Mao (毛泽东) döneminde Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) kurucu önder kadrosunda yer alıp da onun gadrine uğramayan hemen hemen kimse yoktur. Örneğin Mao'dan sonra lider olan Deng Xiaoping (邓小平) siyasi hayatı boyunca 3 kez düşüş yaşamıştır. Hatta ölümün kıyısına geldiği olmuştur.

Deng, Kültür Devrimi'nin hemen başında 1966'daki ikinci düşüşünde "İki numaralı kapitalist yolcu" olarak yaftalanmış, arınma seanslarına tabii tutulmuş toplum önünde aşağılanmıştır.

Küçük erken kardeşi Deng Shuping, Kızıl Muhafızların [1] haftalarca devam eden kötü muamelesinin sonucu olarak 1967'de intihar etmiş, Pekin Üniversitesi'nde öğrenci olan oğlu Deng Pufang Kızıl Muhafızların baskısından okulun dördüncü katındaki fizik labaruvarının penceresinden atlamış ve hayat boy felçli kalmıştır. Deng Xiaoping ise belki de gençlik yıllarında Fransa'da Renault, fabrikasındaki işçilik [2] deneyimi dikkate alınarak (!) Jiangxi eyaletindeki bir traktör fabrikasında düz işçi olarak çalışmaya zorlanmıştır.

Bu dönemde "1 numaralı kapitalist yolcu" olarak nitelenen Devlet Başkanı Liu Shaoqi'nin Kızıl Muhafızlar elinde kötü muamele sonucu öldüğü düşünülecek olursa Deng'in bu badireyi yine de ucuz atlattığı söylenebilir. Fransa yıllarından beri tanıştığı Başbakan Zhou Enlai'nin [3] kol kanat germesinin önemli etkisi olmuştur.

1974'te Deng'e itibarı bir kere daha iade edilmiş, başbakan birinci yardımcısı olarak göreve başlamış ancak onu istikbaldeki iktidar mücadelesinde önemli bir rakip olarak gören Dörtlü Çete [4] Zhou Enlai'nin Ocak 1976'da ölümün ardından onun ayağını bir kez daha kaydırmayı başarmıştır.

Üçüncü düşüşünde Deng artık "iflah olmaz kapitalist yolcu"luğa terfi etmiştir.

1976 Eylül'ünde Mao'nun ölümüne geçen süre içinde Deng ev hapsindedir. Daha ağır cezalarla karşılaşmamasını hatta hayatta kalmasını ordudaki eski silah arkadaşlarına borçlu olduğu söylenir. Bunların başında gelen Mareşal Ye Jianying, Mao'nun ölümünün ardından Dörtlü Çete'nin tutuklanmasına öncülük ettikten sonra Deng'in itibarının iadesi için de destek vermiştir.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin liderleri: Mao Zedung (毛泽东): 1949-1976, Deng Xiaoping (邓小平): 1976-1992, Jiang Zemin (江泽民): 1992-2002, Hu Jintao (胡锦涛): 2002-2012, Xi Jinping (习近平): 2012

Deng Xiaoping Mao'ya sahip çıktı

Deng Mao'nun ardından ülkenin lideri olduğunda gadrine bu kadar uğradığı Mao'dan "rövanşı alma" şansına sahipti. Tahmin edileceğe üzere Mao söz konusu olduğunda malzeme sıkıntısı da çekmezdi. Onun özel hayatındaki "defo"lardan siyasi falsolarına kadar uzun bir liste yapıp Mao'yu "tarihin çöp tenekesine" [5] gönderebilirdi. Deng'in iktidara gelmesinden önce 10 yıl boyunca yaşanmış olan Kültür Devrimi sırasında milyonlarca insan büyük acılar çekmişti. Yani Mao'ya sahip çıkacak bir "mahalle" de yoktu pek.

Oysa böyle bir şeye hiç yeltenmedi.

21 Ağustos 1980'de gazeteci Oriana Fallaci Pekin'de ilk tanıştıklarında Deng'le havadan sudan sohbet ederlerken Tiananmen Meydanında Marx, Engels, Lenin ve Stalin portrelerini gördüğünden bahisle Stalin'in orda olmayı hak etmediğini, Kruşçev'in onu günahlarını ortaya koyan bir kahraman olduğunu söyler. Deng Xiaoping ona karşı çıkar ve "Kruşev'in Stalin'e yaptığını ben Mao'ya asla yapmayacağım" der.[6]

İki gün sonra röportaj için bir araya geldiklerinde Fallaci dersini çalışmıştır ve sorusunu şu şekilde sorar:

"ÇKP'nin bir sonraki kongresi Stalin'in mahkûm edildiği Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Komünist Partisi'nin 20. Kongresi gibi olmayacak. Yanılıyor muyum?"

Deng Xiaoping "yanılmıyorsunuz" der ve devam eder:

"Başkan Mao'nun erdemlerini ve hatalarını kesinlikle değerlendireceğiz. Onun faziletlerini mutlaka olumlayıp, bunların birinci derecede önemli olduğunu söyleyeceğiz. Hatalarını kabul edip, bunların ikincil olduğunu değerlendirecek ve bunları kamuoyuna açıklarken gerçekçi bir tavır benimseyeceğiz. Ama aynı zamanda, yaşamının doğru parçası olan Mao Düşüncesini kesinlikle korumaya devam edeceğiz. Hayır, Tiananmen Meydanı'nda sadece onun portresi kalmaya devam etmeyecek, bizi zafere götüren ve bu ülkeyi kuran adamın hatırası da hep bizle kalacak. Ve bu yaptıkları için Çin Komünist Partisi ve Çin halkı onu her zaman çok değerli bir hazine olarak anacaktır. Şunu yazın: Kruşçev'in 20. Sovyet Komünist Partisi Kongresi'nde Stalin'e yaptığını biz Mao Zedung'a yapmayacağız!" [7]  

Rövanşist davranmayan tek lider Deng Xiaoping de değildir.

Xi Jinping (习近平) de Mao'dan çok çekmişlerden. Hem de aile boyu...

Xi ailesi Mao döneminde perişan oldu

Baba Xi 1959'dan itibaren de başbakan yardımcısı olarak başbakan Zhou Enlai ile birlikte çalışmaya başlamıştı. Xi ailesinin Pekin'de rahat ve ayrıcalıklı bir hayatı vardı.

Ta ki 1962'te baba Xi Mao'yu eleştirenlerle ilişkisi olduğu şüphesiyle taşrada bir traktör fabrikasına sürgüne gönderilene kadar. Bu daha başlangıçtı. 4 yıl sonra Kültür Devrimi (1966-76) Baba Xi'nin hayatını daha da dramatik bir biçimde değiştirdi. 1975 Mayıs'ına kadar sürgün ve hapislerde ailesinden ayrı yaşayacaktı. [8]

Bu arada Kızıl Muhafızlar Xi'lerin Pekin'deki evlerini bastılar. Xi Xinping'in üvey ablası Kızıl Muhafızların baskıları sonucu intihar etti. Anneleri babalarını devrim düşmanı olarak suçlamak zorunda bırakıldı.

Küçük Xi partinin düşük yöneticilerinin çocuklarıyla birlikte ayrı bir okulda okumaya başladı. Kızıl Muhafızlar'ın "burjuvaların gelecek nesli" olarak gördükleri bu şımarık çocuklara tuvalet temizlettikleri bir okuldu burası.

15 yaşındayken (1968) sık sık babasının suçlarının dökümünü okumak zorunda olduğu arınma seanslara katılmak zorunda bırakıldı. Xi, "okuduklarınızı anlamazsanız, anlamak zorunda bırakılıyordunuz. İnsanı erken yaşta olgunlaştırıyor" diye anlatıyor o günleri. [9]

1968'te Mao'nun başlattığı "Dağlara ve Kırsala Gidiş Hareketi (上山下乡运动)" programına katılmak durumunda kaldı. Burjuva eğilimli şehirli gençliğin gönüllü ya da zoraki olarak üniversite eğitimlerini bırakıp köylerde yaşamaya gönderildikleri bu program kapsamında Shaanxi Eyaletindeki Liangjiahe [10] adlı bir köye gitti.

Bu köyde yedi yıl kaldı. Mağaradan bozma bir evde yaşayıp tarım işçiliği, teknisyenlik, traktör ve kamyon şoförlüğü, hatta hasta bakıcılık yaptı.

Aile ancak Baba Xi 1975 Mayıs'ında serbest bırakıldıktan sonra bir araya gelebildi.

Xi Jinping'in köyde 5 arkadaşıyla birlikte yaşadığı mağaradan devşirme evin bugünkü durumu. Baş ucunda resmi bulunan yatak Xi'ye ait. 

Kurucu babaya laf söylenmez!

Gerek Deng Xiaoping gerekse de Xi Jinping kendilerine ve ailelerine çok büyük ızdıraplar yaşatan Mao'yu ne silikleştirmeye ne de toplum önünde eleştirmeye hiç yeltenmediler.

"Kurucu baba" olarak Mao her zaman ayrıcalıklı bir yere sahip oldu. Hatta Xi Jinping döneminde baş tacı edildi demek yanlış olmaz.

Xi Jinping'in, Aralık 2012'de partinin üst düzey yöneticilerine söylediği şu sözler bu tutumun nedenini açıklıyor:

"Sovyetler Birliği (SSCB) neden dağıldı? Sovyet Komünist Partisi (SSCBKP) neden çöktü? Ana sebep ideolojideki yoğun çelişkidir. Sovyet tarihinin, Sovyetler Birliği Komünist Partisi tarihinin tam bir inkarıdır. Lenin'in inkarı, Stalin'in inkarıdır. Bu, tarihsel nihilizm ve ideolojik kaos idi. Parti örgütlerinin hiçbir düzeyde bir işlevi yokmuş gibi görünüyordu; ordu artık Parti'nin önderliği altında değildi.Sonunda, SSCBKP, böylesine büyük bir parti bir kuş sürüsü gibi uçup gitti. Böylesine büyük bir sosyalist ülke olan Sovyetler Birliği bölündü ve çöktü. Bunu bir uyarı olarak kabul etmeliyiz!"[11]  

ÇKP'nin üst düzey yöneticileri 1989'da Sovyetler Birliği'nin çöküşünden ibretlik dersler çıkardılar. Genel kabul gören yorumu şu şekilde özetlemek mümkün:

"Stalin kuşkusuz bazı hatalar yaptı ve kurduğu sistemde sorunlar vardı. Ancak Kruşçev, siyasi izandan yoksun bir şekilde sistemin hatalarını deli gibi abarttı. Bunun sonucu olarak Stalin sonrası dönemde yetişen gençler Sovyetler Birliği ve SSCBKP ile ilgili her şeyde kötülük ve baskı görür oldular. Kendileri iktidara geldiklerinde artık sistemi savunma iradesinden yoksundular."

Kısacası ÇKP elitine göre SSCB'nin çöküşünün miladı Kruşçev'in Stalin'in kirli çamaşırlarını ortaya döktüğü 22 Şubat 1956'daki SSCBKP 20. Kongresindeki "gizli" konuşmaydı.

Aslında bu çok da mesnetsiz bir yorum değildi. 1956'ta bir üniversite öğrencisiyken Kruşçev'in konuşmasını dinlemiş olan Gorbaçov 1985'te iktidara geldikten sonra Kruşçev'i cesaretinden dolayı defalarca övmüş ve onun Sovyetler Birliği'nde reform projesini devam ettireceğini söylemişti. [12]  

Sonrası malum, Gorbaçov'un reformları sonucu Sovyetler Birliği dağılıvermişti.  

Deng Xiaoping'in tavrında somutlaştığı gibi ÇKP "kurucu babalara dokunulmaması" siyasi "içgüdü"süne sahip olduğunu Sovyetler Birliği çökmeden çok önce göstermişti.

Kurucu babalar nihayetinde rejimin temel taşlarıdır.

[1] Kültür Devrimi (1966-76) sırasında Mao'nun muarızlarını (ve muarız olduğuna dair vehme sahip olduklarını) yola getirme aracı olarak oluşturup yönlendirdiği genellikle öğrencilerden oluşan paramiliter gruplar.

[2] Deng Xiaoping henüz 16 yaşındayken 1920 yılının Aralık ayında bir grup Çinli öğrenciyle birlikte gemiyle Fransa'ya gitmiş, burada 1926 Ocak'ına kadar hem orta öğrenimine devam etmiş hem de çeşitli fabrikalarda çalışmıştır. 1923 yılında Avrupa'daki Çinli Komünist Gençler Birliği'ne 1924'te Çin Komünist Partisi'ne katılmıştır. Nora Wang, Deng Xiaoping: The Years in France, The China Quarterly, Sayı: 92 (Aralık, 1982), sayfa. 699-700, Cambridge University Press

[3] Mao döneminin gadre uğramamış ender akil adamlarından olan Zhou Enlai (1898-1976) devlet adamı kimliği ile komünist rejimin selametinde önemli bir rol oynamıştır. Mao'nun fevri kişiliğinin aksine sağduyulu tavrıyla başta Deng Xiaoping olmak üzere komünistlerin lider kadrosundan pek çok kişinin siyasi hayata geri dönmesini sağlamıştır. Deng Xiaoping'i ile Fransa'da yaşarken (1920-1926) tanışmışlardır.

[4] Mao'nun karısı Jiang Qing öncülüğündeki grup. Özellikle Kültür Devrimi döneminde yönetimde çok etkili olup Mao'nun son yıllarında iktidarı tümüyle ele geçirmek için mücadele vermişlerdir. Ancak güçlerini sadece Mao'dan aldıklarından onun ölümü sonrasında tutuklanıp yargılanmışlardır.

[5] Troçki tarafından kullanılarak komünist literatüre kazandırılmış bir deyim.

[6] 'A Leader will Unmatched' Wisdom -Deng Xiaoping in the eye of Oriana Fallaci, Global Times, 29 Temmuz 2021

[7] Oriana Fallaci, Deng: Cleaning Up Mao's 'Feudal Mistakes', The Washington Post, 31 Ağustos 1980

[8] Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz: https://t24.com.tr/yazarlar/cevdet-kadri-kirimli/ogullar-ogulluklarindan-sessizce-cekilebilir-mi-1-xi-jinping-neden-babasinin-oglu-degil,36124

[9] Post for a Princeling, The Washington Post. 8 Haziran 1992

[10] Bu köy günümüzde on binlerce kişinin ziyaret ettiği bir turistik merkeze dönüşmüş durumdadır.

[11] Xi's Gorbachev obsession put China on a Soviet path, Nikei Asia, 30 Temmuz 2020 ve Ji Zhengju, Lessons from the collapse of Soviet Communism Seen in the Light of Historical Nihilism, 19 Aralık 2017, s.4

[12] The secret speech that changed the World history, The Guardian, 25 Şubat 2006