Henan eyaletinin başkenti Zhengzhou'da 10 Temmuz'da Merkez Bankası'nın (中国人民银行 -Çin Halk Bankası) şubesi önünde sabah 4'ten itibaren toplanmaya başlayanların sayıları saat 7 olduğunda bini aşmıştı. Kalabalık metrelerce uzunlukta dövizler açıp slogan atmaya başladı:

"Başkan Xi, Henan'ı soruştur."
"Li Keqiang (başbakan) Henan'ı soruştur."
"Henan bankaları paramı geri ver."

Saat 8 gibi protestocuların etrafında beyaz gömlekli gençlerden oluşan gruplar belirdi. Saat 11 gibi de beyaz gömleklilerin göstericilere dalmasıyla yaşanan arbedeye polis müdahale etti ve göstericilerin büyük bölümü götürüldü.

Çin'de benzerine pek rastlanmayan çaptaki bu protesto nisan ayında ortaya çıkan bankacılık skandalının çapı hakkında fikir veriyor.

Göstericiler Henan'daki 4 küçük bankada hesabı olan tasarruf sahipleri. Nisandan beri bankalardaki paralarını çekemiyorlar. Hesaplarına online olarak da ulaşamıyorlar. Toplamda 400 binden fazla tasarruf sahibinin mağdur olduğu tahmin ediliyor. En az 6 milyar dolar mevduatın akıbeti meçhul.[1] Bu rakamın çok daha yüksek olması ihtimal dahilinde.

Küçük banka deyip geçmemek lazım

Çin'de 4 binden fazla küçük ölçekli yerel banka var. Bunların 1600 kadarı çok daha küçük, köy, kasaba bankaları. Sadece yerel ekonomiyi desteklemeleri amacıyla oluşturulmuş kurumlar.

Çin'in BBDK'sı olan Çin Bankacılık Sigorta Denetleme Kurumu (ÇBSDK) bu kasaba bankalarını yakın zamana kadar normal bankacılık denetimlerinin dışında tuta gelmiş. Bunların toplam bankacılık sektörü içindeki payı yüzde 1.4 düzeyinde [2] olduğundan "ateş olsalar cürmü kadar yer yakamazlar" diye düşünmüş muhtemelen.

Bini aşkın banka mağduru Zhengzhou'da Merkez Bankası şubesi önünde sabah 4'ten itibaren toplanmaya başlıyor.

Saat 8 gibi "beyaz gömlekliler" polisin önünde saf tutuyor.

Ve sonra beklenen oluyor.

Pek denetlenmeyen bu bankaların kredi tahsisinde çok "özenli" davranmadıkları, batık kredi oranlarının yüksek olduğu az çok biliniyordu. Zaten kendi yörelerinden toplayabilecekleri mevduatın hacmi anlamında kaynakları sınırlı olduğundan geri dönmeyen krediler bu bankaları oldukça kırılgan hale getiriyordu.

Nisan ayında Henan'daki 4, komşu Anhui eyaletindeki 2 kasaba bankasındaki[3] hesaplara online olarak ulaşılamadığı şikâyetleri gelmeye başladı. Şubeye gidenlere hesaplarının dondurulduğu ve hiçbir işlem yapamayacakları söyleniyordu.

Daha sonra resim netleşmeye başladı. Türkiye'de geçmişte tanık olduğumuz "hortumlama"ların Çin versiyonu diyebileceğimiz bir dolandırıcılık söz konusuydu.

Baş rolde Lü Yi adında 48 yaşında kötü şöhretli bir iş adamı var. Henan Xincaifu Yatırım Grubu Holding adlı şirketin sahibi olan Lü, Xuchang Kırsal Ticaret Bankası'nın başkan yardımcısı Sun Zhenfu ve bazı yöneticileriyle bir şebeke oluşturuyor. [4] Bankanın ortaklık yapısını kendi lehlerine değiştiriyorlar. Ardından karanlık yöntemlere Henan'da toplam 4 Anhui'de 2 kasaba bankasının daha kontrolünü ele geçiriyorlar.

Ondan sonraki süreçte online platformlar üzerinden söz konusu bankaların yüksek faizli finansal enstrümanlarını satmaya başlıyorlar. Örneğin Çin'de 4 büyük devlet bankası yıllık mevduata yüzde 1.5, üç yıllık ve üzere mevduata yüzde 2.75 faiz verirken bu bankalar yüzde 6.96'ya kadar getiri vaat ediyorlar.

Platformlar üzerinden online işlem yapan kişiler paralarını söz konusu 6 kasaba bankasına yatırıyorlar ve bu işleme dair banka dekontlarını alıyorlar. Yani özel bir kuruma değil, bankaya yatırılan bir mevduat söz konusu. Bu nedenle de müşterilerin gönlü rahat. Nihayetinde devletin faaliyetine izin vermiş olduğu bir bankada hesap açtıklarını düşünüyorlar. [5] Üstelik yüksek getiri elde ediyorlar. Hâl böyle olunca duyan geliyor. Ülkenin dört bir yanından 400 binden fazla kişi bu 6 kasaba bankasına para yatırıyor.

Söz konusu şebeke bu bankalarda toplanan paraları istedikleri gibi kendi paravan şirketlerine kredi olarak yönlendiriyor. Nasılsa kontrol ellerinde.

Görünüşe göre Çin bankacılık denetleme otoritesi ÇBSDK birtakım nahoş kokular almış ki geçen ocak ayında yerel bankaların ilkin online olarak sabit getirili finansal ürünler satmasını ardından şubat ayında da kendi idari bölgeleri dışındaki kişi ve kurumlara online kredi vermesini yasaklamıştı.[6]

Şebeke muhtemelen bu yeni kararlar sonrası eski düzenin süremeyeceğini, değirmenin suyunun kesileceğini anlayıp gereğini yapıyor. Aynı zamanda Kıbrıs Cumhuriyeti vatandaşı olan Lü Yi kayıplara karışıyor. Rivayete göre ABD'ye gidiyor.

2020'de iflas eden Baoshang Bankası olayından çok da farklı değil aslında. Baoshang'ın yüzde 89'una sahip olan Yarın Grubu'nun patronu Xiao Jianhua 2005-19 arasında bankadan kendi paravan şirketlerine 22.3 milyar dolar kredi kullandırmış, bunları geri ödemeyince de Çin Merkez Bankası, ÇBSDK ve devlet bankası olan Çin İmar Bankası birlikte müdahil olup Baoshang'ı kurtarmışlardı.

* * *

Son olayın parasal boyutu tam olarak bilinmiyor. Tepkilerin artması üzerine hesap sahiplerine 50 bin RMB (yaklaşık 7400 dolar) ödeme yapılacağı açıklandı.

Şebekenin kurduğu bu düzenin 2011 yılından beri sürüyor oluşu başka endişelere de yol açmıyor değil. Bu dolandırıcılık bunca zaman Henan'da ortaya çıkarılmadan devam edebildiyse pekala başka eyaletlerde benzerleri de gerçekleşmiş olabilir.

Ama bundan daha önemlisi hesap sahiplerinin paralarının tümüne kavuşmaları geciktikçe diğer küçük bankalardaki mevduat sahiplerinde bankalara karşı genel bir güven sorunun ortaya çıkması. Nitekim farklı bankalar hakkında söylentiler yayılmaya başlamadı değil. Geçen haziran ayında Hengfeng Bank Çin'in Twitter'ı Weibo'da bir bildiri yayınlayarak iflas söylentilerini yalanladı.

Temmuz başında da yönetim kurulu başkanı aniden istifa eden Nanjing Bank "faaliyetlerine devam ettiği ve söylentilere itibar edilmemesi" açıklamasını yaptı.

* * *

Öte yandan konunun yönetimce ele alış biçimi tepkilere yol açıyor. Göstericilere saldıran beyaz gömleklilerin kimler olduğu bulunamadı. Gerçi polislerin hemen önünde saf tutmuşlardı…

Henan'daki gösterilerle ilgili Çin'in Twitter'ı Weibo'da paylaşılan resimler sansürlendi.

Geçen haziran ayında Zhengzhou'da yapılması planlanan ilk gösteri için gelen binden fazla banka mağdurunun sağlık kodları (HES kodu muadili) şehre adım atar atmaz kırmızı oluvermişti. Çin'de ulusal düzeyde geçerli bir sağlık kodu uygulaması yok. Farklı bir şehre gittiğinizde sağlık kodunuzu oranın kare kodunu tarayarak güncellemeniz gerekiyor. Kod kırmızı olduğunda hemen 14 günlük karantinaya alınıyorsunuz. Zhengzhou'a varan hesap sahipleri de sağlık kodları kırmızı olunca önce bir otele alındılar. Otelde bir gün tutulduktan sonra yaşadıkları şehirlere geri gönderildiler. Böylece de gösteri gerçekleşemedi. Ama bu olay Weibo'da #Henan kırmızı kod 'hastag' ile 100 milyondan fazla görüntülenmeye ulaştı, 11 binden fazla yorum yapıldı.

Kırmızı kod ve beyaz gömlekliler gibi "cin fikir"lerin eyaletin üst düzey yöneticilerden çıkmış olduğunu tahmin etmek için kahin olmaya gerek yok tabii.

ÇBSDK daha geçen mayıs ayında yaptığı açıklamada küçük bankaların batık kredileri için son 5 yılda 388 milyar dolar kaynak aktarıldığını açıklamıştı. Sadece bu yılın ilk yarısında Liaoning, Gansu, Henan and Dalian eyaletlerindeki küçük bankalara aktarılan kaynak tutarı 15.2 milyar doları buluyor. Zaten bu yüzden ÇBSDK Ağustos ayında banka kurtarmalarında kullanılmak üzere için 47.4 milyar dolarlık özel tahvil ihracına gidileceğini açıkladı. [7]

Öyle gözüküyor ki turpun büyüğü daha heybede. Çin'in sorunlu bankacılık sistemi için epeyce bedel ödemesi gerekecek.

[1] China's Henan bank scandal not just a financial crisis, it may be a lasting political calamity, South China Morning Post, 14 Temmuz 2022

[2] China's rural bank scandal has $300 bln tail risk, Reuters, 12 Temmuz, 2022

[3] Henan'daki Yuzhou Xinminsheng Köy Bankası (禹州新民生村镇银行), Shangcai Huimin Kasaba Bankası (上蔡惠民村镇银行), Zhecheng Huanghuai Komün Bankası (柘城黄淮村镇银行), Kaifeng Yeni Doğu Kırsal Bankası (开封新东方村镇银行) ile Anhui eyaletindeki Guzhen Xinhuaihe Kırsal Bankası (固镇新淮河村镇银行) ve Yixian Xinhuaihe Kırsal Bankası (黟县新淮河村镇银行)

[4] Four Things to Know About China's Henan Rural Bank Scandal, Caixin Global, 13 Temmuz 2022

[5] Çin'de banka mevduatlarının 500 bin RMB'lik (yaklaşık 74bin dolar) kısmı sigorta kapsamında bulunuyor.

[6] Regional Bank Under Corruption Probe Faces More Trouble After Online Savings Accounts Frozen, Caixin Global, 5 Mayıs 2022

[7] Henan bank crisis savers must 'wait patiently' for compensation amid systemic risk, social instability concerns, South China Morning Post, 18 Temmuz 2022