BRICS ülkeleri bayrakları

İsa’dan önceki 50’li yıllar, Gal kralı ve Arverni kabilesi reisi Vercingetorix, Julius Sezar’ın Romalı askerleriyle savaşır. Bitmeyen bir savaştır bu. Bu savaşın öyküsü Fransa’da, Belçika’da bir yandan genç nesillere, ama özellikle çocuklara hitap eden Asterix, Hopdedix dizisinin konusudur. Tıpkı ülkemizde Muhteşem Süleyman ve diğer çeşitli tarih dizileri gibi. Onları resimleyen Belçikalı sanatçılar, bizde ise dizi prodüktörleri olmuştur.[1]

O zaman Roma İmparatorluğu Fransa’daki çeşitli krallıklarla savaşmıştır. İngiltere tarihinde tahtın peşinde olan ve hemen hemen tümü aynı aileden gelen “soylular” birbiriyle savaşmıştır.  Osmanlı hanedanına baktığımızda sultanların evlatlarını, kardeşlerini boğdurmaları benzer iktidar hırsının sonucudur.

Tüm Avrupa hanedanı incelendiğinde, neredeyse her bir aile reisinin bir başka ülkenin kralı olduğu görülür. İngiliz-Britanya tahtında oturan III. Charles anne tarafından “House of Hanover”den Alman, babası olan Edinburgh Dükü tarafından ise Danimarka ve Yunan kökenlidir. 

Çarlık Rusya’sına bakıldığında tarih 1574’te “Korkunç İvan’ın” Moskova Knezliğini kurmasıyla başlamıştır. Korkunç nitelemesi “Grozny” kelimesinden gelmektedir ve amaç İvan’ın korkunç olduğunu vurgulamak değildir. Batı Avrupa ülkeleri güç kazanmak için toprak elde etmeye, bunun için savaşmaya önem vermiştir, tıpkı çeşitli sultanlar döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun yaptığı gibi.

Bazı Avrupa ülkelerinin ortak köklerden geldiğine ve iktidar savaşlarının aile içinde olduğuna değindik. Fransa için bunu söylemek doğru değildir. Valois, Capetian, Carolingian ve Bourbon hanedanları Fransa’yı anlatmaktadır.

Çarlık Rusyasının güçlenmesi Büyük Petro ve Büyük Katerina döneminde Almanya, Avusturya İsveç, Hollanda gibi ülkelerden gelen gelinler üzerinden kurulan aile ilişkilerinden destek almıştır.  Büyük Katerina bunun önemli örnekleri arasındadır.

Bu konuda ayrıntılar İlber Ortaylı’nın uzmanlık alanına girer.

Gelelim çağımıza.  

Avrupa Birliğinin kuruluşu, Almanya ile Fransa arasında sınır oluşturan kömür-demir cevheri yataklarının paylaşılması kavgasına son vermek hedefinin sonucudur.

 Avrupa’da devletler arası ilişkilerin temelinde kültür, gelenek ve ortak kazanç hedefi yatmaktadır. Avrupa Birliği’nin oluşumuna baktığımızda bunu görürüz. Birliği oluşturan ülkeler aslında ortak tarihe, kültüre, sahip olmalarını ekonomik çıkar birliği ile taçlandırmışlardır. Fransa ile Almanya yıllarda sınır bölgesindeki kömür ve demir kaynakları için savaşmışlardır.  Avrupa Birliği ticaret yatırım ve işgücü hareketi ilişkilerini engelleyen, zorlaştıran ve kazanç kaybına yol açan, ulusal yasa, yönetmelik, gümrük gibi ticari ilişkileri ilişkilerini maliyetleri, uygulamaları ortadan kaldıran bir organizasyondur.

Tarihte hanedanların, İspanya, Portekiz, Hollanda gibi ülkelerde donanma gücüyle emperyal ilişkilerin meydana getirdiği oluşumları biliyoruz. Bugün farklı parametreler etkili olmaktadır.  Bunların başında siyasi ilişkiler ve şirketlerin teknolojik-rekabet gücüyle oluşturdukları ticari güç gelmektedir.

Avrupa kıtasında büyük ailelerin iktidar olma özelliğine değindik. Buna karşılık Türkiye Selçuk ve Osmanoğulları’nın devamıdır. Osmanlı imparatorluğu parlak genişleme sürecinde adlarını andığımız çeşitli Avrupa ailelerinin iktidar alanlarında hasmı olmuştur. Türkiye AB’ne aday olarak eski hasımlarının kulübüne ortak olmak istemektedir. Üyelik sürecinin hep sürüncemede kalmasının nedenlerini, Türkiye’nin nesnel Maastricht ve Lizbon kriterlerinin aradığı liyakat standartlarını karşılamakta yetersiz kalmasının yanında bu husumette de aramak yerindedir.

Siyasi ilişkiler aile ilişkilerinin yerini alırken, bazı aileler sahip oldukları finans kuruluşları üzerinden etkilerini sürdürmektedir. Bu bazı durumlarda zora düşen hükümetler, bazen proje ve şirket finansmanı üzerinden olmaktadır.

Bireysel siyasal gücün ne tür gelişmelere yol açtığının bir örneği Almanya eski Başbakanı G.Schroeder’in Rusya ile kurduğu ilişkilerdir. Bu ilişkilerin temelinde yatan yakınlığın ifadesi olarak G. Schroeder V. Putin’i “kusursuz bir demokrat” olarak nitelemiştir.  V. Putin KGB görevi sırasında Dresden’de çalıştığı dönemde Alman siyasal kültürünü içselleştirmiştir. Aynı şekilde Başbakan A. Merkel’in, yine Rusya ile, V. Putin üzerinden kurduğu ilişki, bu iki lideri aşarak tüm Alman ekonomisini etkiler boyuta gelmiştir. 

G. Schroeder 1998-2005 başbakanlık döneminde Alman ekonomisinin temel girdisi olan petrol ve gaz tedariğinde Rusya ile kalıcı ilişkiler kurmuştur. Bu ilişkiler kendisini başbakanlık görevinden sonra Gazprom, Rosneft gibi önemli şirketlerin yönetim kuruluna taşımıştır. Bu ilişkilerde ve daha sonra Çin’le ilişkilerde benimsenen ilke “Handel durch Wandel” yani ticaret yoluyla değişiklik olmuştur. Savaş sonucu sıfır olan, değer yaratmayan, taraflardan birinin mutlaka kaybettiği, ötekinin kazandığı bir oyundur. Ticaret de oyundur, ama sonunda değer yaratılmaktadır. Ticarette savaş, o değerin paylaşılmasında çıkar.

Bir başka örnek Çin’in Deng Xiaoping döneminde başlayan dışa açılışında yaşanmıştır. Bu süreçte Alman otomotiv endüstrisi, Volkswagen ve Mercedes Benz grubunun yatırımları önemlidir. Bu yatırımların hedefi Çin’deki uygun işçilik maliyetin koşullarından yararlanarak ihracat yapmaktan çok, Çin iç pazarına yönelik imalattır. VW Çin otomobil pazarında önemli paya sahiptir. Çin markalarının artan üretimi VW’ı tehdit eder duruma gelmiştir.

Avrupa devletleri arasında oluşan iş birliği örneklerinden ve devletlerden bağımsız olarak şirketlerin doğan fırsatları değerlendirmek üzere geliştirdikleri ilişkilerden söz ettik. Avrupa Birliği yanında çeşitli ülkeler arasında oluşturulan serbest ticaret bölgeleri kurulmuştur. Bunların pek azı istenilen sonucu vermiştir. Çünkü girişimin arkasındaki, üretici şirket değil, yabancı sermaye yatırımı bekleyen ulusal, bölgesel yönetimleridir. 

Bu serbest bölgelerin “ayrıcalığı” dolaylı vergilerden muaf olması yanında, çalışanların sendikal haklarının bulunmamasıdır. Yani örneğin Volkswagen bir yandan düşük işçilik maliyetlerinden yararlandığı Urumçi’de insan haklarına uyulmamasından yakınırken, bir başka Alman serbest veya Fransız şirket serbest bölgede sendikal hakların tanınmamasından şikâyet etmemektedir.

80’li yıllarda Türkiye’ye doğrudan yabancı sermaye yatırımı çekmek için serbest bölge sınırları içinde sendikal hakların bulunmadığının kampanyası yapılıyordu. Oysa yatırımcıların kendi uygulamalarında bu bir avantaj değil eksi puandır.

Avrupa Birliği’ne paralel olarak Güneydoğu Asya’da (ASEAN), Güney Amerika’da (LAFTA) benzer girişimler olduğundan söz ettik. 2011’de bankacı Jim O’Neill, Brezilya, Rusya, Endonezya, Çin, Güney Afrika Cumhuriyeti’ni içine alan bir organizasyondan söz etmiş ve bunun adını BRICS koymuştur. Avrupa Birliği’nin arkasında yatan düşünceyi ve 60 yılda yol açtığı devasa yapıyı biliyoruz. Bu yapı geliştirdiği kurumsal ilişki biçimi ve yaptırımlarıyla üye ülkeler arasındaki ekonomik, ticari ilişkileri kolaylaştırmaktadır.

BRICS’in temelinde bu düşünceden eser yoktur. BRICS üyesi ülkelerin yönetim standartlarının, kültürel birikiminin, siyasal tercihlerinin ne nitelik ne de nicelik bakımından ortak bir yanı bulunmamaktadır. Jim O’Neill’in aklında yarattığı “kavramın” böyle bir hedefi de yoktur. Yani BRICS’in AB gibi bir kurumsal yapıya ulaşması hedeflenmemektedir, hedeflense de bunun gerçekleşmesi olası değildir. 

Bu tespitlerin Dışişleri Bakanlığı düzeyinde yapılmaması düşünülemez. Bu doğruysa konu neden günlerdir gündemimizi işgal etmektedir? T.C. Dışişleri Bakanı neden günlerini böyle bir kâğıttan kuruluş için harcamaktadır? Ekonomi ve insan hakları, hukuk ve adalet alanlarında bunca çözülmesi gereken sorun varken?

Her şeye rağmen dünya dönüyor, günler haftalar, aylar geçiyor ve bir bayram daha geliyor. Bu defa süper zamlı bir bayram.

Tüm okuyucularıma kendilerinin ve yakınlarının kurban edilmeyeceği bir bayram dilerim.

[1] Yuval Harari Sapiens adlı kitabını çocukların da okuması için resimli roman haline getirmiş, metni Fransız yazar, resimleri bu işte usta olan Belçika’lı ressam hazırlamıştır.