AKP hükümeti, ortamdaki adalet karmaşası ve ekonomik kriz gibi nedenlerle güven kaybederken, düşen popüleritesi nedeniyle bir sonraki seçimde yüzde 50 gibi bir oya ulaşamayacağı görüşleri hâkim. Gerçi 2023 seçimlerine baktığımızda farkın kırsal alanlardaki oylarla düzeltildiği ve yerel yönetim seçimlerinden gördüğümüz üzere yaşlılık maaşına seçim öncesi yüksek zam gibi "seçmene rüşvet" gibi yorumlanabilecek olan çeşitli araçların kullanıldığını fark ediyoruz. Ama yine de bir sonraki seçimde AKP'nin işinin epeyce zor olacağını tahmin ediyoruz.

Buna karşılık, bir yandan da Suriye'deki gelişmeler ve DEM Parti ile yakınlaşma olurken, hükümetin erken seçime gidebileceği iddiaları mevcut. Kasım 2024 başında, Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Başkanı Ahmet Yener elektronik oylama sistemine geçiş hazırlıklarının tamamlandığını duyurdu. YSK'dan bir çalışma grubunun, şubat ayında Türkiye'de elektronik oylama sisteminin kullanılması için teknik gereksinimleri incelemeye başladığı kaydediliyor. Uzmanların, gerekli altyapıyı geliştirmek için Ankara Üniversitesi'nin hukuk, siyaset bilimi ve mühendislik fakültelerinden oluşan bir ekiple birlikte çalıştıklarını açıklandı. Ayrıca, 2023 yılında 85,3 milyona ulaşan Türkiye'ninkine benzer nüfusa sahip ülkelerin elektronik oylama sistemlerinin incelendiği ve bir yazılım modeli oluşturduğu bilgisi de verildi.

Ancak, elektronik oylama sistemi, seçim güvenliği, şeffaflık ve siber müdahale riskleri gibi çeşitli konularda endişelere yol açıyor. Almanya, Hollanda, İrlanda gibi ülkelerde önce uygulanmaya başlanan ama sonra güvenlik açıkları nedeniyle durdurulan elektronik seçim sistemlerine yakından bakalım. Sistemin nasıl çalıştığı, hangi marka cihazların olduğu ve bu markaların yaşadığı sorunlar, hangi ülkelerde kullanıldığı ve hangi ülkelerde ne tür sorunların yaşandığı gibi bilgiler verecek ve en sonunda da Türkiye gibi bir ülkede elektronik seçimin uygulanabilirliğini tartışacağız.

Bu ilk yazımızda, elektronik oylamanın ne anlama geldiğini konuşalım; Elektronik Oylama Makinesi (EVM), oyların elektronik olarak verilmesini ve sayılmasını kolaylaştırmak için tasarlanmış bir cihazdır. İdeal koşullar altında, oylama sürecini daha hızlı ve verimli hale getirir. Ancak arasında tutanakla kayıt altına alınmış ve şüphe durumunda çuvalların içinden kontrol edilebilecek kağıt yedekler olmaması, siber ortamlarda olabilen çeşitli riskler, bu tür bir oylamayı şüpheli hale getiriyor.  Bu ilk yazımızda elektronik oylama sisteminin (EVM) nasıl çalıştığını önceleyelim.

Neden seçimde EVM Kullanılır? Basitçe bakarsak sorunları neler?

EVM'ler, özellikle büyük seçimlerde oylamayı daha hızlı yapar ve --hile yok ise-- sayımda insan hatasını azaltır. Taşınabilir ve verimlidir.  Geçersiz veya hatalı oyları potansiyel olarak azaltır.

Ancak manipülasyona ya da bilgisayar korsanlığına karşı güvenlik sorunları var. Elektrik bağımlılığı ve teknik arıza yapma olasılığı da sıradaki diğer sorunlar.

Ek olarak, dijital ortamı kullanamaya alışık olmayan (ATM bile kullanamayan) seçmen açısından sorunlu. Normal seçmen için bile seçmen eğitimi gerektirir.

Elektronik Oylama Makinesi’nin (EVM) bileşenleri:

Resimden de görebileceğiniz üzere elektronik oylama sistemlerinin donanım, yazılım ve bağlantı bileşenleri bulunur.

Kontrol Ünitesi (CU): Seçim görevlisi tarafından yönetilir. Oyları kaydeder ve depolar. Kullanılan oy sayısını ve diğer tanılamaları anlık görüntüleyebilir.

Oy Pusulası Ünitesi (BU): Seçmenlerin adaylarını veya tercihlerini seçmeleri için kullanılır. Adayların adları veya seçenekler ile ilgili düğmeler veya dokunmatik ekranlar kullanılarak oy kullanılmış olur.

Seçmen Tarafından Doğrulanabilir Kağıt Denetim İzi (VVPAT) (bazı sistemlerde isteğe bağlı): Elektronik sistemlerin en zayıf yönü. Kontrol edilmesi istendiğinde arkada bir evrak olmayışıdır. Bu nedenle bazı sistemler bunu kapsar. Doğrulama için seçmenin tercihini kağıt makbuzunu yazdırır. Makbuz, denetimler veya yeniden sayımlar için mühürlü bir bölmede saklanır.

Güç Kaynağı: Birçok EVM, istikrarsız elektrik olan özellikle kırsal bölgelerde güvenilirlik için pille çalışır.

Bağlantı: Oylama ünitesi ile kontrol ünitesi arasında veya çevrimiçi veya internet tabanlı oylamada merkezi sistemlere kablolu veya kablosuz bağlantılar içerebilir.

EVM türleri

• Doğrudan Kayıt Eden Elektronik (DRE) Makineler: Oyları doğrudan elektronik belleğe kaydeder. Dokunmatik ekran veya basmalı düğmeler içerebilir.
• Optik Tarama Sistemleri: Seçmenler, taranan ve elektronik olarak kaydedilen bir kağıt oy pusulasını doldurur.
• İnternet Oylama Sistemleri (çok kullanılmaz): Oylar çevrimiçi bir platform üzerinden verilir ve güvenli bir şekilde merkezi bir veritabanına iletilir.

EVM'ler nasıl çalışır?

Seçim Öncesi Kurulum:

• Programlama: Seçim görevlileri veya teknisyenler, makineyi aday adları, parti sembolleri ve bölgeye özgü ayrıntılar dahil olmak üzere seçim verileriyle yapılandırır.
• Test: Makineler doğru ve güvenli bir şekilde çalıştıklarından emin olmak için sıkı testlerden geçer. Sızdırmazlık: Testten sonra, EVM'ler seçim başlayana kadar kurcalanmayı önlemek için mühürlenir.

Oylama Süreci:

• Seçmen oy verme merkezine gelir ve kimliği doğrulanır. (Örneğin, seçmen listesi veya biyometrik doğrulama yoluyla).
• Seçim görevlisi, seçmen için oylama ünitesini etkinleştirir.
• Seçmen, bir düğmeye basarak veya dokunmatik ekranı kullanarak seçimini yaparak oyunu kullanır.
• VVPAT mevcutsa, makine seçmenin seçimini gösteren ve seçmenin görebileceği ancak alamayacağı bir makbuz yazdırır.

Oyların Kaydedilmesi:

Seçmen seçimini yaptıktan sonra, oy elektronik olarak kontrol ünitesinin belleğine kaydedilir. Makine genellikle işlem yaptığını gösterir bir ses çıkarır veya oyun başarıyla kaydedildiğini belirtmek için onay görüntüler.

Oylama Sonrası:

Oylama sonunda, kontrol ünitesi mühürlenir ve güvenli bir şekilde bir sayım merkezine taşınır. Makine sonuçların çıktısını veya dijital raporunu oluşturabilir.

Oyların Sayımı:

Oylar kontrol ünitesi tarafından elektronik olarak tablolaştırılır. VVPAT'li sistemlerde, kağıt izi doğruluk için elektronik sonuçlarla çapraz doğrulanabilir.

Güvenlik nasıl sağlanır?

Erişim kontrolü şarttır. Yalnızca tarafsız ve yetkili personel makineyi etkinleştirmeli veya yapılandırmalıdır. Oylar, müdahaleyi veya değişikliği önlemek için şifrelenir. Sistemler şeffaflığı sağlamak için etkinlik kayıtları (loglama) oluşturabilir.

Sonuç olarak, elektronik oylama makineleri oylama sürecini kolaylaştırır ancak güvenlik ve güvenilirliği sağlamak için sağlam tasarım, titiz testler ve uygun denetim gerektirir. Oyların dijital ortamda kaydedilmesi, hızlı ve etkili bir şekilde tablolaştırılması ve bazı durumlarda doğrulanabilir kağıt izlerinin elde edilmesine olanak sağlanması yoluyla faaliyet göstermektedirler.