Sosyal güvenlik reformu kapsamında çıkarılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile daha önce SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nda farklı şekillerde uygulanmakta olan isteğe bağlı sigortalılık işlemleri yürürlükten kaldırılarak, 01.10.2008 tarihinde itibaren yeni esaslara bağlanmıştır.
Bu yazımızda, 5510 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeler ışığında kimlerin isteğe bağlı sigortalı olabileceği, isteğe bağlı sigortalılık yoluyla hangi hakların elde edilebileceği, isteğe bağlı sigortalılığın başlangıcı ve hangi hallerde sona ereceği, isteğe bağlı sigorta primlerinin ödenmesi ve emeklilik açısından isteğe bağlı sigortalıların dikkat etmesi gereken hususlar açıklanacaktır.

1-İsteğe bağlı sigortalılık ne anlama gelmektedir?

Sosyal sigorta uygulamasında sigortalılık işlemlerini, esas olarak zorunlu sigorta ve isteğe bağlı sigorta olmak üzere iki ana gruba ayırmak mümkündür.
Zorunlu sigortalılık, başındaki kelimeden de anlaşılacağı üzere zorunluluk ilkesine dayanır ve sigortalı olup olmama konusunda kişilerin iradelerinin/tercihlerinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. 
Nitekim, 5510 sayılı Kanunun 92. maddesinde, Kanunun ilgili maddelerinde sayılan kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olmalarının zorunlu olduğuna dikkat çekilerek, sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümlerin ve anlaşmaların geçersiz olduğu açıkça vurgulanmıştır.
Bu bağlamda, SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve 506 sayılı Kanunun Geçici 20. maddesine tabi banka ve özel sigorta şirketi çalışanları zorunlu sigortalılık kapsamında olup, bu kişiler kanunda özel bir düzenleme yapılmamış olması halinde kural olarak çalışmaya veya göreve başlamaları ile birlikte sigortalılık niteliğini kazanırlar. 
İsteğe bağlı sigortalık ise, kanuni bir zorla olmadan tamamen kişilerin kendi iradeleriyle girdikleri (bu niteliğiyle bireysel özel emeklilik sistemine benzer), emeklilik ve genel sağlık sigortası ile ilgili hakları elde etmelerine imkan sağlayan bir uygulamadır.
Daha önce SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’na isteğe bağlı olarak prim ödeyenler sadece emeklilikle ilgili hakları elde edebilirlerken, 01.10.2008 tarihinde itibaren SGK’ya isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödeyenlere emeklilik haklarının yanı sıra 30 gün prim ödedikten sonra genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık yardımlarından da yararlanabilme imkanı sağlanmıştır.  
2-Kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir?

-Türkiye'de ikamet etme (Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından ikamet şartı aranmaz),
-Zorunlu sigortalı (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı’na tabi) olmayı gerektirecek şekilde çalışmama,
-Sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışma ya da tam gün çalışmama (part-time/kısmi zamanlı çalışan kişiler, ay içinde 30 günden eksik kalan günlerini isteğe bağlı primi olarak ödeyebilirler)  
-Kendi sigortalılığı nedeniyle sosyal güvenlik kuruluşlarından aylık bağlanmamış olma,
-18 yaşını doldurmuş bulunma,
şartlarını taşıyan herkes isteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle SGK’ya başvuruda bulunmak suretiyle isteğe bağlı sigortalı olabilir. 
01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe giren düzenlenmelerle, Kurumda (SGK) ilgili kişinin sigortalılık başlangıcının (tescilinin) olması veya belli bir süre prim ödenmiş olması gibi daha önceki mevzuatta yer alan isteğe bağlı sigortalılığı zorlaştıran şartlar ortadan kaldırılmıştır. 
Bu durum, daha önce hiç sigortalı (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı, Banka ve Özel Sigorta Sandıkları) çalışması olmayan binlerce kişinin, ev kadınlarının isteğe bağlı sigorta yoluyla emeklilik ve genel sağlık sigortası haklarını elde edebilmelerinin önünü açmıştır.
İsteğe bağlı sigortalılık hakkından yukarıda belirtilen şartları taşımaları kaydıyla Türkiye’de yaşayan yabancı uyruklu kişiler de yararlanabilirler. Sadece yabancı uyruklu kişilerden Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı dolmamış olanlar isteğe bağlı sigortalı olarak emeklilikle ilgili (malullük, yaşlılık, ölüm) primlerini ödeyebilmekle birlikte kendilerinden   genel sağlık sigortası primi alınmaz ve Türkiye’de yerleşiklik halinin bir yılı doldurmasına kadar olan sürede genel sağlık sigortasından yararlandırılmazlar.
3-İsteğe bağlı sigortalılık hangi tarihte başlar? 

İsteğe bağlı sigortalılığın hangi tarihte başlayacağı 5510 sayılı Kanunda, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde ve konuya ilişkin tebliğde düzenlenmiştir.
Buna göre, isteğe bağlı sigortalılık, bu konudaki talep dilekçesinin SGK kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlatılmaktadır.
Örneğin; (A) şahsının isteğe bağlı sigortalı olmak istediğine ilişkin dilekçeyi 20.10.2010 tarihinde Bakırköy Sosyal Güvenlik Merkezine vermiş ise, bu kişinin isteğe bağlı sigortalılığı 21.10.2010 tarihinden itibaren başlayacaktır. 
Ancak, isteğe bağlı sigortalılığa ilişkin talep dilekçesi posta yoluyla taahhütlü, iadeli taahhütlü veya APS yoluyla gönderilmiş ise, postaya veriliş tarihi SGK’ya müracaat tarihi olarak kabul edilerek, talep dilekçesi adi posta yoluyla gönderilmiş ise bu durumda postaya veriliş tarihi değil dilekçenin SGK kayıtlarına intikal tarihi müracaat tarihi olarak kabul edilerek takip eden günden itibaren isteğe bağlı sigortalılık başlatılmaktadır.   
4-İsteğe bağlı sigortalılık hangi hallerde sona erer? 

 İsteğe bağlı sigortalılık;
-İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,  
 -Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
-Ölen sigortalının, ölüm tarihinden,
itibaren sona ermektedir.
5-İsteğe bağlı sigortalılık ile zorunlu sigortalılık çakışması halinde ne yapılmaktadır?
Kişinin isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödediği tarihlerde, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesine göre (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) sigortalı olmasını gerektirecek şekilde çalışmasının bulunması halinde, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilmekte ve (zorunlu sigortalılığa ilişkin prim borcunun bulunmaması kaydıyla) bu sürelere ait ödenmiş olan isteğe bağlı primler ilgililere iade edilmektedir.
6- Part-time veya çağrı üzerine çalışanlar isteğe bağlı sigorta primi ödeyebilirler mi?

Herhangi bir kişi, bir işverene bağlı olarak çalışıyor ve aylık prim gün sayısı 30 günden az bildiriliyorsa veya 4857 sayılı İş Kanununa göre bir işverenin emrinde part-time ya da çağrı üzerine çalışıyor ve ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle prim gün sayısı hesaplanıyorsa, bu durumdaki sigortalılar aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya da prim ödeyerek aylık prim gün sayılarını 30 güne tamamlayabilirler. 
7-İsteğe bağlı sigorta priminin aylık tutarı ne kadardır?

İsteğe bağlı sigortaya ne kadar prim ödeneceği sigortalının kendi iradesine bırakılmıştır. Buna göre, isteğe bağlı sigortalı olan kişiler prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı (brüt asgari ücret ile bunun 6,5 katı ) arasında belirleyeceği prime esas aylık kazancın  % 32'si oranında prim ödemesi gerekmektedir.
01.07.2010-31.12.2010 tarihleri arası için alt sınırdan prim ödenmek istenmesi halinde ödenmesi gereken aylık prim tutarı 243,36 TL, üst sınırdan prim ödenmek istenmesi halinde ise ödenmesi gereken aylık prim tutarı 1.581,89 TL’dir. 
İsteğe bağlı sigortalı olan kişi, ödeme gücünü, ne kadar süre daha prim ödeyeceğini, varsa geçmiş yıllardaki çalışmalarına ait primlerinin hangi tutarlardan ödendiğini, emekli aylığı beklentisinin ne olduğunu göz önüne alarak, isteğe bağlı sigortaya alt sınırdan mı, üst üst sınırdan mı, yoksa bu ikisinin arasındaki bir rakamdan mı prim ödeyeceğine karar vermesi gerekmektedir.
8-İsteğe bağlı sigorta primlerinin hangi sürede ödenmesi gerekir?

İsteğe bağlı sigorta primlerinin, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar SGK’nın prim tahsilatı konusunda anlaşmalı olduğu bankalar üzerinden ödenmesi gerekmektedir.
Örneğin; 2010/Eylül ayına ait isteğe bağlı sigorta priminin takip eden ay olan 2010/Ekim ayı sonuna kadar ödenmesi zorunludur.
Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmamaktadır. 
Her hangi bir aya ait isteğe bağlı priminin ait olduğu aydan itibaren 12 ay içinde ödenmemesi veya 12’dan sonra ödenmiş olması, isteğe bağlı sigortalılığı değil, o aya ait pirimin ödenmesi imkanını ortadan kaldırmaktadır.    
9- SGK’ya ödenen isteğe bağlı primler hangi statü hizmeti olarak kabul edilmektedir?

İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, emeklilik (malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları) ve genel sağlık sigortası haklarından yararlanmada dikkate alınmaktadır.  Ancak, 01.10.2008 tarihinden itibaren SGK’ya isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen süreler, Bağ-Kur (5510/4-b) statüsünde sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir.
İsteğe bağlı sigortaya prim öden sürelerin Bağ-Kur statüsünde kabul edilmesi emeklilik şartlarının belirlenmesi açısından büyük önem arz etmektedir.
Zira, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nda emeklilik şartları birbirinden çok farklıdır. Bir kişinin hangi statüden (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) emekli olacağına ilişkin belirleme ise, primi ödenmiş son 7 yıldaki en fazla prim ödenen statüye bakılarak yapılmakta ve ilgili kişinin o statüdeki emeklilik şartlarının taşıyıp taşımadığı araştırılmaktadır.  
Dolayısıyla, herhangi bir sigortalı primi ödenmiş son 7 yıl içinde 01.10.2008 tarihinden sonra SGK isteğe bağlı sigortalılığına 1260 günden daha fazla prim ödemiş veya bu 7 yıl içindeki hizmetlerinde SGK isteğe bağlı sigorta hizmetleri diğer statülere (SSK, Emekli Sandığı) göre daha fazla ise, bu kişi Bağ-Kur statüsünden emekli olacak ve bu statünün emeklilik şartlarını taşıyıp taşımadığına bakılacaktır.    
Bu nedenle, özellikle 01.10.2008 tarihinden önce SSK isteğe bağlı sigortalılığına prim ödemekte iken bu sigortalılığını anılan tarihten sonra da SGK’ya isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödemek suretiyle sürdüren kişilerin emeklilikle ilgili hayal kırıklığına uğramamaları için  yukarıda belirten uygulamaya dikkat etmeleri gerekmektedir.