Irak tarafından, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'na Basra'da Amerikan petrol şirketi Weatherford'ın tesisinden çalındığı bildirilen radyoaktif maddenin, IŞİD'in eline geçtiği ihtimali üzerinde duruluyor.
İridyum-192 kapsülleri olduğu belirtilen bu madde, Kasım ayında çalınmıştı. Irak ordusu, polisi ve istihbaratı o zamandan bu yana gece-gündüz iridyumun yerini bulmaya çalışıyor.
Irak hükümeti hırsızlık konusunda açıklama yapmıyor. BBC, hırsızlığın gerçekleştiğini doğrulayan bir belgeye ulaştığını belirtti. Bu maddenin yanlış ellere, özelikle de, bunu 'kirli bomba' yapımı için kullanabilecek olan Irak Şam İslam Devleti IŞİD'in eline geçmesinden kaygı duyuluyor. Peki bu olasılık ne kadar gerçekçi? Böyle bir bomba ne kadar tehlikeli?
Irak hükümetine ait belge, sosyal medyada yoğun bir şekilde paylaşıldı. Bu belgede İridyum-192 adlı radyoaktif madde kaynağının Basra vilayetinin Rafiziye bölgesindeki Weatherford deposundan çalındığı belirtiliyor. Çalınan İridyum, Amerikan şirketinin taşeronlarından çok uluslu bir İsviçre firmasının İstanbul'daki kolu SGS-Türkiye'ye aitti. Hem SGS hem de Weatherford, hırsızlık olayında sorumlulukları olmadığını söylüyorlar.
Irak Çevre Bakanlığı'nın üst düzey bir yetkilisi, dizüstü bilgisayar boyutunda koruyucu bir kılıf içinde bulunan yaklaşık 10 gram iridyum kapsülünün çalındığını söyledi.
İridyum kanser tedavisinde kullanılabiliyor, ancak izotopunun yaydığı gama ışınları petrol ve gaz boru hatlarında kullanılan malzemelerin denenmesi için de kullanılan bir malzeme.
Bir güvenlik yetkilisi, depoda "zorlanmış kilitler veya kırılmış kapılar yoktu" diyerek içeriye zorla girildiğini gösteren bir kanıt bulunmadığını kaydetti.
Radyoaktif madde kimin elinde?
Iraklı güvenlik yetkilileri, iridyumun IŞİD'in eline geçeceğinden endişeli. ABD Dışişleri Bakanlığı ise, IŞİD'in ya da diğer militan grupların malzeme ele geçirdiğine dair bir belirti görmediğini bildirdi.
Basra vilayetinde, bu resimdeki Mehdi Ordusu milisleri gibi, IŞİD'e karşı olan Şiiler ağırlıkta.
Şiilerin ağırlıkta olduğu Basra vilayeti, IŞİD kontrolündeki bölgeden uzak. Tamamen IŞİD kontrolündeki en yakın bölge buraya 500 kilometreden daha fazla bir mesafede, Basra'nın kuzeyindeki Anbar vilayetinde.
Ancak IŞİD Basra'da bombalı saldırılar düzenlemişti. Bunlardan biri Ekim ayında Weatherford tesisiyle aynı semtte gerçekleşmiş ve 10 kişinin ölümüne yol açmıştı.
Kirli bomba nedir, ne kadar tehlikelidir?
İridyum geleneksel nükleer silah yapımında kullanılabilecek bir malzeme değil, ancak bir 'kirli bomba'nın parçası olarak silaha dönüştürülmesi mümkün.
Bu bombalar, geleneksel patlayıcılarla radyoaktivif madde yayan göreceli olarak basit cihazlar.
Los Angeles limanında 2004 yılında yapılan kirli bomba saldırısına karşı savunma simülasyonu.
Washington'daki James Martin Silahların Yayılmasını Önleme Araştırmaları Merkezi'nde nükleer terörizm uzmanı olan Miles Pomper, iridyumun en tehlikeli ikinci radyolojik madde olduğunu söyledi.
Pomper, "İridyum-192'ye maruz kalmak, eğer yakınındaysanız, insanı birkaç saat veya günde öldürebilir" dedi, ancak bu maddenin etkisi, miktarına bağlı.
Fiziksel zarardan çok korku
Silahlanmanın kontrolü konusunda çalışmalarda bulunan Arms Control Association'ın Başkanı Daryl Kimball da iridyumun yakınında bulunmanın güvenli olmamasına rağmen, miktarın göreceli olarak az olması nedeniyle büyük bir nüfusa tehdit oluşturmayacağını söyledi.
"Belki de vereceği zarar, fiziksel olmaktan çok korku yaratmak şeklinde olur" diyen Kimball, radyolojik kaynakların kaybolduğu veya çalındığı başka vakalar da olduğunu kaydetti.
Kimball, "Bu, bazı tesislerde bulunan radyolojik malzemelerin korunması konusundaki küresel soruna işaret ediyor. Hastaneler, sanayi tesisleri gibi yerlerin çoğu iyi korunmuyor. IŞİD gibi grupların eline geçebilecek olan bu malzemeleri izleme ve güvence altına alma kapasitesini arttırmaya gerçekten ihtiyaç var" diye konuştu.
Irak'taki yetkililer bomba olasılığının yanı sıra bu malzemelerin yanlışlıkla, örneğin koruyucu kılıfından çıkarılarak çevrede radyoaktif kirlenme yaratmasından da korkuyor.
Basra'daki hastanelerden, radyoaktiviteden kaynaklanan yanık vakalarına hazırlıklı olmaları ve derhal güvenlik güçlerine haber vermeleri istendi.
