1 Mart 2003 tezkeresi Türk - Amerikan ilişkilerinde ciddi bir travma yarattı. Malum, uzun pazarlıklar sonrasında, TBMM, Amerika'nın Türk toprakları üzerinden Irak'a cephe açmasına izin vermedi.

Kimileri Türk - Amerikan ilişkilerindeki kötü gidişatı değerlendirirken, bunu Türkiye'nin "artık büyük ortağın her dediğini yerine getirmeyecek" kadar güçlenmiş olmasına bağlar. Bu görüş kısmen doğru olsa da, ilişkilerin kötüye gidişindeki temel gerekçenin bu olduğunu düşünmüyorum. 

Amerika 1 Mart tezkeresinin geçmemesine, "vay küçük ortağımız bizim istediğimiz bir şeyi nasıl reddeder," diye kızmadı. "Bizim müttefiğimiz bizi nasıl yarı yolda bırakır" diye öfkelendi.

AK Parti hükümeti daha baştan Türkiye üzerinden Irak'a cephe açılmasına soğuk baktığını ABD'ye iletseydi; Washington'un öfkesi bu kadar hiddetli olmazdı.

AK Parti o dönemde ABD yönetimiyle pek çoklarının "at pazarlığı" diye nitelendirdiği, Türkiye'nin uğrayacağı zararlara karşılık, "20 milyar dolarlık" faturaların havalarda uçuştuğu bir müzakere sürecine girmişti. ABD uçaklarının Türk hava sahasını kullanırken kullanacağı yakıtın vergisine kadar giden detaylı, aylar süren görüşmeler yapıldı. Ve ABD tarafı, "öyle ya da böyle sonuç bir şekilde tatlıya bağlanır" diye, sanki tezkere geçecekmiş gibi, piyade dolu gemilerini Akdeniz'e gönderdi; Güneydoğu'da depo kiralama gibi hazırlıklara girişti. Türk tarafı da buna izin verdi.

Deniz tutması nedeniyle günlerce mide bulantısıyla gemilerde bekleyen piyadelerin, günümüzde ABD'nin üst komuda seviyesinde olduğu, bu nedenle de 1 Mart'ın bugün bile ilişkileri gölgelediği söylenir.

1 Mart'taki öfkenin izleri devam ediyor

1 Mart'ta Amerikan tarafı tam bir şok yaşadı ve tüm planlar alt üst olduğu için her şey sil baştan hesaplanmak zorunda kaldı. ABD, "hayır" yanıtına değil, "evet denecekmiş gibi görüşmeler yapılıp, kanırtıcı ve bıktırıcı müzakerelerden sonra evet denmemesine" tepki gösterdi. AK Parti baştan müzakereye girmeseydi; baştan "bize güvenme, biz bu işte yokuz" deseydi, bu kalıcı öfkeye sebebiyet vermeyecekti. 

Tabii o dönem AK Parti daha yeni iktidara gelmiş olduğu, iktidarda kalıp kalmayacağına kendisinin de emin olmadığı ve özellikle meşruiyeti için Batı'nın da desteğine ihtiyaç duyarken, daha dakika bir, gol bir ABD'ye hayır demeyi göze alamadı. Kaldı ki; gerçekten de ben bundan nasıl nemalanırım arayışına da girdi.

İsveç meselesi ABD ile ilişkilerde kalıcı hasar bırakacak

Bugün başka bir konjonktürde Ankara ile Washington arasında bezginlik verici bir pazarlık süreci yaşanıyor. AK Parti'nin iktidarının başlangıcındaki gibi saklanabileceği bir acemilik gerekçesi yok. Ancak İsveç'in NATO üyeliğinin onaylanması süreci, tıpkı 1 Mart tezkeresinde olduğu gibi iki taraf arasında kalıcı hasar bırakacak bir noktaya doğru evriliyor.

Aslında geçtiğimiz temmuz ayındaki NATO zirvesinde mesele tatlıya bağlanmış gibiydi. NATO Genel Sekreteri, ki kendisi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın güvendiği ve sitayişle bahsettiği bir diplomattır, İsveç-Türkiye görüşmelerinden çıkıp, Türkiye'nin mümkün olan en kısa zamanda İsveç'in katılımını Meclis'te onaylayacağını söyledi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, "yok hayır ben böyle bir söz vermedim" demedi.

NATO'dan döner dönmez katılım protokolünün Meclis'ten geçmesi imkanı varken, bu adım atılmadı ve Meclis tatile girdi.

İsveç'in üyeliği Meclis açılır açılmaz onaylanacaktı

Yaz aylarında yapılan diplomasi trafiğinin ardından bana birkaç kaynaktan gelen duyum, iki taraf arasında tam bir uzlaşma sağlandığı yönünde idi. Amerikan tarafı F-16 satışı konusunda arka kapı kanalıyla Kongre'yi ikna ettiğini, İsveç'in üyeliği onaylanır onaylanmaz, yönetimin satış için (bu arada Yunanistan'a da F-35'lerin de satışı için) Kongre'ye bildirim yapacağını Ankara'ya iletti.

Meclis'in açıldığı 1 Ekim günü Ankara'da İçişleri Bakanlığı'na gerçekleşen terör saldırısı planları bozdu. Ankara, biraz daha bekleyeyim derken, bu sefer 7 Ekim'de Hamas'ın saldırısı gerçekleşti. ABD'nin İsrail'in orantısız saldırılarına verdiği koşulsuz destek, elbet iktidarın elini zora soktu. 

Bu kez Cumhurbaşkanı Erdoğan, çareyi İsveç'in katılım protokolünü imzalayıp 23 Ekim'de Meclis'e göndermekte buldu. Şimdi de "Ben üzerime düşeni yaptım;" deyip, F-16 satışının onay sürecinde adım atılmasını beklediğini ima ediyor. 

Washington'a "Gazze nedeniyle durum değişti; siyaseten İsveç'in üyeliği sıkıntılı hale geldi; yönetim önce Kongre'ye bildirim yapsa, satış onaylansa, iktidarın eli kolaylaşır" şeklinde bir mesaj gitmişse hiç şaşırmam.

Batılı diplomatlar, "Anlaşma böyle değildi; Erdoğan sürekli şartları değiştiriyor; maç sürerken kalenin yerini değişiyor" diyorlar.

Bu da beni iki ülke arasındaki kötü gidişatın temelindeki asıl soruna getiriyor. Güvensizlik.

Washington Ankara'ya güvenmiyor. F-16 satışına onay verdikten sonra, ek başka hangi şartlar gelecek diye bakıyor. Ama yönetimin tabii bir başka derdi de Kongre'deki Türkiye aleyhtarlığı. "Kongre'den onay alabilmem için Ankara'dan olumlu bir adım gelmesi gerek; İsveç'in üyeliğinin onaylanması Kongre'nin sessiz kalmasını garantiler" diye bakıyor.

Ankara ise "ya İsveç'i onayladıktan sonra F-16 satışında pürüz çıkarsa" diye güvensizlik duyuyor.

İki müttefik arasındaki güvensizlik öyle bir noktaya gelmiş ki: çözümü basit bir denklemin hali yılan hikâyesine döndü. Bu iş uzadıkça, ilişkilerde bırakacağı hasar o denli kalıcı olacak.