Rusya'nın Ukrayna işgalinin Türkiye'ye yansıması ne olur? Enerjiden, ihracat ve ithalata pek çok yanı var. Ama bugünlerde turizmciler -özellikle güneydeki oteller, araba kiralama servisleri, lokantalar vs.- bunu düşünüyor. Biz de konuyu araştırdık.
Çünkü Ruslar ve Ukraynalılar bu sene artık gelmez herhalde desek de galiba öyle değil. Savaşın hemen ilk günlerinde (mart başında) 20 bin kadar Ukraynalının Antalya'ya -uzun konaklamalı- geldiği belirtiliyor. Arkasından gelişlerin devam ettiği kaydediliyor.
Ama daha çok merak edilen konu; Ruslar. Aşağıdaki tabloya bakarsanız, 2020-2022 aralığında sadece ocak aylarında ülkemize gelen turist sıralamasında Rusya hep birinciliği almış.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali bizi fazlasıyla üzse de, bundan Rus turistleri sorumlu tutmamız düşünülemez. Hatta bazıları muhalif de olabilir. Ama muhalif olsun, olmasın, ülkemizin turizm gelirlerine ihtiyacı var.
Dolayısıyla Antalya'nın otel, restoran, araba kiralama firmaları harıl harıl, "Rus turist gelirse nasıl ödeme alınır" araştırmasında. Çünkü biliyorsunuz, Mastercard ve Visa Rusya'yı blokladı. Bu nedenle nasıl bir durum meydana gelecek sorusu soruluyor.
Bankalardan aldığınız kredi kartları -markaları bankaya özel de olsa- genellikle Visa ya da Mastercard altyapısı kullanırlar. Bu altyapı sayesinde burada aldığınız kartı, ülke içinde kullanabildiğiniz gibi internet üzerinden ya da fiziksel olarak yurtdışından yaptığınız mal ya da hizmet alımlarında kullanabilirsiniz.
Rus bankaları tarafından verilen kartlar, Mastercard ve Visa "ben kapatıyorum" dese de, Rusya'da yerel ödeme sistemini kullanarak çalışmaya devam edecek. Ama yurtdışında fiziksel ya da online olarak Mastercard ve Visa altyapısını kullanamayacaklar. Mir kart ile anlaşmalı olan AliExpress gibi istisnalar mevcut.
Bu durumda Mastercard ve Visa, "markalarımı kartlarınızda kullanamazsınız" diyerek global bir telif/isim kullanım davaları açabilir ama savaş ortamında bu davaların bir anlamı olmayacaktır.
Rusya'nın Mir'i
Buna karşılık Rusya'nın kendi kredi kart sistemi var. Bu, Türkiye'de 2016 yılında BKM tarafından yaratılan Troy'un eşdeğeri.
Rusya Merkez Bankası tarafından Mayıs 2017'de kurulan Mir ödeme sistemi [1], bankaya ait "Ulusal Kartlı Ödeme Sistemi" olarak elektronik para transferleri için kullanılıyor.
Mir'in sayfasına bakıldığında Mir-Maestro, Mir-JCB ve Mir-UnionPay ortak rozetli kartlarıyla yurtdışındaki satın alma ve hizmetler için ödeme yapılabildiği kaydediliyor. Ancak Maestro Mastercard'ın bir alt markası ve JCB (Japon altyapısı) de Rusya'yı bloklayanlar arasında olduğundan bu 2si şimdi çalışmıyor. Ama Çin'in UnionPay'i henüz Rusların kullanabileceği büyük uluslararası ödeme sistemi seçeneği olarak duruyor.
Mir Kredi Kartları, halihazırda Türkiye, Vietnam, Ermenistan, Özbekistan, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Güney Osetya ve Abhazya'da mal veya hizmetler için ödeme yapabiliyor ve / veya ATM'lerden para çekebiliyor.
Türkiye'de kendi başına anlaşmalı olduğu ve çalıştığı bankalar ise Vakıfbank, Ziraat Bankası ve İş Bankası. Bu üç bankanın poslarında kullanılabiliyor.
Çin'in Union Pay'i
Çin merkezli banka kart hizmetleri ağı olan UnionPay, dünya çapında 2 bin 500'den fazla kurumla ortak çalışıyor. UnionPay kapsamında bugüne kadar 7 milyardan fazla kartın çıkarıldığı hesaplanıyor. Çin'deki çoğu kart ödemesinin sağlayıcısı durumunda.
Büyüme ve globalleşme için herkes ile işbirliğine sıcak baktığı kaydedilen altyapı, Türkiye'de halen Garanti Bankası ve Ozan Superapp ile çalışıyor.
Ruslar nasıl ödeme yapar?
Visa ve Mastercard, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali uzantısında uygulanan yaptırımlar çerçevesinde Rusya'daki faaliyetlerini askıya alan uluslararası şirketler listesine katıldılar ve Rusya'da verilen kartlarla başlatılan hiçbir işlemin 10 Mart'tan itibaren Rusya dışında çalışmayacağını söyledi. Bu Rus ekonomisini izole etme anlamına geliyor. American Express de kervana katıldı.
Rusya Merkez Bankası, vatandaşlarına yurtdışında nakit kullanmalarını tavsiye ederken, Rus bankaları da bu duruma çözüm arıyorlar. Rusya'nın en büyük bankası Sberbank, Rus ödeme altyapısı Mir ve Çin'in UnionPay'i kullanarak kart çıkarma olasılığını değerlendirdiklerini açıkladı. Mümkün olması durumunda, 180 ülke ve bölgede faaliyet gösteren UnionPay ile Ruslar diğer ülkelerde bazı ödemeleri yapabilir hale geliyor.
Bu durumda, Türk POS'larında kullanılan Mir ya da UnionPay ödemeler, ilgili bankaların MIR ile mutabakatı ile paralarını alabilecekler[2].
Rusya'nın en büyük devlet dışı kredi kuruluşu Alfa-Bank JSC de, UnionPay ile kart sunmak için şimdiden çalışıyor.
Dolayısıyla Türkiye'de 3 bankanın üzerinden Mir kart ile ödeme alınabildiği gibi, Mir-UnionPay ortak rozeti olan kartlar da Çin sistemi üzerinden çalışıyor.
Rus turistler için akla gelen diğer 2 seçenek, nakit para ve kripto para. Nakit para için Rusya'dan çıkmadan önce kredi kartını kullanarak nakit parayı Euro ya da $ olarak çekmeleri tavsiye ediliyor. Kripto para tarafına bakarsak ise, Türkiye'de kripto para ödeme alan turistik yer olmamakla birlikte, kripto paralar Türkiye'den ulaşılan yerel ya da uluslararası borsalar üzerinden yerel para birimine ya da dövize çevrilerek ödeme yapılabilir.
Rusya bankaların vereceği bilgiyi kısıtlıyor
Rusya Merkez Bankası, uluslararası yaptırımlardan kaynaklanan riskleri sınırlamak amacıyla ticari bankaların yayınlaması gereken bilgi miktarını da geçici olarak azaltıyor. Merkez Bankası'ndan yapılan açıklamada, Şubat ayı açıklamalarından itibaren bankaların artık ulusal standartlara göre hazırlanmış hesapları serbest bırakmak veya web sitelerinde ek açıklama yapmak zorunda kalmayacakları belirtildi.
Türkiye acilen TroyCard'ın önünü açmalıdır
Bu arada sırası gelmişken önemli bir konuya işaret edelim. Türkiye'de gerek salgın, gerekse Ukrayna işgali bize yerel üretim ve hizmetlerin önemini defalarca hissettiriyor, gösteriyor.
Türkiye'nin kredi kart ödemeleri konusunda yurtdışına bağımlılığı zaten çok akıllı bir şey değil. Çünkü kredi kartları ile yapılan her ödemenin bir kısmı bu yabancı firmaların cebine giriyor. 2021 rakamları sadece yurtiçindeki kartlı harcamanın 1,6 trilyon TL olduğunu gösteriyor. Mastercard ve Visa'nın para harcamamızdan kazandığı milyar dolarlık komisyonları varın siz hesaplayın.
Mastercard ve Visa dışında Türkiye'deüçüncü altyapı, yerel olarak 2016'da Bankalar Arası Kredi Kart Merkezi (BKM) tarafından oluşturulan Troy'dur. USA Discover altyapısı kullanılarak geliştirildi. 2020'de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB); "BKM'nin, mevcut durumda üstlendiği ve temel olarak kartlı ödemeler alanına odaklanan rollerine ilave olarak önemli görevler üstlenmesi planlanıyor" diyerek BKM'ye hâkim ortak olarak hissedar oldu.
Geçen yıl da, Troy'un ayrı şirket haline getirileceği açıklandı[3]. Ama bu konuda bir gelişme var mı? Biz henüz bir şirketleşme göremiyoruz ama yandaş medyada var olduğu yazılıyor [4]. Troy'un 27 banka ve 11 elektronik para kuruluşuyla çalıştığı kaydediliyor ama ödeme hizmetleri sektörü, yeni yapılanmada, BKM zamanında olduğu şekilde yerel mutabakat sistemi kurulmadığı kaydediliyor. Troy'un web sitesine bakıldığında da en son 2019'da veri girildiği görülüyor [5].
Troy'un önemini anlatmak için yine uzmanların yaptığı bir yorumu verelim:
"Benzer bir ambargo Türkiye'ye yapılsa, bizim BKM lokal/yerel mutabakat yapabildiği için Mastercard ve Visa'nın yasağı (global takasa çıkılmadığı için) Türkiye içi harcamalar etkilenmezdi."
Buradaki mesaj şu: Troy Türkiye içi ödeme hizmeti olarak gecikmeden harekete geçirilmeli ama MİR ve UnionPay'in yaptığı gibi uluslararası bağlantıları da kurmalı.
Konuyla ilgili bilgi aldığımız bir ödeme hizmetleri sektör uzmanı şunları söyledi:
"2015 yılında CIS bölgesi (Rusya ağırlıklı) ile Türkiye arasında bavul ticaretinin Ödeme ve Tahsilatlarını yapan Ödeme Kuruluşu olarak Rusya'nın en büyük para transfer ve finans kuruluşları ile çalışıyorduk.
İlişkilerimizin iyileştirilmesi ve ticaretimizin hacmini artırmak üzere Rusya'ya ziyaretler yaptık. Ziyaretler sırasında Rusya ve bölge ülkelerinde çok yaygın olan Rus para transferi ve finans kuruluşları yöneticilerinin söylediği bir bölüm bugünler için çok manidar olarak görünüyor.
Rus yönetici: 'Bölgede tüm ülkeler ile kendi yerel para birimlerimiz ile çalışıyoruz, bir tek sizinle dolar ve US bankaları üzerinden mutabakat yapıyoruz. Bu tamamen aptallık, çok ivedi şekilde yerel para birimlerine geçmemiz gerekiyor ve US'e ekstra para kazandırmamız gerekiyor.' dedi.
1 sene sonra Türkiye'de 15 Temmuz hain kalkışması ile Türkiye hükümeti konuyu yeni idrak ederek basına beyanat vermeye başladılar. O gün bugündür Türkiye - Rusya arasında hâlâ dolar üzerinden ve barter (enerji; doğalgaz, petrol vb.) yöntemiyle ticaret yapılıyor. Türkiye'nin bölgesinin güçlü ülkeleri Rusya ve Ukrayna ile ticaretini devam ettirebilmesi için ya Batı bloğuna ya da Rusya'nın dünyaya açılacak yapısı Çin ve UnionPay gibi çözümlere ihtiyacı var :( Keşke 2015 yılında bu bağımsız ve yerel para birimi stratejilerine geçebilseydik!"
Her engelleme kendi çözümünü doğurur - MasterCard-Visa tekeline çözüm var mı?
MasterCard - Visa olayı, bize şunu gösteriyor. Batının ödeme sistemlerinde de tekeli var ve bu tekeli, istedikleri anda baskı amaçlı kullanabiliyorlar. Üstelik bu tekeli uzun yıllar finanse eden ülkeleri bile bir anda ekonomik felce uğratabiliyorlar.
Neyse ki, teknoloji bu anlamda da yeni çözümler sağlayabiliyor. Günümüzde ödeme sistemlerine bakıldığında -bazıları aynı altyapıyı kullansa da- 100+ çözüm sistemi mevcut.
Avrupa Birliği de son 5-6 yıldan beri bu Amerikalı kart sistemi firmalarının uyguladığı komisyonlardan fazlasıyla rahatsız durumda [6] ve bu nedenle kendi sistemini kurmaya karar verdi. Geçen yıl da 16 banka bir çalışma başlattı [7].
Bu olay, farkındalık yaratmak açısından Türkiye için iyi bir fırsat. 2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı kanun [8] öncesinde ve sonrasında Türkiye'de hızla gelişen önemli bir ödeme sistemleri ve elektronik para sektörü var. Şu anda 27 firmanın ödeme hizmetleri ve 29 firmanın elektronik para lisansı ile çalıştığı görülüyor[9].
Hem kendi işlemlerimizin komisyonlarından doğan milyar dolarların yurtiçinde kalmasını sağlamak, hem de birilerinin istediği gibi davranmadığımızda ekonomimizi/ödemelerimizi felç etmelerinden korunmak için kendi yerel sistemimizi kurmamız lazım.
Troy bu anlamda önemli bir fırsat. Tam da zamanı. Umarız Discovery altyapısının bir sorunu yoktur.
[1] Mir Kart
[2] Rus Mutabakat Sistemi
[3] Troy Kredi Kart Sistemi Şirketleşiyor
[4] Ödeme Kuruluşları
[5] Troy Ödeme
[6] Avrupa, MasterCard ve Visa'ya Rakip Çıkarıyor
[7] ECB, Yeni Avrupa Ödeme Çözümünü Başlatıyor
[8] ÖDEME VE MENKUL KIYMET MUTABAKAT SİSTEMLERİ, ÖDEME HİZMETLERİ VE ELEKTRONİK PARA KURULUŞLARI HAKKINDA KANUN
[9] Aktif Elektronik Para Kuruluşları (Kodlar)
