldu.
Sputnik 3 ile 1 Aralık 1960'ta uzaya gönderilen Pchyolka ve Mushka isimli iki köpek, dönüşte modülün parçalanması sonucu öldüler. Ancak onların dönüşü planlıydı.
1960 yılında uzaya beş uydu fırlatılıyor ve bunlardan dört tanesi kalkışta başarılı oluyor. Onların ikisi hedefe ulaşabiliyor ancak Dünya'ya yalnızca bir tanesi dönebiliyor.
Elde edilen bilgi ve deneyimler güvenlik standartları açısından çok yeterli olmamasına rağmen Sovyetler insanlı uçuşlara hazırlanma yolunda ilerliyorlardı.
Gagarin olası risklerin farkında mıydı?
Muhtemelen değildi.
2010 ve 2015 yıllarında uzaya iki kez çıkan Rus kozmonot Mikhail Kornienko, eğer 1961'de yaşamış olsaydı Gagarin'in yerinde olmak isteyebileceğini ancak şimdi risklerin çok yüksek olduğunu bildiğini ve bu nedenle istemeyeceğini söylüyordu: "Eminim, o zaman herkes onun yerinde olmak isterdi."
Risk büyüktü ama şansı Gagarin'e yardım edecekti!
12 Nisan 1961'deki Gagarin'in uzay yolculuğu boyunca uzay aracı olağanüstü bir performansla yol aldı. Her şey yolunda gitti ve tahmin edilenden daha yüksek bir irtifada yörüngeye yerleşti.
Sonrasında da her şey yolundaydı, mucizevi şekilde çıkılan yüksek irtifadan Gagarin sağ salim Rita'nın büyükannesinin patates bahçesine indi.
Bir çiftçinin oğlu olarak dünyaya gelen Gagarin, isimsiz biri olarak çıktığı uzaydan geriye gezegenin en ünlü insanı ve Sovyetlerin ulusal kahramanı olarak döndü.
Gagarin tekrar uzaya gitmek istediyse de ulusal kahraman statüsü nedeniyle uzay uçuşları ona yasaklandı.
Sonrasında başka kozmonotların eğitiminde görev aldı; 1968 yılınının Mart ayında, MIG-15 modeli bir uçak ile rutin bir eğitim uçuşu gerçekleştirirken uçağın düşmesi sonucu yardımcı pilotu ile birlikte hayatını kaybetti.
Öldüğünde 34 yaşındaydı.
Laika: İnsanlığın ortak hüznü
Gagarin'in ölümü sarsıcı oldu ama zihinlerde Laika vardı.
Biliyorlardı ki Laika'nın yolcusu olduğu Sputnik 2 geri dönmemek üzere tasarlanmıştı. Ve dönmedi de.
Soğuk Savaş yılları bu deneyin etik açıdan incelenmesini engelledi.
Sovyetler sessizliğini korurken bu durum dünyada tepkiyle karşılandı. İngiltere'de tüm köpek sahiplerini bir dakikalık saygı duruşuna davet edildi. Hayvan hakları savunucuları halkı Sovyet büyükelçilikleri önünde protesto yapmaya çağırdı. New York'ta Birleşmiş Milletler binasının önünde gösteriler yapıldı. Ancak bu ölüme, bilim adına destek verenler de oldu.
Uzay uçuşunun Laika'nın ölümü üzerine tasarımlanması zamanla Sovyetlerde de tartışılmaya başlandı.
Ne kadar engel olunsa da vicdanlar soruyor: Buna engel yok!
Bugün Moskova yakınlarında kozmonotların eğitildiği yerde Laika'nın bir heykeli bulunuyor.
Laika'nın anısına Sovyetler Birliği, Romanya, Moğolistan, Macaristan, Arnavutluk, Nikaragua, Polonya ve Birleşik Arap Emirlikleri pullar bastılar.
Amerikalı folk-rock şarkıcısı Jonathan Coulton, "Space Doggity" adlı bir şarkı yaptı. Müzik grubu 7 Seconds of Love, "Rocket Dog" şarkısıyla onu ölümsüzleştirdi. Adına kitaplar yazıldı, filmler yapıldı.
Tam 41 yıl sonra, 1998 yılında, Sputnik uçuşlarında görev almış bir bilim insanı olan Oleg Gazenko, Laika'nın ölmesine izin verdikleri için duyduğu pişmanlığı dile getiriyor: "Zaman geçtikçe üzüntüm artıyor. Bunu yapmamalıydık. Bu görevden bir köpeğin ölümüne değecek kadar çok şey öğrenmedik."
Yani sağduyu diyor ki: Ölümlerden de öğrenilecek şeyler vardır belki ama öğrenilenlerin içinde en önemlisi "hiçbir şeyin öldürmeye değer olmadığı"dır!
Kaynakça
"Space Doggity"
The cage is very small
A tiny silver ball
That makes you a hero
The moment you step inside
The world is watching you
What you're about to do
Will live on forever
Even though you'll be dead
And gone
Buckle up
We're about to turn the engines on
Boyoyoing
Hello from Sputnik 2
I am receiving you
Thanks for the dog food
I'm somewhere above you now
Guess what Malashenkov?
I took the collar off
I'm holding my own leash
And walking myself outside
This door
I don't think
I want to be a good dog anymore
Now I'm floating free
And the moon's with me
And it's bright enough
To light the dark
And it's so high up here
And the stars so clear
Are they close enough
Will they hear me bark from here
Moscow to Sputnik 2
I think we're losing you
Your life signs are fading
We can't really say that we're
Surprised
It's a shame
There is always something that gets compromised
Now I'm floating free
And the moon's with me
And it's bright enough
To light the dark
And it's so high up here
And the stars so clear
Are they close enough
Will they hear me bark from here
