Bu hafta başında, Dünya Sağlık Örgütü Başkanı Dr. Tedros'un şu ürkütücü mesajını işitmemiş olan varsa ben onlara da küçük harflerle fısıldayım.

"Dünya yeni ve tehlikeli bir evreye geçti, virüs hâlâ çok bulaşıcı ve çok öldürücü, çoğumuz hâlâ duyarlı" dedi her zamanki ciddiyetiyle.

Burada kullandığı "hâlâ" bağlacı her şeyi ifade ediyor ve aynı zamanda hiçbir şey ifade etmiyor.

Pandeminin başı, olacaksa sonu ve şimdi içinde bulunduğumuz evresi dahil tümüyle ironik aslında. Her gününü biteceği zamana odaklanarak yaşadığımız altı ay bizim kazanç hanemizde değil, virüsün yaşama arzu ve refleksi de hiç azalmamış.

Bir anlamda pandemiden yorgun düşmüş kaslarımızla, kıyıyı hiç göremediğimiz bir okyanusun azgın dalgaları ile bir sörf tahtası üzerinde boğuşuyoruz

Pandemiyi neredeyse tama yakın bilen David Quammen ile yapılmış bir röportajı okuyorum. Çok uzun süredir Montana'daki evinden çıkmayan Quammen, şartlar elverince ilk fırsatta Wuhan'a gitmek için evinden çıkacağını belirtiyor

"Bu iki ay boyunca riski sıfırda tutabildim ama yeni kitabım için araştırmalar yapmak üzere daha yüksek riskli şeyler yapmaya hazırım" diyor. Wuhan kapılarını açar açmaz evinden çıkacak ve tekrar araştırmalarına dönecek.

Quammen, 2012 yılında "Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic" adlı bir kitap yazdı, bu kitap beş yıllık bir araştırmanın sonuçlarına dayanıyordu ve tam olarak şöyle bir uzlaşı mesajı içeriyordu; yeni bir hastalık olacak, etkeni muhtemelen Koronavirüs olacak, yarasalardan sıçrayacak ve muhtemelen Çin'deki vahşi hayvan pazarı kaynaklı olacak.

Röportajı yapan, pandemiyi bu denli bilebilmiş olmasının nasıl bir his olduğunu soruyor.

Quammen, on beş yıldır pek çok bilim insanı ve son beş yıldır da Çinli bilimci Zhengli Shi'nin böyle öngörüleri olduğunu ve hatta Wuhan'da Virolog olan Shi'nin 2017 yılında, bir salgın olasılığı ve bu salgın için kaynak olarak da Wuhan'ı işaret eden bir makale yazdığını belirtiyor ve ekliyor; "Öngörülemeyen salgın değil, bilimin bu denli hazırlıksız olmasıydı" diyor.

Dünyada pek çok ülke henüz birinci dalga ile mücadelede başarılı olmadı. Tedros'un güncel durum tespitlerini paylaştığı basın toplantıları konunun en azından benim gibi yakın izleyici ve sahadaki uygulayacılarının yüreklerini hoplatıyor. Çünkü yakın zamanda iyi haber gelmeyeceğinin farkındayız hepimiz.

Tedros "ikinci dalga" hazırlıklarımıza başlamalıyız diyor. Bu "ikinci dalga" beklentimiz ise, bir türlü söndüremediğimiz, yassıltamadığımız, ezemediğimiz ve aslında hıncımızı alamadığımız o "S" şeklindeki eğrimiz gibi, 1918 salgınından kalma ve gerçekten çok ürkütücü.

Bu ürkütücü ikinci dalga olacakmış gibi hazır olmamız gerektiği aşikar.

Çoğumuz ama en çok da, payına çürük bir sörf tahtası düşmüş olanlar ise çoktan zihinsel, fiziksel ve ekonomik olarak yorgun. Aşikar olan bir başka şey de artık hiçbir şeyin kapanmayacağı ve daha fazla dondurulmayacağı.

King's College London'dan Tim Spektor, bir telefon uygulaması ile halsizlik, döküntü, kas ağrıları, ishal, baş ağrısı gibi erken bulguları olanların, kendiliğinden bildirimine dayalı bir yakalama modeli geliştirmiş ve İngiltere'de 3,9 milyon katılımcısı var.

İddiası; şu anda sürdürülmekte olan sistemler ile gerçek vakaların en az 2/3'ünün kaçırılıyor olduğu.

İkinci dalga ile baş etmede ilk 48 saat içinde vaka tanımlayıp izole edebilirsek, toplu karantina ya da kısıtlama gibi önlemlere başvurmamıza gerek kalmayacağını düşünüyor.

Ama bunun için günlük gördüğümüz rakamın 1000'den, ki bu aslında 3 bin 612 gibi bir rakama denk düşüyor, daha düşük olması gerekiyor ki yeni vakaların erken tespit ve izolasyon sistemi için yeterli kapasite ve test olabilsin.

Vakalarını erkenden tespit edemeyecek ülkeler için diğer seçenek ise 2-6 haftalık bir süre içinde, 2 hafta süreli kısa kapatmalar olabilir diyor.

Salgın bilimi literatüründe en kısa kapatma süresinin, virüsün dinamiklerine uygun olarak, 2 hafta olduğunun altını çizmekte ve daha kısa süreli sokağa çıkma yasaklarının bir etkisi olmadığını, tekrar not düşmekte yarar görüyorum.

Yakın tarihli salgınlar ile mücadelelerimizden öğrendiklerimiz şöyle; HIV pandemisinden bildiğimiz şey hiçbir zaman tek bir önlemin yeterli olmayacağı, ekonomik ve sosyal olarak korumamız gereken gruplar olduğu.

İngiltere'nin saygın dergisi Lancet'in editörü Richard Horton, salgın hızında bir kitap yazarak bu katastrofiden, Trump ve Boris Johnson'u sorumlu tutuyor .

Quammen ise Trump'ın kendisinin de yaşadığımız pandemi gibi bir semptom olduğunu belirtiyor.

Altı ayın sonunda ve yazdan biraz medet umarken durum şu ki, uçuşlar ve seyahatler ile tüm dünyaya dağılmış bir virüse karşı yeterli bir tanı yöntemimiz, çalışan bir aşımız, etkili bir ilacımız yok.

Boynumuzda steteskop, ağzımızda maskeler ve üzerimizde tulumlar ile nefes nefese, nefes vermeye çalışıyoruz.

Bilim insanları, politikacıların masalarında ya da başlangıç ile bitiş arasındaki ince bir tel üzerinde ama salgını yönetemeyen politikalara teslim olarak başarısızlık andı içmiş gibiler.

Horton'un yürekten katıldığım görüşüne göre, yaşamlarımız görünmez sınırlar ile sonsuza kadar değişti. Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak ama bir şeyler olacak.

Quammen şaşırarak diyor ki "bir TV kanalında birisi, virüs şu kadar süre sonra gidecek, diğeri bu kadar süre sonra gidecek diyor". Ve devam ediyor: "Virüs bir yere gitmedi ve gitmeyecek, bizim çocuklarımız, torunlarımız ve onların torunları da torunları da bu virüs için aşı olacak."

Ama biz bu virüsün hayatımıza getirdiği riskleri saygıyla kabul edip, aklımızla risk hesaplamaları yaparak, bazen riskin hiç olmadığı adalarda dinlenip, bazen yeniden sörf tahtamızla dalgaların tepesinde, kalıcı olacağımız güvenli kıyıları bulmaya çalışarak bir şeyler olurken yaşayacağız.

Adam Kucharski'den şu alıntı ile bitirelim:

"Bir pandemi gören yalnızca bir pandemi görür. Bizi şimdi kıyıya çıkaran şeyler bir daha ki sefere işimize yaramayabilir."

Kaynaklar

• Offline: The second wave, Richard Horton [email protected], www.thelancet.com Vol 395 June 27, 2020
• How it feels to predict a pandemic: Interview with David Quammen, author of Spillover
• By Dan Drollette Jr, June 11, 2020,Bulletin of the Atomic Sciences
• The COVID-19 Catastrophe: What's Gone Wrong and How to Stop It Happening Again Richard Horton Polity (2020) Scathing COVID-19 book from Lancet editor — rushed but useful