Önceki hafta yapılan bir etkinlikte, Türksat 5A'nın hizmete alındığı duyuruldu. Ocak ayında SpaceX'in Falcon 9 roketiyle uzaya fırlatılan ve mayıs başında yörüngesine oturan 5A ile ilgili testlerin bitirildiği belirtildi. Yetkililer o etkinlikte şunları söylediler:
"Türksat 5A Uydusu ile ile hem uydu iletişim kapasitelerinin artırılması, hem mevcut TV yayıncılığı yapan uyduların yedeklenmesi hem de yörünge haklarını garanti altına alınması hedeflendi.
Türksat 5A, Türkiye ile birlikte Avrupa, Akdeniz, Ege, Karadeniz, Orta Doğu, Kuzey Afrika, Orta, Batı ve Güney Afrika bölgelerini kapsayan bir coğrafyaya hizmet verebiliyor.
Faydalı yük kapasitesinin, bugüne kadarki uyduların tamamından fazla olduğu kaydedilen Türksat 5B'nin hizmete girmesiyle, veri iletişim kapasitemiz 15 kat artacak."
Aynı toplantıda yıl sonuna doğru 5B'nin, 2022'de ise 6A'nın fırlatılacağı kaydedildi.
Daha önce Ulaştırma ve Altyapı Bakanı uydunun işlevi konusunda şunu belirtmiş [1]:
"Uydular üzerinden televizyon ve radyo yayıncılığıyla internet erişiminde ve diğer katma değerli uydu hizmetleriyle bölgede lider, dünyada marka değeri yüksek ülke olmak istiyoruz. Ülkenin kara, hava, demir ve deniz ulaşımı kadar uydu iletişimiyle uzaydaki güç ve etkinliği de çok önemli ve hayati."
GEO haberleşmede gecikme 250-280 milisaniye, LEO'da 20-25 milisaniye
Fırlatılan ve fırlatılacak olan bu uydular hep GEO seviyesi için. Bunlar radyo-TV yayıncılığı için kullanılan uydulardır. Navigasyon için kullanılmazlar [2]. Aşağıda uyduların yörüngelerine göre GEO/MEO/LEO diye nasıl sınıflandırıldıklarını görebilirsiniz[3].
"Endişeli Bilim Adamları"nın hazırladığı veri tabanı, uzayda 2020 sonu itibariyle, 3.372 kadar uydu olduğunu gösteriyor [4].
Aynı kaynağa göre, bu uyduların yüzde 56'sı yani 1.897'si ABD'ye ait. Çin 412 ve Rusya 176 uydu ile arkadan geliyor. Yukarıdaki haritadan göreceğiniz -Türkiye dahil- diğer ülkelerin uydu sayısı ise 887. ABD uydularının 1.482'sı ticari, 165'i hükümet, 212'si askeri ve geri kalan 34'ü sivil.
Bu uyduların 562'si GEO seviyesinde, 139 ara seviyede ve LEO seviyesinde ise 2.612 uydu var (bu sayıya 2021'in ilk 6 ayında Elon Musk'ın fırlattığı 785 dahil değil).
GEO uyduları hem yapımı, hem fırlatması hem de işletmesi zor ve pahalı sistemler. Elon Musk bu nedenle LEO uyduları atıyor. Çünkü onların maliyeti, fırlatması, işletmesi daha ucuz ve kolay. Hatırlayın Elon Musk bir kerede 60 uydu birden fırlatıyor. Sadece 2021'in ilk 6 ayında fırlattığı uydu sayısı 785 [5]. 5A'nın fiyatı ile de 250 LEO uydusu fırlatmak mümkündü.
GEO uydularından yapılan haberleşmede gecikme 250-280 milisaniye. LEO uydularda ise çıkılan ve inilen mesafe daha az olduğundan 20-25 milisaniye.
Türksat 5A ne iş yapar?
Hani otonom araçların, uçan arabaların olduğu bir dönemde yurtdışından getirilmiş bir altyapı üzerinden modası geçmiş yerli otomobil yapıyoruz ya, uydu stratejimiz de öyle yani modası geçmiş.
Yukarıda verdiğimiz şemaya bakarsanız, dünya artık daha ucuz ve daha verimli olan LEO uydulara gidiyor. Öyle ki, 250 milyona mal olacak 1 tane Türksat 5A yerine 250 tane LEO uydu atabilirsiniz.
Peki Elon Musk "alçak yörünge uyduları" ile internet sağlarken, radyo ve TV yayıncılığı -özellikle de fahiş fiyatlar nedeniyle- uydudan inerken, acaba 250 milyon Euro'ya mal olan bu uydu tam olarak ne iş yapar? Şimdi şöyle özetleyelim:
Türkiye Uzay Ajansı ne iş yapar?
Diyeceksiniz ki, bunları düşünen, konuşan, planlayan bir devlet kurumu yok mudur?
2017'den beri "Türkiye Uzay Ajansı" konuşuyoruz[6]. 2019'da kuruldu, aynı yıl üyeleri atandı. Başkanı Serdar Yıldırım da, etkinliklere katılıp "-ceğiz, -cağız" diyor ama ortada bir uzay stratejisi gören var mı? Geçen yıl eylül sonunda çalıştay yapılmış. Aradan geçen 1 yıla yakın zamandır ortaya bir "Milli Uzay Programı Stratejisi ve Yol Haritası" çıkarılamamış[7]. Web sitesinde Milli Uzay Programını tıklıyorsunuz. Allah allah o da nesi?
"Millî Uzay Programı; önümüzdeki 10 yılı kapsayacak şekilde, ülkemizin uzay politikaları alanındaki vizyonu, stratejileri, hedefleri ve projelerini içermektedir."
Yani hangi projeler? Projelere tıklıyorsunuz, şöyle basmakalıp bir ifade var[9].
"Türkiye Uzay Ajansı (TUA), uzay ve havacılık bilimi ve teknolojilerinde dışa bağımlılığı azaltmak, uluslararası alanda rekabet gücünü artırmak, bilimsel ve teknolojik altyapıyı oluşturmak ve her türlü yeni teknolojinin geliştirilmesi amacıyla Ar-Ge ve yüksek teknoloji girişimciliği destek programları hazırlamakla görevlidir."
Eh "içersin" bakalım. Ama bu arada dünya yürüyüp gidiyor. Biz 250 milyon Euro'luk ne yaptığı belirsiz uydular atarken, mesela "Navigasyon Grupları" oluşuyor. Biz dışındayız. Örneğin Avrupa'nın Galileo projesine Fas bile girmiş ama biz yokuz [2].
Zaten milletvekili Onursal Adıgüzel 2020 sonunda "Nerede sizin web siteniz?" anlamında açıklama [8] yaptı da "Hâlâ yapım aşamasında" durumundan kurtuldular. Ama yapım aşamasında kalsaymış da olurmuş, çünkü bırakın Milli Uzay Programı Stratejisini", bir web master'a, aç bir sayfa içine "Lorem İpsum" yaz deseniz ancak b u kadar boş olurdu. Web sitesinde basma kalıp ifadeler dışında hiçbir şey yok.
Bu aradan 7 Haziran'da bir de faaliyet raporu çıkarmışlar[10]. Faaliyet raporu dedikleri organizasyon durumunu açıklayan bir rapor. İçinde en büyük bölüm katıldıkları "etkinlik"ler. Sanırsınız ki, bu kurumdaki çalışanlara, etkinliğe katılmaları için maaş ödüyoruz. Eh bu kadar etkinlik arasında, stratejiyi yazamamaları da normal tabii.
Genişbant internet 5-6 yıl önce KA-Bant uydularla başladı
Türksat 5A için hükümet hep bir ağızdan "internet erişimi" diyor. Hani fiberdeki facia sürüyor ya, muhtemelen "Oradan değil, buradan vereceğiz" algısı yaratmaya çalışıyorlar. Peki olabilir mi?
Dünya’da 5-6 sene öncesine kadar uydudan genişbant uygulamaları sınırlı bir seviyede bulunmaktaydı. İlk yatırım ve hizmet bedelleri pahalıydı ve yeterli yaygınlık yoktu. Bu durum Ka-bant teknolojisini kullanan uyduların devreye alınmasıyla değişti. Antenlerin kolay taşınabilmesi, kolay montajı, teçhizat ve hizmet ücretlerinin düşmesiyle, uydudan genişbant internet biraz pahalı da olsa mümkün. Ama Türksat 5A bir KA-bant değil. Şimdi tabloya bir de böyle bakalım:
Kaldı ki, KA bant uydudan internet ancak fiber kablonun ulaşamayacağı (dağ başındaki madencilik tesisleri, çok uzakta kalan köyler gibi) yerlerde kullanılıyor. Çünkü dediğimiz gibi pahalı. Elon Musk'ın LEO uyduları bile aylık 99 dolar. Bir de GEO uydunun interneti nasıl ve kaça vereceğini düşünün. Yani bahsedilen internet işi ancak motosiklete benziyor. Belli zamanlarda kullanırsınız ama arabanın yerini tutmaz.
Sonuç
250 milyon Euro'luk Türksat uydusunun ne işe yaradığı, ne kadar dolu olduğu açıklanırsa, memnun olacağız. O zaman 5B ve 6A için de nedenimiz makul olacak.
Ama bugün Türkiye'nin uydu ve uzay stratejilerinin olmadığı daha doğrusu modası geçmiş olduğu görülüyor. Oysa :
- Navigasyon Uyduları Konusu
- LEO Uyduları Konusu
acil ve bizi bekliyor (askeri uydulardan bahsetmiyorum bile).
Üstelik sadece bu kadar değil. Uzay günümüzün en sıcak konularından birisi. Ülkeler (başta ABD, Çin) uzayı kendi hegemonyasına almak için savaşıyor. Avrupa da bu konuyu çok önemsiyor[11]. ABD (NASA kanalıyla) geçen yıl "Artemis Anlaşması" diye bir şey duyurdu ve hegemonyasını kayıt altına almak için başta Avrupalılar olmak üzere ülkeleri imzalamaya zorluyor[12].
Diğer yandan muhtemelen 5G'deki geri kalmışlığını, Elon Musk uyduları üzerinden kapatıp öne geçmeye uğraşıyor. Yerden 5G veremezsen, gökten veririm diyor gibi sanki.
Bütün bunların arasında, 2 yılda içeriği boş olan bir web sitesi ve faaliyet raporu yazan ama bir uzay stratejisi oluşturamayan bir kurumumuz var. Maaş alıyor ama ortada "etkinlik etkinlik gezmek/katılmak" dışında bir şey yok. Üzücü. Umarım kendilerini anlatırlar, uçan-kaçan hikayeler yerine ülkeyi ileriye götürecek bir uzay stratejisini biran önce ve çağa uygun ve maliyetleri makul bir şekilde ortaya koyarlar.
Uydu konusunu daha önce Türksat 5A’nın atıldığı ocak ayında "Telekomünikasyon Uydu ve Yayıncılık İş İnsanları Derneği (TÜYAD)" Başkanı Hayrettin Özaydın ile konuşmuştuk. Buradan aynı konuları izleyebilirsiniz.
[1] Türksat 5A, 31 derece doğu yörüngesine ulaştı
[2] Coğrafi Konumlama (GPS) Savaşlarına Bir Bakış
[3] Telkoder Raporu : TÜRKİYE’DE UYDU HABERLEŞME HİZMETLERİ - Tehditler ve Fırsatlar
[4] UCSUSA.org - Satellite Database
[5] Wiki-Turk : StarLink Uydu Fırlatma Tarihi
[6] Türkiye Uzay Ajansı Haberleri
[7] Türkiye Uzay Ajansı Başkanlığında, Milli Uzay Programı Stratejisi ve Yol Haritasında Son Aşamaya Gelindiği Açıklandı
[8] Adıgüzel : “Uzay Ajansının İnternet Sitesi 2 Yıldır Yapım Aşamasında"
[9] TUA.gov.tr
[10] Türkiye Uzay Ajansı - Faaliyet Raporu
[11] Avrupa’nın Uzay ve Dijital Oyuncuları, AB’nin Uydu Tabanlı Bağlantı Sisteminin Yapısını İnceliyor
[12] Ay Parselleniyor; NASA Artemis Anlaşmalarını Duyurdu
