Bir hekime gittiğinizde sizleri çoğu kez hoşlanmayacağınız gelişmeler karşılar. Öyle ya, en azından kolunuz delinip kan alınacaktır veya tadı pek hoş olmayan hapları, şurupları içmeniz istenecektir.
Bu kadarla kalsa gene iyi sayılır. Tomografi çekelim, biyopsi yapalım, ameliyat olmanız gerek gibi korkutucu öneriler de eksik olmaz.
Belli bir yaşa gelindiğinde de bazı tarama testlerinin yapılması önerilir. Kadınlarda mammografi ve rahim boynu kanseri taraması için sürüntü, erkeklerde prostat taraması en yaygın olanları. Bir de elli yaşı aşan her bireye, yakınması olsun olmasın, kalın bağırsak kanseri taraması için kolonoskopi olması öneriliyor. İşte burada işler biraz karışıyor, zira bu koldan kan almakla aynı şey değil.
Bir metreden biraz uzun bir borunun makattan gireceği düşüncesi bile bizim toplumda farklı duygular uyandırabiliyor. Aslına bakarsanız toplum olarak epeyce geliştik de denilebilir: artık çok sık rastlanmıyor ama yıllar önce prostat veya hemoroid şikayetleri nedeniyle makattan muayene yapmak için hastayı uzun süre ikna etmek gerekiyordu. Üstelik de muayene sonrası hasta kendini ilk kez milli olmuş gibi hissediyor, bundan sonra hayatının farklı olacağını düşünüyordu. Neyse ki o günleri geride bıraktık.
Kolonoskopi kontrol amacıyla, kalın bağırsak kanseri taraması için yapılıyor. Hiçbir şikayete yol açmayan iyi huylu poliplerin bazıları yıllar içinde kansere dönüşebiliyor. Bu polipler kolonoskopi sırasında endoskopik olarak çıkarıldığında gelişmesi olası bir kanserin önüne de geçilmiş oluyor.
Ancak, kolonoskopinin hazırlığı biraz zahmetli. Mideye bakmak için hastanın aç olması yeterli iken kalın bağırsağa bakmak için dışkının tamamen boşaltılması gerekiyor. Bu nedenle de hastalara hazırlık için bir gün önceden bol miktarda müshil ve sıvı diyet veriliyor. İşlemin kendisi ile ilgili çeşitli şehir efsaneleri dolaşıyor olsa da, genelde hasta uyutularak yapıldığından, işlem sırasında bir rahatsızlık hissedilmiyor.
İşlem konusundaki şehir efsaneleri yıllar önce mide ve kalın bağırsağa bakılırken düz metal endoskoplar kullanıldığında daha çok yaygındı. Şimdiki aletler hem çok ince hem de eğilip bükülebilir nitelikte olduğundan bu tür söylentiler de azaldı.
İyi de kalın bağırsak kanseri taraması için daha basit yöntemler yok mu denilebilir. Var elbette. En basiti dışkıda gizli kan aramak. Ancak, eğer dışkıda kan saptanırsa bir anlamı var, yoksa bir anlam ifade etmiyor, zira polip veya kanser kanamaya neden olmamış olabiliyor. Eğer kan saptanırsa gene kolonoskopi yolu gözüküyor.
Son yıllarda genetik alanındaki gelişmelerle birlikte yeni olanaklar da belirmeye başladı. Poliplerin değişim göstererek kansere dönüşmesi yaklaşık on yıl alıyor. Bu dönemde birtakım genetik değişimler oluyor ve DNA testi ile bu değişimleri saptamak mümkün. Bu inceleme dışkıda yapıldığından herhangi bir hazırlık da gerekmiyor (1).
Dışkıda DNA testi kanser saptamada yüzde 92 güvenilir bulunmuş ki bu kolonoskopi için bulunan değere yakın. Polipler için aynı şeyi söyleyemiyoruz, genelde bu oran yüzde 42 olmuş. Burada kolonoskopi bariz olarak üstün.
Son on yılda ABD’de kalın bağırsak kanserlerinde her yıl yüzde iki azalma saptanmış ve bu yapılan taramalara ve kansere dönüşmeden alınan poliplere bağlanmış.
Gözüken o ki kolonoskopi ve verdiği zahmet şimdilik gündemimizde kalacak. Gene de fazla söylenmeden hayat kurtarıcı olabildiğini hatırlayalım ve kontrollerimizi aksatmayalım. Zaten yapılırken uyuduğunuz için fark etmiyorsunuz bile.
1) US Preventive Services Task Force. Screening for Colorectal Cancer US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA. 2021;325(19):1965-1977.
