Bu yıl 75’incisi idrak edilen Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kuruluş yıldönümü nedeniyle 1 Ekim’de başlayan 7 günlük resmi tatil “altın hafta (黄金周)” olarak nitelendirilir. İç turizmin şahikasına ulaştığı, eğlence yerlerinin, sinemaların, lokantaların dolup dolup boşaldığı, hasılı bilcümle esnafın dört gözle beklediği bir dönemdir.

Ancak bu yıl daha altın hafta başlamadan Çin borsaları altın hafta gerçekleştirdi.

Shanghai, Shenzen ve Hong Kong borsaları 24 Eylül’den başlayarak kırmızı görmüş boğa gibi harekete geçtiler. Öyle ki 30 Eylül’de tatil öncesi kapanışa kadar geçen 5 günlük artış oranları yüzde 20’yi aştı. Şangay ve Shenzhen borsalarındaki en değerli 300 şirketi takip eden Çin CSI 300 endeksindeki artış yüzde 25’in üzerindeydi. İşlem hacmi rekorları kırıldı.  Hisselerin yüzde 99.2’si farklı oranlarda da olsa yükseldi.

Geçen yılı yüzde 11'den fazla kayıpla kapamış olan CSI 300 bu yıl da tüm teşviklere rağmen yerinde sayıyordu.

Kısacası uzun süredir bir anlamda komadaydı Çin borsaları.  Peki nasıl oldu da bir anda ayaklanıp soluğu vur patlasın çal oynasın karaoke barda aldılar?

* * *

Malum, Çin ekonomisi pandemi döneminden beri istim tutmuyor. Gayrimenkul sektöründeki krizin de etkisiyle ciddi ölçüde yavaşlayan iç tüketim ve Batı ile yaşanan ayrışma sürecinin ihracat üzerindeki olumsuz etkileri haliyle borsalara da iyi gelmiyordu.

Hem ev fiyatlarının hem de ev satışlarının düşmeye devam etmesi, üretimde yavaşlama, tüketici güven endeksinin sürekli azalması gibi temel ekonomik göstergelerdeki olumsuz gidişata geçtiğimiz 2 yıl içinde bir takım palyatif tedbirlerle müdahale etmeyi deneyen yönetim bu kez kapsamlı tedbirlere baş vuracağı mesajını verdi.

CSI 300’ün bir yıllık performans grafiği

CSI 300’ün beş yıllık performans grafiği

Teamüle göre ekonomik konuları nisan, temmuz ve aralık ayındaki toplantılarında ele alan Çin Komünist Partisi (ÇKP) Politbürosu, 26 Eylül’deki toplantısının ardından “Ekonominin işleyişinde yeni durumlar ve sorunlar ortaya çıkmıştır. Mevcut ekonomik durumu kapsamlı, nesnel ve sakin bir şekilde değerlendirmek, güveni tesis ederken güçlüklerle yüzleşmek, ekonominin iyi çalışması için sorumluluk duygusunu etkin ve acil olarak genişletmek gerekmektedir” tespitiyle başlayan açıklamasında yeni parasal ve mali tedbirleri ana hatlarıyla ortaya koydu. [1]

Bankaların Merkez Bankası’nda tutmakla yükümlü oldukları zorunlu karşılık oranının düşürülmesi gibi parasal önlemler ivedilikle uygulamaya konuldu. Ancak hükümet tahvilleri ve özel tahvil ihracı gibi mali tedbirler için yasama organı niteliğindeki Ulusal Halk Kongresi'nin (UHK) onayı gerekiyor. Dolayısıyla bunlar, ekim ayı sonlarında yapılacak olan UHK Daimi Komitesi oturumunda gerçekleşecek.

Sürdürülebilir ekonomik toparlanma için kapsamlı bir teşvik paketinin de kısa zamanda açıklanması bekleniyor. Devlet Konseyi Kalkınma Araştırma Merkezi'nin eski başkan yardımcısı Liu Shijin, bir hafta kadar önce bir forumda 1,4 trilyon dolarlık (10 trilyon RMB) teşvik paketi önerisi açıklamıştı. Muhtemelen bu öneri baz alınacak.

Liu Shijin’in ultra uzun vadeli özel tahvillerle finanse edilmesini öngördüğü planı, iki yıllık bir döneme yayılıyor ve öncelikle tüketimi artırmayı hedefliyor. İlk aşaması, satılamayan on binlerce apartman dairesinin kamu tarafından satın alınıp göçmen işçilere ve düşük gelirli ailelere oldukça ucuza kiralanması. Böylece, bir yandan borç batağındaki emlak şirketleri ellerinde kalan daireleri nakite çevirerek rahatlarken, diğer yandan da büyük emlak stoğunun fiyatları aşağı yönlü baskılaması engellenmiş olacak. Ayrıca, düşük gelirli ailelerin en büyük gider kalemlerinden olan kira harcamalarının azalmasıyla tüketime yönlendirebilecekleri gelirleri artacak. Paket, ikinci aşamada düşük ve orta gelirli ailelere çocuk, eğitim, sağlık, sosyal sigorta ve yaşlı bakımı gibi alanlarda yardımlar yapılmasını öngörüyor. Böylece hane halklarının harcanabilir gelirinin artırılması hedeflenmekte.

Çin Halk Cumhuriyet’inin 75. Kuruluş yıldönümü 1 Ekim’de kutlandı (Halkın Günlüğü gazetesi)

“Sert kemikleri çiğnemeye hazır olun”

Geçtiğimiz iki yıl boyunca ekonomideki düşüşe “olağan durum” muamelesi yapan yönetimin, bu kez ciddi bir yaklaşım değişikliği içinde olduğu söylenebilir. Bunun izlerini, parti kadrolarına yönelik söylemde görmek mümkün.

ÇKP Merkez Komitesi Parti Okulu’nun yayın organı Çalışma Zamanı’nda(学习时报) 30 Eylül’de yayınlanan “Cüretkarlıkla istikrar arasındaki ilişki”  başlıklı makale gibi örneğin… [2]

Yazı, bir bakıma, Xi Jinping’in hem kişisel hem de ideolojik olarak pek yakınlık hissetmediği, açılım sürecinin mimarı ve Mao’nun halefi olan Deng Xiaoping’in “Reform, atılım ruhu olmadan, 'risk alma' ruhu olmadan, cesaret ve enerji olmadan yolunu bulamaz. Reform ve açılım cesaret gerektirir” sözü üzerine kurulmuş.

“Reforma yön veren bir dizi kılavuz ve ilkeye dair Genel Sekreter Xi Jinping’in, cesaret ve istikrarlı adımlar arasındaki ilişkinin doğru şekilde ele alınması gerektiğini vurguladığı” belirtilen yazıda konunun önemi Xi’nin gözde teşbihlerinden “kemik çiğneme” ile pekiştiriliyordu:

"Cüretkar olmak ve istikrarlı adımlar atmak, reformu teşvik etmenin kritik yöntemleridir. Bu iki unsur, reform sürecinin tamamında diyalektik bir şekilde birleşmiştir. Genel Sekreter Xi Jinping’in dikkat çektiği gibi, cüretkar olmalısınız; bu da, reform ne kadar zor olursa olsun, ilerlemeyi, sorumluluk almayı, sert kemikleri çiğnemeyi ve tehlikeli sığlıklardan geçmeyi göze almanız gerektiği anlamına geliyor”

* * *

Uluslararası finans çevreleri daha şimdiden geçen hafta dile getirilen tedbirleri gayet cüretkar olarak nitelendirdiler.

Çin borsalarında baş döndürücü artış haliyle hem içeride hem dışarıda dikkat çekti.

Çin’de aracı kurumlarda hesap açtırmak isteyenlerin sayısında patlama yaşanıyor. Bireysel hesap sahiplerinin sayısının 220 milyonu geçtiği tahmin edilmekte. Yeni hesap açanların yaklaşık yüzde 70’ini Z Kuşağı (1990-2010 doğumlu) mensupları oluşturuyor.

Şangay ve Shenzhen borsaları 8 Ekim’de açılacak. 2 Ekim’den beri açık olan Hong Kong borsası ise hız kesmiş durumda.

8 Ekim’den sonra Çin borsalarındaki artışlar muhtemelen devam edecek. En azından bir süre daha…

Ama bütün bunlar Çin ekonomisinin geleceği için iyimser olmaya pek de yeterli değil.

[1] 中共中央政治局召开会议 分析研究当前经济形势和经济工作 中共中央总书记习近平主持会议, http://www.news.cn/politics/leaders/20240926/d20b90ff7b704f7a8638d697d85ae621/c.html

[2] 处理好胆子要大和步子要稳的关系, https://paper.cntheory.com/html/2024-09/30/nw.D110000xxsb_20240930_2-A3.htm