6 Ağustos 2024'te 4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair 8787 sayılı CB Kararı RG'de yayımlandı.

Gümrük Vergisinin dayanağı, 04.11.1999 tarih ve 23866 sayılı RG'de yayımlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile 07.10.2009 tarih ve 27369 sayılı mük. RG'de yayımlanan Gümrük Yönetmeliğidir.

Gümrük Vergisi, mal ithalatı ile ihracatından alınan bir vergi olmakla beraber, mevzuatta Gümrük Vergileri-Gümrük Vergisi karıştırılır. Gümrük Vergileri, bir üst kavram olup, birçok vergi ve mali yükümlülüğü, ek yükümlülüğü kapsarken, Gümrük Vergisi bunlardan sadece biridir.

Gümrük Kanununun bazı maddelerinin uygulanması hakkında kararda değişiklik yapılmasına dair söz konusu karar ile gerçek kişilerce posta/hızlı kargo ile sipariş edilen, değeri 30 Euro'yu geçmeyen eşya ile 1500 Euro'yu geçmeyen ilaç cinsi eşyanın üzerinden alınan gümrük vergisi arttırıldı. Eşya, AB ülkelerinden geliyorsa vergi oranı yüzde 18'den yüzde 30'a, AB dışı ülkelerden geliyorsa yüzde 30'dan yüzde 60'a çıkarıldı. Ayrıca ÖTV'ye tabi (IV) sayılı liste kapsamındaki ürünler için ek olarak yüzde 20 oranında ÖTV söz konusu. Karara göre, gümrüksüz yurt dışı alışveriş sınırı da 150 Euro'dan 30 Euro'ya düşürüldü. 

Neden böyle bir düzenleme geldi?

Türkiye'de uzun zamandır kontrollü serbest kur rejimi devam ettiği ve içeride enflasyonun aylık olarak artışı hız kesmediği için, sipariş konusu ürünlerin yurt dışı fiyatı yurt içindekinden daha ucuz durumda. Çeşitli alışveriş platformlarından, Avrupa ya da Çin'den alışveriş yurt içinden daha ucuz olduğu için de yüksek talep görüyor. Bu durumun döviz likiditesini azaltıcı etkisi var. Ayrıca ithalatı artırıcı etki yapıyor. Özellikle dış ticaret istatistiklerinde gördüğümüz gibi, tüketim malı ithalatında düşüş yok, aksine artıyor. Geçen yılın ilk altı ayında toplam ithalatın yüzde 11,7'si tüketim malları ithalatı iken bu yılın ilk altı ayında bu oran yüzde 15,3'e yükselmiş durumda.  

Diğer yandan dünyada oldukça rekabetçi fiyatlar sunan üretici/tedarikçi firmalar var. Daha da önemlisi hizmet kalitesinde, müşteri memnuniyetinde de önemli bir rekabet var. Bu durum aynı zamanda yurt içi üretici/tedarikçilerden de beklentilerin yükselmesi demek. Ancak sonuçta aynı ürün yurt içinde daha pahalı ve talep azaldıkça firmaların gelirleri de azalıyor. Düzenleme ile yerli firmaların ürünlerine olan talebin ve dolayısıyla firmaların gelirlerinin artması hedefleniyor. Ayrıca istihdamda kayıp yaşanmaması ve yurt dışı rakipler karşısında bu firmaların rekabet gücünün korunması bekleniyor.  

Etkileri ne olur?

Gümrük vergisindeki düzenleme tüketici kararlarını değiştirici etki yaratacak. Tüketicinin vergili alandan uzaklaşması, dolayısıyla ikame etkisinin ortaya çıkması mümkün.

Vergi yükü şöyle artacak? Örneğin AB dışı ülkelerden sipariş edilen 1000 TL'lik bir ürünün Gümrük Vergisi 600 TL olacak, ancak tutar bununla kalmayacak. Vergi ve benzeri yükümlülüklerin yanında "gümrüğe sunma ücreti" denen maktu tutar, ayrıca Damga Vergisi de var. Ek olarak ÖTV (IV) sayılı listede yer alan ürün için de vergi oranı yüzde 20.  

Tüketici, yurt dışı alışverişleriyle teknolojiden tekstile geniş bir ürün yelpazesine ulaşıyordu, artan vergi yükünün tüketicinin ihtiyaçlarını giderememesi vb. nedenlerle refahını azaltması söz konusu.  

Ayrıca bu kararın enflasyonist etkisi de ortaya çıkacak. Çünkü vergi artışı ithal ürünlerin fiyatını arttırıcı etki yapacak. Diğer yandan yurt içi firmalarda da fiyat artışı kendini gösterecek. Yüksek enflasyonla geçen son yıllarımızda zaten fiyatlama davranışlarının nasıl bozulduğuna şahit olduk, o nedenle yurt içi firmaların fiyat artışına gitmeleri şaşırtıcı olmayacaktır sanırım.

Vergi geliri artar mı?

Verginin en eski ve temel amacı mali amaç ancak yeni gümrük vergisi düzenlemesinin mali amaç ile ilişkisi arka planda kalır. Şöyle ki; Gümrük Vergisi gelirlerinin toplam vergi gelirleri içindeki payı 2023'te yüzde 3,16 idi. Son üç yılın ortalaması da yüzde 3,2 düzeyinde. Ayrıca bu düzenleme, gümrük vergisinin konusunun dar bir kısmıdır.

Ayrıca böyle bir verginin yükünün hissedilmesi sonucu vergiye tepki olarak ikame etkisinin ortaya çıkması, beklenen vergi gelirinin elde edilemeyeceği anlamına gelir.

Aslında vergileme ile piyasa mekanizmasının işleyişini aksatmadan ve istenmeyen ikame etkilerini önleyerek veri bir vergi hasılatı sağlanır. Fakat mevcut ekonomik görünümde enflasyon-kur-faiz döngüsü, ücretlerin baskılanması, dış ticaret açığı gibi birçok sorun olunca, bütçeye etkisi sınırlı kalacaktır.