Deprem oldu, haberleşemedik...
Herkes kızdı... Hükümet senelerdir telekom konusundaki altyapıyı durdurmuş durumda. Yazıyoruz, anlatıyoruz ama deprem olunca insanlar birdenbire olayın önemini fark ettiler.
Arkasından hükümetten açıklama geldi. GSM operatörlerinin kapasitesini arttırıyoruz ve 5G geliyor diye.
Daha önce yazdık. GSM operatörlerinin kapasitesini arttırmak diye bir çözüm yok. Ne kadar arttırsanız yetmez. Ekmek fırını ile örneklemiştik. Mahallenin ekmek fırınına, biz deprem bekliyoruz o nedenle sen tüm İstanbul’a yetişecek ekmek yap demeye benziyor.
Çözüm IP network. Biz bakırlar üzerindeyiz. Fiberimiz 3-4 milyon km yerine 300 bin km.
Ama diğer açıklama da ilginç. 5G ha?
Bugünlerde dünyadaki telekom sektöründe herkes 5G konuşuyor. 5G, dünyada devrim yaratan en son kablosuz teknoloji olarak lanse ediliyor. Operatörler ve üreticiler tarafından gelen gelişmelerle her yerde 5G haberleri uçuşuyor.
5G Türkiye ve de İstanbul depremi için bir çözüm olabilir mi?
Bu nedenle bu yazıyı yazdık. 5G konusundaki Dünya'da son gelişmeler nelerdir ? Nerelerde zorluklar var? Basit bir dille anlatmaya gayret edeceğiz. Çünkü insanlar 5G’den ne bekleyeceğini hala bilemiyor.
1G'den 5G'ye
5G nedir kısaca hatırlatalım;
- 1G dediğimiz 2000 öncesi mobil haberleşme "sadece ses" anlamına geliyordu.
- 2G ise sesin yanında "metin (SMS) iletmek" şeklinde gelişti.
- 1998'de ilk olarak NTT Docomo (Japonya) tarafından kurulan ve bize 2009'da gelen 3G ise daha yüksek veri aktarım hızları, mobil web kullanımı, görüntü paylaşımı ve GPS konum takibi sağladı.
- İlk 4G şebekesi ise, 14 Aralık 2009'da Oslo ve Stickholm'de servise alındı. Geniş bant internet, video aktarımı, akıllı telefonlarımıza daha derin web işlevselliği sunuyor.
Bu teknolojilerin teorik hızları ise şu şekilde;
- GPRS(114Kbps)
- EGDE(368Kbps)
- 3G(3.1Mbps) < HSDPA(14Mbps) < HSPA+(168Mbps)
- 4G/LTE(299.6Mbps)
- 5G en yüksek indirme hızı: 20 Gb / sn veya 20,480 Mbps
Elinizdeki telefonunuzun daha hızlı olmasına gerek olmadığını yani 5G'nin getireceği farkın bu anlamda pek bir fark getirmeyeceğini düşünebilirsiniz. Ama sektörün uzmanları, 5G için hızdan fazla şeyler söylüyor; sanal gerçeklik, 4K HD video akışı, nesnelerin interneti için otomasyon ve hatta kendi kendine giden (otonom) otomobiller gibi pek çok şeyden bahsediyorlar.
5G şebekeleri çok heyecan verici sunumlara ve anlatılanlara karşın, henüz TEST aşamasında. Bahsedilen hızlar, dönüşümler henüz söylendiği oranda sağlanabilmiş değil. Üstelik henüz 5G ve hızının neler sağlayacağı konusunda sınırlı öngörümüz var. Zaman içinde olanaklarını daha fazla görmeyi bekliyoruz.
Daha hızlı indirme ve olağanüstü ağ güvenilirliğinden, daha dengeli bir networkten bahsediliyor. Dolayısıyla 5G tüketicilere her zamankinden daha hızlı bir şekilde, daha fazla bilgiye erişmelerini sağlayacak. Yukarıda yazdık; 5G hızının, --önceki hızlarla karşılaştırmalı olarak-- öngörülen farkını zaten görüyorsunuz.
Ama bunlar henüz ortada yoklar. Sadece süregiden geliştirmeler, inovasyonlar ve öngörüler var. 5G çoğunlukla pazarlama harikası olarak önümüzde duruyor. Daha yalın sözlerle ifade edersek; "5G yaptık" diye söylenen şeyler henüz "5G" diye tanımlanan "çok parlak vaatlere" yaklaşmış değil.
Bunu ABD ve Avrupa'da kurulmakta olan ve henüz test edilen 5G şebekelerinde yaşananlar üzerinden açıklayalım;
Sunuşlarda öngörülmeyen zorluklar uygulamada görüldü
Asya'da, ABD'de ve Avrupa'da büyük servis sağlayıcılar, belirli şehirlerde 5G deneme ağları kuruyorlar. Ancak işin göründüğü gibi olmadığı ortaya çıkmış durumda. Operatörler tarafında, satıcı firmaların sunumlarında öngörülemeyen güçlüklerle ilgili raporlar var.
Bu güçlükler tek bir problem değil. Çünkü raporlamalara göre, bir komplikasyonun çözülmesi, bir başkasının ortaya çıkmasına neden oluyor. İşte son zamanlarda bildirilen büyük baş ağrılarından sadece 3 tanesi.
1) Tahminlerden 30 kat fazla sayıda baz istasyonu gerekli
5G ağlarının yukarıda bahsettiğimiz müthiş hızlara ulaşabilmeleri, mmWave spektrumunu veya yüksek frekans spektrumunu kullanmaları sayesinde olacak. Bu spektrumlar, daha yüksek hızlara ve daha dengeli bir networke izin veriyor. Ancak bu dalgalar kısa mesafeler gidebiliyorlar. Yani "hücre"ler küçük. Bu hücreleri çalıştırmak için konulacak baz istasyonları konusuna bir bakalım.
Vancouver, British Columbia’da devam eden denemeler, servis sağlayıcıların 4G’nin üzerinde kayda değer farklar elde etmek için daha fazla baz istasyonu kurmaları gerektiğini keşfetti. İlk tahminler baz istasyon miktarının yaklaşık 4 ila 9 katı olmakla birlikte, Vancouver denemeleri 5G'nin baz istasyon sayısının 4G olarak 30 katı kadar bir şey gerektirebileceğini gösteriyormuş [1].
Baz istasyonu sayısındaki bu artış ise, ilk yatırımları düşünülenden çok daha yüksek maliyete taşıyacak. Bunun anlamı şu; 5G beklenenden çok daha pahalı hale geliyor. Dolayısıyla kısa dönemde, daha az kullanıcı tarafından tercih edilmesi söz konusu. Bu da operatörün 5G'den hemen para kazanamaması anlamına geliyor.
Ayrıca, nispeten küçük bir alanda daha fazla abonenin bulunabileceği aşırı yoğun kentsel ortamlar dışında kurulum anlamlı olmayacak. Kırsal ve nüfusu düşük alanlarda 5G kurulumu muhtemelen yapılmayacak. Bu nedenle, hizmet sağlayıcılar kısa dönemde ancak az sayıda 5G abonesi alabilecekler. Yani ölçek ekonomilerinin bozulmasına yol açacak bir gelişme gözüküyor.
2) 5G baz istasyonları daha ağır... İlave masraf lazım
Bu kadar çok baz istasyonu derken, bir de bu baz istasyonlarını yerleştirmek için çok daha fazla bina çatısı ihtiyaç olacağını düşünelim. Ama başka bir sorun da bu; iyi bir konum bulunsa bile, mevcut 5G baz istasyonları 4G baz istasyonlarından çok daha ağır [1].
Yukarıda belirtilen Vancouver deneylerini yürüten 5G danışmanı Steve Douglas, bu baz istasyonu telsizlerinin çoğu zaman çatıları veya montaj direklerini kırabildiğini ortaya koymuş durumda. Bu nedenle, başarılı bir uygulama için çatının ilaveten güçlendirilmesini gerekebilecek.
Dolayısıyla bu da büyük olasılıkla şimdiye kadar öngörülmeyen bir ilave maliyet olarak, kullanıcı fiyatlarını etkileyecek diğer bir unsur.
3) Telefon cihazlarının üzeri çok kalabalık
5G ile ilgili başka bir problemde şebeke tarafında değil, 5G el cihazlarının tarafında ortaya çıkıyor. Şu anda Samsung, Huawei, Motorola ve benzerlerinden ilk "5G" özellikli telefonlar piyasaya çıktı.
Ancak sorun şu; bu telefonlarda çok fazla şey var; 5G şimdilik birden fazla anten gerektiriyor. Bu, telefondaki her alanın verimli bir şekilde kullanılmasını zorlaştırıyor.
Ayrıca, ilk el cihazlarında telefonun içine giren ve çıkan farklı sinyaller arasında parazit var. Örneğin, 5G el cihazlarındaki büyük MIMO antenlerinin, cihazın GPS sinyaline müdahale ettiği, performansta bir bozulmaya yol açtığı gösterilmiş.
Aşağıda referans 1'de verdiğimiz linkte, daha fazla 5G sorunu da anlatılıyor. Merak eden diğerlerine bakabilir. Biz birkaç basit örnekleme yaptık.
Sıkıntı demişken bir de 5G konusunda yani daha kısa dalga boyundaki elektromanyetik dalgalarının vücuda etkileri konusunda sağlık tartışmalarının büyüdüğünü de not edelim [2].
5G'ye daha zaman var
Üretim (kurulma) sırasındaki bu birkaç sorunu belirttikten sonra, olayın diğer tarafında yani kullanım tarafında da, teknolojinin henüz bahsedilen hızlara ve otonom araçlar gibi sistemler açısından gerekli olan gecikme süresine (latency) ulaşamadıklarını hatırlatalım.
ABD'deki önde gelen kablosuz iletişim operatörlerinin çoğu şu anda yeni açılmış olan "5G" ağlarını kullanıyor gözükseler de, işin uzmanlarının söylediği gibi, bu gerçekten ulaşılmak istenen 5G değil. Yukarıda sıralanan mevcut problemler uzun bir komplikasyon listesinden sadece birkaçıdır ve diğerlerinin ortaya çıkması muhtemel görülüyor.
Aşağıda yeni yapılan bir araştırmayı görüyorsunuz. Yukarıda verdiğimiz 4G ve 5G hızları ile bir karşılaştırın. 5G'nin henüz hazır olmadığını siz de göreceksiniz. Öyle ki, Avustralya'daki mevcut 4G şebekesinin, 5G diye sunulandan daha hızlı olduğu görülmüş [3].
Karşılaştırmalı 4G- 5G hızlar
Amerikalı telekom araştırma şirketi MoffettNathanson'dan Craig Moffett, 5G'nin 2021 yılına kadar her yere gelebilmesini “sıfır ihtimal” olarak değerlendiriyor [4]. Telekom operatörlerine kredi veren Amerikan CoBank ise 5G ABD'deki penetrasyonunu ancak 2025 yılında % 15 olarak değerlendiriyor.
Operatörlerde ve üreticilerde (satıcılarda) durum buyken, bahsedilen otonom araç, IoT, aynı anda kullanım sayısı gibi hizmet tarafında da daha gidilecek çok yol, yenilecek çok fırın ekmek var. Bütün bunların gösterdiği şu; 5G heyecan verici ve gelecek ama daha vakit var. Gerisi de şehir efsanesi.
Ve Türkiye...
Bütün bunlara bakarak, şu 3 soruyu sormamız lazım;
- Neden BTK'nın rehberlik ettiği Haberleşme Teknolojileri Kümesi (HTK), önce 4,5G ile uğraşması yerine 5G ile uğraşıyor? [5]
- Neden AKP yöneticileri 3-5 aya kadar Türkiye'ye 5G gelecekmiş izlenimi yaratıyorlar?
- Henüz 3 yıl önce 4G lisansına tonla para ödemiş ve yatırım yapmış olan operatörlere, sadece "iletişimi geliştireceğiz algısı" yaratmak uğruna yeni bir ton yatırım yaptırmak, Türkiye'de zaten gerileme döneminde olan telekom sektörü açısından ne kadar sağlıklı olur?
Türkiye, 3G'yi dünyada ilk şebekenin kurulmasından 11 yıl sonra, 4G'yi 7 yıl sonra alabildi. Şu anda hala ülkemizde 2G ile servis sağlanan pek çok yer var. Dünya'da durum henüz yeni oluşturulan ve test aşamasında olan networkler iken, üstelik Türkiye'de operatörler 3 yıl önce lisansını aldıkları ve kurmaya devam ettikleri 4G şebekelerinden henüz yatırdıkları parayı kazanamamışken, hangi 5G'den bahsediliyor? Bu 5G üreticilerini biraz daha zengin eder ama ülkemize büyük bir şey sağlamaz.
Artık gerçeklik dünyasına geri dönmenin zamanıdır... Hele büyük İstanbul depremi bu kadar yakınlaşmışken, hele ekonomik sıkıntılar ve pahalılık böylesine artarken ve biz de haberleşme açısından bu kadar zayıfken...
Bizim şu anda yapmamız gereken 2 şey, fiber altyapıyı güçlendirmek ve kamu haberleşmesi için acil haberleşme networkü oluşturmaktır. Fantazi kurmak ya da algı yaratmak olmamalıdır.
[1] Suprise : More 5G Complications
[2] 5G Sağlık Açısından Risk Taşıyor mu?
[3] 5G boosts the maximum real-world download speed by up to 2.7 times 4G users’ top speeds
[4] ‘There’s zero chance that 5G is a ubiquitous technology’ by 2021, analyst says
[5] HTK Çalışmaları ve ULAK
