Çizgi: Tan Oral

İkide bir, gömlek değiştirir gibi anayasa değiştirmek neye alamettir? Bir sağlık işareti midir, yoksa tersine, bir rahatsızlık, bir yerine oturamamışlık mı gösterir? Herhalde "sağlık işareti" olamaz. Anayasa gibi bir metin normal olarak özellikle fazla kurcalanmaması gereken bir metindir. Devletin devlet olduğunun resmi belgesi, rejimin de istikrarını gösterir.

Türkiye'de anayasa böyle değil. Hele şimdiki dönemde bu "değişkenlik" gittikçe arttı. Son seçime yaklaşırken Kılıçdaroğlu'nun "başörtüsü"ne bir dokunulmazlık sağlamak için yasa çıkarma önerisine Erdoğan "Yasa değil, anayasaya hüküm koyalım" karşı hamlesiyle cevap verirken şimdi seçimi kazandıktan sonra daha kapsamlı bir anayasa değişikliğinden söz etmeye başladı. AKP iktidarının kuruluşundan bu yana bu kaçıncı "anayasa değişikliği"?

Anayasa'da değişiklik yapma ihtiyacının bu iktidar döneminde artmış olmasının anlaşılır bir yanı yok değil. AKP ve onu Türkiye siyaset hayatına armağan etmiş olan siyasi güçler Türkiye'nin genel yapısından hoşnut değiller. Bunun böyle olduğu Türkiye'nin bilinen sırlarından biri. Yapıdan hoşnut olmayanlar var ama hoşnut olanlar da var ve böyle düşünenler, sayıca ötekilerden çok da az değiller. Ayrıca onların arkasında onca yılın birikimi var; Cumhuriyet kuruldu kurulalı, hayatımıza yön verdiğini söylediğimiz, üzerine yeminler ettiğimiz "laiklik" ilkesi var, kolay değil "değiştiriyorum, değiştirdim" demek. Onun için AKP iktidarı, bu konuma eriştiğinden beri, yapıyı omuzluyor, zorluyor, esnetiyor. Ama bunları yaparken belirli bir "ihtiyat payı" bırakmaya dikkat ediyor. Aralıklarla, yaptığı değişikliği bir "anayasa değişikliği" ile tescil etmek ister gibi bir politika güdüyor sanki. Şimdi, sayısal üstünlüğünün daha bir tartışılır hale geldiği koşullarda gene kazandığı bir seçim söz konusu. Herhalde bunu da tescil etme ihtiyacını duyacak. Öyleyse gelsin "yeni anayasa"! Bunu da usulüne uygun bir öneri haline nasıl getirecek? Görünüyor ki "12 Eylül anayasasını" değiştirme edebiyatıyla yapacak bunu. Tabii kimsenin 12 Eylül anayasasını savunacak hâli yok. Yok da, bunca değişiklikten sonra, 12 Eylül anayasasından geri kalan bir şey de pek yok.

1924 anayasasıyla yola çıkmış genç bir Cumhuriyet. Kırk yıla yakın bir süre "demokratik anayasa" tanımına uygun olduğu söylenemeyecek bu anayasa ile idare etmiş. Sonra, İktidar olan parti keyfi yönetiminde ölçüyü şaşınca darbe olmuş ve öncekine kıyasla daha demokratik bir anayasa yapılmış. Bu sefer de "Yahu, bu da fazla demokratik oldu" kavgası başlamış, 12 Mart'ta bir fasıl anayasa "daraltılmış", 12 Eylül'de hayat daraltılmış. Böylece, yeniden "bollaştırma" çabalarının yolu açılmış. Daralta bollaştıra AKP iktidarına kadar gelmişiz. Bu sefer bir başka zihniyetin sultası söz konusu. 

Bunun ne olduğunu adlandırmak kolay değil. Tamam, başımızda "İslamcı" olduğunu söyleyen bir partinin iktidarı var. Yapılan işlerin "nass" olduğu ima ediliyor. Ama gerçekten öyle mi, tartışılır.

Neden tartışılır? Ne tartışılır?

İslam'ın gerekli gördüğü yönetim biçimini yeniden kurmak mı söz konusu, Tayyip Erdoğan'ın kendisine yakıştırdığı yetkilerle donatılması mı, tartışılır olan bu. Birinciden çok ikincinin etkili olduğu kanısındayım. İslam dünyasında "demokrat olmak" gibi bir kaygı yok. Böyle olunca demokratik bir yapı kurmuş, demokratik ilkelere göre yönetilen bir ülke de yok. Bu sıfatlara uygun bulunmaya en fazla yaklaşan ülke Türkiye idi. AKP ve Tayyip Erdoğan sayesinde şimdi böyle bir iddiada bulunmak mümkün olmaktan çıktı. 

Söz gelişi Mısır'da krallık vardı, krallık devrildi, cumhuriyet kuruldu. Peki, bu değişimin sonucu olarak Mısır demokratik bir toplum oldu mu? Olmadı. Cezayir'de sömürge yönetimi vardı (Tunus'ta da); bu yönetimler de yıkıldı, bu ülkeler ulusal bağımsızlıklarını kazandılar. Daha demokratik bir rejime geçtiler mi? Geçmediler. İran'da "Şah" rejimi vardı, o yıkıldı, İslam cumhuriyeti geçti yerine. Böylece İran demokrasiye kavuştu mu? Kavuşmadı. Biz ise "yarı demokratik" diyebileceğimiz bir rejimden "İslamcı" yönetime dümen kırma sürecinde bir toplumun yurttaşlarıyız. Emin adımlarla tam demokrasiye doğru ilerliyor muyuz?

Birçok Müslüman ülkenin uzun süre ulusal bağımsızlık sahibi olarak yaşama deneyimi de yok.

Geçmişte Emevi, Abbasi örneklerinin yanı sıra bir de Osmanlı İmparatorluğu (ve Babür sonrası Hindistan) var. Bunların var olduğu tarihlerde zaten dünyanın herhangi bir yerinde "demokrasi" denecek bir yer yoktu. Ama demokrasinin var olduğu ve bilindiği, tanındığı zamanlarda da Müslüman toplumların bu yönetimi seçtiğinin örneğini görmüyoruz. Arada "bahar" diyoruz, "demokrasi rüzgarlarının" sözünü ediyoruz. Çok geçmiyor, bahar, yazı güzü görmeden kışa çeviriyor, rüzgarlar diniyor, biz gene basık, durgun havamızla kalıyoruz.

Gene de, sormalı: Geçmişte gördüğümüz, İslam devletlerinin yönetim sistemi, şimdi gördüğümüz örnekler kadar "despotik" miydi? Despotizmin normal karşılandığı yerlerde bile böyle değildi. Bugünkü yapılanma içinde Tayyip Erdoğan'a verilmiş yetkileri düşünün. Hakkında karar verilebilecek ne varsa bu karar verme yetkisi Tayyip Erdoğan'a tanınmış. Şimdi gene 12 Eylül anayasasının getirdiği "esaret"ten söz edildiğine göre bugüne kadar nasılsa akla gelmemiş alanlardaki başka yetkiler de verilecek demektir. Bütün bu yetkileri elinde toplayan Tayyip Erdoğan da böylece bizleri özgürleştirecek.

Niyet böyle.