- Metaverse, rekabetin ihlal edilmesine neden olabilecek ne gibi olgular içeriyor?

Gerçek dünyada yer alan pek çok iş nasıl internete taşındıysa, zamanla internet üzerindeki işlerin de metaverse platformlarına taşındığını göreceğiz. Dolayısıyla, gerçek hayatta ve günümüz sanal dünyasında gerçekleşen tüm rekabet ihlallerine metaverse içinde de rastlayacağız.

- AB'nin rekabet kurumunu metaverse konusunda harekete geçiren konu ne olabilir?

Pek çok insanın inandığı gibi tek bir metaverse yok, siber alemde, binlerce metaverse var. Daha da artacak. Her bir metaverse de ayrı sahipleri olan yapılar. Dolayısıyla, tümünün siber güvenlik kurumları tarafından takip edilip, denetlenmesi gerekmektedir. 

AB rekabet kurumunu harekete geçiren nedenlerin başında, bu platformlarda kullanılan sanal paraların baş döndürücü boyutlara ulaşmış olması. Diğer yandan ise, bazı metaverse kuruluşlarının sahip olduğu finansal güç, metaverse piyasasını ele geçebilecek ve tekel oluşturacak nitelikte. 

AB, şimdiden tedbir almazsa, pek çok orta ve küçük metaverse start-up'larının yakın zamanda ölebileceğinin farkında. Oysa bu yeni start-up'lar gelecekte kamuya yarar sağlayacak pek çok metaverse platformunun işletmecisi olacaklar. Bu yatırımlar rakabet açısından korunmazlarsa, gelecekte bazı hizmetlerin aksamasına neden olabilir. 

Basit birkaç örnek vereyim:

Eğlence dünyasını ele alalım. Film, dizi, eğlence programları yayınlayan bir ya da iki büyük eğlence platformu, sahip olduğu güçle, diğer yerel ve küçük platformları kısa sürede yok edebilir. Bu ise, film, dizi gibi evrensel kültür, sanat faaliyetlerinin tekelleşmesi ve domine edilmesi demektir. Dolayısıyla, küçük ve orta boy start-up'ların korunması, kültürel çeşitliliğin ve zenginliğin korunması anlamına gelmektedir.

Aynı şey ticaret için de geçerlidir. Online ticaret hızla gelişiyor. Önlem alınmazsa, globalleşen dünyada hızla büyüyen birkaç online ticaret firması, dünya ticaretinin önemli bir bölümünü eline geçirecek. Oysa yerel ve bölgesel tüccarın online ticarette varlığını sürdürmesi çok önemli. Aksi takdirde, ülkelerin ekonomik bağımsızlıkları da tehlikeye girer.

Bu firmalar aynı zamanda da aç gözlüler. Çiçek satan firmalar yemek işine, yemek işi yapan firmalar elektronik ticaretine girmeye başladılar. Uzmanlık alanı olmayan işlere giren bu yeni ticaret erbabı ne kalite denetimi yapabiliyor ne de fiyat-kalite dengesini kurabiliyorlar. 

Gelecekte tüm bu firmalar, metaverse platformları üzerinden faaliyetlerini sürdürecekler. Bu nedenlerle AB rekabet kurumunun metaverse'lerin içinde uygulanacak rekabet kurallarını oluşturmaya başlamasını çok olumlu karşılıyorum

- Metaverse'te arsa satışı gibi işlemlerin yasal zemini nasıl oluşturulabilir?

Metaverse'te, şimdilik, bu tür arsa alım satımlarına yasal düzenleme yapmak çok zor. Bunun nedeni metaverse'lerin yapısının karmaşıklığı. 

Metaverse'ler aslında birer dijital platformdur. Bu platformlar üzerinde satılan her türlü şey, arsalar dahil, birer NFT'dir. Yani birer jeton. Bu jetonlar ise blockchainler üzerinde üretilmekte (mint edilmekte) ve blockchainler üzerinden satılmaktadır. Dolayısıyla, yasal zemini blockchain üzerinden kurmak gerekir. Blockchain'ler ise merkezi olmayan yapılardır. Tüm dünyanın değişik yerlerine dağıtılmış merkezlerden yönetilmektedirler. Bundan dolayı, kontrol altına almak oldukça zordur. Bu ancak, uluslararası topluluğun bu konuda birlikte hareket edip, bazı global kurallar koyması ile gerçekleşebilir.

Ancak, ülkeler vatandaşlarını bu konuda eğitebilirler. Örneğin, ülkemizde pek çok kişi, halen, dünyada tek bir metaverse olduğunu zannediyor. Bu metaverse üzerinden bir arsa alınca, o arsanın tek kopyasına sahip olduğunu zannediyor. Oysa şu an satılan İstanbul arsalarının aynısının, başka bir metaverse platformunda da satılabileceğinin farkında değiller. Aynı arsa bir başka metaverse platformunda yarı fiyatına da satılabilir. Bunu halka anlatmak lazım.

- Metaverse için çıkarılabilecek olası finansal düzenlemeler neler olabilir?

Kripto paralar çoğunlukla yatırım amaçlı kullanılsa da zamanla, ticarette de kullanılmaya başlandı. Ticarette kullanılmaları bankacılık işlemlerini kolaylaştırmakla beraber, pek çok bankacılık işleminden doğan ücret ve gelirleri de yok etti. Bunun yanı sıra, vergi konusunda da hükümetlerin başını ağrıtıyor. Hükümetler kripto para ile yapılan işlemleri takip edemediğinden vergi kaybına uğruyorlar.

En tehlikeli yanı da, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı başta olmak üzere, pek çok karanlık işin ödemesinin bu yolla kolayca yapılıveriyor olması.

Kripto para borsaları, reel borsalardan çok daha kolay spekülasyon yapılabilen, kırılgan yapılar. Tek bir kişinin sözü ile birden fırlayıp, birden düşebiliyor. Yatırımcılar çok hızlı zenginleşip, çok hızlı fakirleşebiliyorlar. 

Her bir kripto paranın da üzerinde faaliyet gösterdiği bir blockchain var. Bunları denetim altına almak çok zor. Blockchain'lerin işleyişinden doğan ciddi sakıncalar da var. Örneğin, geriye dönük işlem yapamıyorsunuz. Yanlış yaptığınız bir ödemeyi iptal edemiyorsunuz. Hesabınız ele geçirilirse, yapılan işlemlerden dolayı hiçbir hak iddia edemiyorsunuz. Sağken mirasçılarınıza elektronik cüzdanlarınızın adreslerini vermemişseniz, öldüğünüzde hiçbir hak elde edemiyorlar.

Çözüm yine uluslararası toplumdan gelmeli. Bunlar, ülkelerin tek başına çözebileceği sorunlar değiller. Uluslararası toplum, en azından, yukarıda saydığım üç konuda hemfikir olur ve kurallar koyarsa, kripto para piyasasında bir rahatlama olabilir.

Ama sorun bununla da bitmiyor ki. Tüm siber alemde artık global yasalar, kurallar çıkartılmalı. Siber silahlardan tutun da dronlarla hava ulaşımına, otonom arabaların kullanımına kadar yasa ve kural bekleyen pek çok konu var.