İşte beni her açıdan ilgilendirecek bir film. Her şeyi bir yana bırakın... Ama iki nokta önemli... Bir kez kahramanlardan birinin adı Attila. Gerçi benimki Atilla ama olsun! İkincisiyse hikâyenin ana kişisinin bir mimar olması. Yani benim tüm üniversite eğitimimi hasrettiğim asıl mesleğim! Ama sonradan sinema sevdamın ağır bastığı ve kendimi tümüyle 7. Sanat’a adadığım asıl yaşamım ağır bastı... Ne yapalım, kader!

Bu uzun, hatta çok uzun film (3 saat 40 dakika!) bu çabayı hak ediyor mu? Birçok kaynağa göre evet; hatta bol bol... Ben aynı kanıda değilim, ama erdemlerini yadsıyacak da değilim.

Film 1947 yılında açılıyor. Ve ilk bölümü 1952’ye dek hızla uzanıyor. İkinci Dünya Savaşı’nı Avrupa’da, asıl vatanı olan Budapeşte- Macaristan’da geçirmiş ve o menhus toplama kamplarında da yaşamış olan Laszlo Toth, 1947 yılında eşi Elizabeth (aslı Erzsebet) ile birlikte ABD’ye uçuyor. Modern bir ülkenin büyümesine mesleğiyle katkıda bulunmak ve böylece kendi hayatlarını yeni baştan kurmak için... Seçtikleri yöre Philadelphia’dır ve orada sanatını istediği gibi icra edebilecektir.  

Kader orada Toth ailesini Van Buren ailesiyle tanıştırıyor. ABD’nin son üç başkanının döneminde kendi ailesini iyice zengin etmiş, burnu havada bir iş adamı... Karşılaşmaları önce çok tatsız geçiyor. Ama mimarlıktan anlayan Harrison Van Buran, Toth’un eserlerine layık oldukları önemi veriyor ve ona imkanlar sunuyor. Van Buran özellikle annesine bir jest yapmak için Laszlo Toth’a yeni eserler yaptırıyor. Böylece aslında hep karşıt olmuş iki karakter, sanatçı ve ona imkân tanıyan kişi yeniden bir araya geliyor. Ama sonunda tam anlamıyla birbirlerine girmek ve sanki o sınıfsal ayrımın asla giderilemeyeceğini göstermek için... Bir kez daha...

Böylece bu uzun filmdeki temalar giderek zenginleşiyor. Bunların başında belki Sionizm, yani Yahudilik geliyor. İsrail sayesinde yeniden güncellik kazanan inanç... Ki zaten İsrail devleti filmin açılışından bir yıl sonra, 1948’de kurulacaktır. Filmde ayrıca kilisede bir Musevi dua sahnesi var. Ama o kadar çok tema daha var ki... Sınıfsal ayrım, göç ve sorunları, şiddet, mimarlık... Ve de Batı için kaçınılmaz olan uyuşturucu tutkusu...

Asıl önümüzdeki filme bakarsanız, uzun bir filmin özellik ve itinayla inşası. Böylece VistaVision ve 70 mm’lik kameralarla yapılmış çekim; başta bir Uvertür- Açılış; tam ortasında -uzunluğu gidermek için gereken- bir ara: 15 dakikalık... Böylece, bir yabancı eleştirmenin yazdığı gibi, sanki ‘Tipik ve büyük bir Amerikan hikayesi’ ortaya çıkmış...

Öte yandan filmin bir başka ana teması da kapitalizm ve sanatın ilişkisi. Hep tartışılmış olay bu filmde de önümüze geliyor. Baştaki bölümde gösterilen New York’un ünlü Özgürlük Anıtı görüntü yönetmeni Lol Crawley tarafından öylesine ustalıklı kullanılmış ki… Yine Crawley’in tüm Philadelphia görüntüleri, sonrasındaki Roma sahneleri de ilginç...

Sonuç olarak film devasa bir belgesel gibi duruyor. Kabul etmek lazım ki 220 dakikalık uzunluğu bir belgesel için aşırı... Birçok yerinde de ikna etmiyor. Örneğin Laszlo Toth’un onca övülen o mimarlık eserleri... Hiç inandırıcı değil ve estetiği yok; benim naçizane zevkime göre... Üstelik öylesine garip açılardan sunulmuş ki... Ayrıca o koyulaşan haliyle sakalı da bence hiç güzel değil! Gerçi sonra Roma’da sergi açıyor ama acaba kimler gitmiş!

Filmin bir avantajı elbette oyuncuları. Adrien Brody 1973 doğumlu. Sanatçı 2003 yılında en iyi filmi olan Piyanist’le Oscar aldı. Bu yıl da bu filmle aday. Bakalım alacak mı! Kabul etmek gerekir ki o eşsiz burnu onu artık bir komedi oyuncusuna dönüştürebilir! Harrison rolünde Guy Pearce çok iyi denebilir. Erszsebet- Elizabeth’i Felicity Jones oynarken, Van Buren’lerin genç oğlu Harry’de Joe Alwyn ve Gordon’daysa İsaac de Bankole görevlerini yapmışlar. Ama adaşımı unutmayayım: Attila’da çok sevdiğim Alessandro Nivola da mükemmel.

Ayrıca filme müzik kulağımla bakınca, az ama öz iyi kullanılmış müziğin yanı sıra kimi klasik şarkılar da var. Buttons and Bows, You Are My Destiny, bir-iki tane daha... Filmin bir yerinde ekrana yansıyan o sessiz sinemadan kalma seks filmi de az sürpriz değildi! Ama, dediğim gibi, film bence tam olarak doyurmuyor. Bunca iddia, doluluk ve özgün olma çabası yer yer geri tepiyor. Kendi adıma, yine de sinefillere tavsiye edeceğim bir film. Hele Oscar’ların eşiğinde... Ama bir başyapıt değil...