Anonim şirket pay (hisse) senetleri, hamiline veya nama yazılı olabiliyor. Bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için hamiline yazılı pay senetleri çıkarılamıyor. Bu hükme aykırı olarak çıkarılan paylar geçersiz sayılıyor (TTK 484).
Pay senetleri "kıymetli evrak"[1] niteliğinde…
Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödendiği tarihten itibaren 3 ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtmak zorunda. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan ediliyor. Şirket TTK uyarınca zorunlu bağımsız denetime tabi ise bu karar internet sitesine de konulmak zorunda. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabiliyor. Bu ilmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanıyor.
Esasen 3 aylık pay senedi bastırma süresi içinde ilmühaber çıkarılabilmesi mümkün olmakla birlikte, uygulamada bu 3 aylık süre içinde veya daha sonra ilmühaber çıkarılarak pay senedi bastırılmadığı görülebiliyor.
Hamiline yazılı hisseler için çıkarılan geçici ilmühaberlerin hangi süre ile geçerli olacağına dair açık bir hüküm ve dolayısıyla sınırlama olmadığı görüşüyle, hiç pay senedi bastırılmadan sadece ilmühaber ile yetinildiği de gözleniyor. Bu konuda açık bir düzenleme yapılarak, hamiline yazılı paylar için çıkarılan geçici ilmühaberlerin 3 aylık pay senedi bastırıp dağıtma süresi içinde geçerli olacağının açıklığa kavuşturulması ve bu boşluğun giderilmesinde yarar görüyorum.
Azlık[2] istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılmak zorunda (TTK 486).
Görüldüğü gibi hamiline yazılı paylarda ilke payların senede bağlanması, oysa nama yazılı paylarda böyle bir zorunluluk yok. Ancak azlık isterse nama yazılı pay senedi bastırılması ve dağıtılması zorunlu.
Paylar nasıl devrediliyor?
Payların devrine ilişkin esaslar, payların hamiline veya nama yazılı olmasına göre değişiyor.
1 Nisan 2021 tarihine kadar geçerli olan mevcut düzenlemeye göre, hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle (devriyle) hüküm ifade ediyor (TTK 489). 1 Nisan 2021'de yürürlüğe girecek hamiline yazılı paylarla ilgili değişiklikleri aşağıda açıklayacağım.
Kanunda veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe, nama yazılı paylar, herhangi bir sınırlandırmaya bağlı olmaksızın devredilebiliyor. Hukuki işlemle devir, ciro edilmiş nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabiliyor (TTK 490).
Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylar, ancak şirketin onayı ile devredilebiliyor (TTK 491).
Esas sözleşme ile nama yazılı payların ancak şirketin onayıyla devredilebileceği öngörülebiliyor (TTK 492/1). Payların devri; miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla gerçekleşirse şirket onayı aranmıyor.
Ancak şirket, esas sözleşmede öngörülmüş önemli bir sebebi ileri sürerek veya devredene, paylarını, başvurma anındaki gerçek değeriyle, kendi veya diğer pay sahipleri ya da üçüncü kişiler hesabına almayı önererek, onay istemini reddedebiliyor (TTK 493/1).
Paylar; miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra gereği iktisap edilmişlerse, şirket, payları edinen kişiye, sadece paylarını gerçek değeri ile devralmayı önerdiği takdirde onay vermeyi reddedebiliyor (TTK 493/4).
Hamiline yazılı paylar ile ilgili hangi değişiklikler yapıldı?
7262 Sayılı "Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine İlişkin Kanun" ile hamiline yazılı pay senetlerinin, kamu otoritelerince şeffaf bir şekilde takibini sağlamak üzere bazı değişiklikler yapıldı.
Yapılan düzenleme ile, suçtan kaynaklanan malvarlığının aklanması ve terörizmin finansmanı suçları ile kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanına karşı uluslararası düzeyde mücadele standartlarının tespiti ve uygulanmasının temini için oluşturulan en önemli uluslararası organlardan biri olan Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tarafından geliştirilen ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından da benimsenen standartlara uyum sağlanması amaçlanıyor.
1 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girecek değişiklikler özetle şöyle:
- "Hamiline yazılı pay senedi" sahiplerinin, şirkete karşı pay sahipliğinden doğan hakları kullanabilmeleri için, pay senedinin zilyedi bulunduklarını ispat etmeleri yeterliyken, yapılan değişiklikle hamiline yazılı hisse (pay) senetlerinin Merkezi Kayıt Kurulu (MKK)'na[3] bildirilmesi zorunluluğu getirildi. MKK'ya bildirimde bulunulmaması hâlinde, hamiline yazılı pay senedine sahip olanlar, paya bağlı haklarını bildirim yapılıncaya kadar kullanamayacaklar.
- Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra bastırılacak hamiline yazılı payların, pay sahiplerine teslimi öncesinde şirket tarafından MKK'ya bildirimi zorunlu kılındı.
- Hamiline yazılı pay senetlerinin devirlerinin, MKK'ya bildirim yapılması şartı ve zilyetliğin devri ile şirket ve üçüncü şahıslar açısından hüküm ifade edeceği hükme bağlandı.
- Hamiline yazılı pay senedine bağlı hakların şirkete ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde MKK'ya yapılan bildirim tarihi esas alınacak.
- MKK tarafından hamiline yazılı pay senetleriyle ilgili tutulan kayıtlar, ilgili kanunlar uyarınca yetkili kılınmış mercilerle paylaşılacak.
- Hamiline yazılı pay senetlerinin MKK'ya bildirilmesi ve kaydedilmesine ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığınca tebliğle düzenlenecek. Tebliğin çıkarılmasına ilişkin madde de 1 Nisan'da yürürlüğe gireceğinden bu tarihten önce bir tebliğ çıkarılması beklenmiyor.
- Bu değişikliklere istinaden; hamiline yazılı pay sahiplerinin, şirket genel kurullarına katılabilmek için "giriş kartı" alma zorunlulukları kaldırıldı. Halka açık olmayan anonim şirketlerde hamiline yazılı pay senetleri bakımından yönetim kurulları pay sahipleri çizelgesini MKK'dan sağlayacakları listeye göre düzenleyecekler.
Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyenlere uygulanacak cezalar
Yapılan değişikliklere göre, 1 Nisan 2021 tarihinden itibaren gerçekleştirilecek;
- Hamiline yazılı pay senedi basım işlemlerinde, pay sahipleri ve sahip oldukları paya ilişkin bilgileri MKK'ya bildirmeyen şirketlere 20 bin TL,
- Hamiline yazılı pay senedi devir işlemlerinde, pay senedi devrini MKK'ya bildirmeyen ortaklara000 TL idari para cezası uygulanacak.
Geçiş süreci
Hamiline yazılı pay senedine sahip olanlar, 2021 yılı sonuna kadar MKK'ya bildirilmek üzere pay senetleri ile birlikte ortağı oldukları anonim şirketlere başvurmak zorundalar. Başvuru üzerine anonim şirket yönetim kurulları, 5 iş günü içinde hamiline yazılı pay sahipleri ile sahip oldukları paya ilişkin bilgileri MKK'ya bildirecekler.
Pay sahipleri anonim şirkete başvurmazlarsa, paya bağlı haklarını (genel kurula katılma, oy kullanma, kar payı alma vs.) başvuru yapılıncaya kadar kullanamayacaklar.
Hâlihazırda hamiline yazılı pay senedine sahip olanların, 31.12.2021 tarihine kadar MKK'ya bildirilmek üzere ilgili anonim şirketlere başvurmamaları yahut ilgili pay sahipleri süresinde başvurdukları halde ilgili anonim şirket yönetim kurulları tarafından MKK'ya 5 iş günü içinde bildirim yapılmaması halinde de yukarıda belirtilen idari para cezaları uygulanacak.
1 Nisan 2021 tarihinden sonra basımı yapılan hamiline yazılı pay senetleri için pay sahiplerinin şirkete başvurmaları gerekmiyor. Bu pay senetlerinin zaten yeni sisteme göre MKK'ya bildiriminin rutin olarak yapılması zorunlu.
1 Nisan 2021 tarihinden önce basılmış olan hamiline yazılı payların bu tarihten önce yapılan devirleri ile ilgili olarak da devrin geçerli olabilmesi için MKK'ya bildirim zorunluluğu bulunmuyor.
Ancak 31.12.2021 tarihinden önce devri gerçekleştirilen 1 Nisan 2021 tarihinden önce basımı yapılmış hamiline yazılı paylarla ilgili olarak 31.12.2021 tarihine kadar şirketlere yapılması gereken bildirimleri, devalan ortakların yapması gerekiyor.
Bu değişikliklerin etkisi ne olur?
Hamiline yazılı hisseler özellikle devir kolaylığı için tercih ediliyor. Yapılan değişiklerle bu kolaylık ortadan kalktığı, pay devirleri nama yazılı paylardan daha zor hale geleceği için mevcut hamiline yazılı payların zaman içinde nama yazılı hale dönüştürülmesi beklenebilir.
Bu hisseleri sağladığı gizlilik için tercih edenler de olabilir. Bu özellik de payların basımı ve devri için MKK'ye bildirim zorunluluğu getirilmesi ve MKK'nın bunu yetkili kılınmış kuruluşlarla paylaşması ile ortadan kalkacağı için bu açıdan da hamiline yazılı paylardan uzaklaşma söz konusu olabilecektir.
7262 sayılı Kanunla ayrıca Ticaret Bakanlığı'na pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defterinin elektronik ortamda tutulmasını zorunlu kılma yetkisi verildi.
Bu yetkinin kullanılması ile birlikte kayıtların değiştirilemezliği ve geriye dönük işlem yapılamaması sağlanacaktır.
Kanaatimce halimine yazılı paylardan sonra nama yazılı payların da basım ve devirleri için MKK'ya bildirim zorunluluğu getirilerek, halka açık şirketlerde olduğu gibi tamamen kaydi sisteme geçilebilir.
Böyle olunca Maliyenin, anonim şirket paylarının senede bağlandığı tarih itibariyle iktisap edilmiş sayılacağı yönündeki görüşünün de bir önemi kalmaz.
Çünkü anonim şirket paylarının MKK tarafından kayden izlenmesi nedeniyle, bu paylar için fiziki senet bastırılması gereği ortadan kalkar. Kaydi sistemde payların iktisap tarihi ile ilgili olarak da herhangi bir tereddüt yaşanmaz.
Çünkü A.Ş. hisselerinin (paylarının) satışında 2 yıllık sürenin hesabı MKK kayıtları esas alınarak kolaylıkla ve ihtilafsız bir şekilde yapılabilir. Biz sorun çıkarmayı severiz! Bu defa da basıldığı veya devredildiği halde MKK'ya bildirimi yapılmayan hamiline yazılı payların iktisap tarihinin ne olacağını tartışırız. Sanırım bu durumda Maliye MKK'nın kayıt tarihine itibar edecektir.
2004 yılında çıkarılan 26 seri no.lu Gelir Vergisi Sirkülerinde, bir sermaye piyasası aracı olan hisse senetlerinin MKK tarafından kayden izlenmesi halinde, bu senetlerin elden çıkarılmasından doğan kazançların tespiti ve vergilendirilmesinde, basılı hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların tespiti ve vergilendirilmesinde geçerli olan kuralların uygulanacağı açıklanmıştır.
Gelecekte MKK'yı daha çok duyacağız galiba!
[1] Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez (TTK 645).
[2] Sermayenin en az onda birini, halka açık şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahiplerini ifade ediyor. TTK, azlık kabul edilen pay sahiplerine bazı haklar sağlıyor.
[3] Sermaye piyasası araçları ve bunlara ilişkin hakların elektronik ortamda kayden izlenmesi ile görevlendirilen MKK 2001 yılında kuruldu. Kaydileştirme sürecine 25.04.2005 tarihinde yatırım fonları ile başlandı, 28.11.2005 tarihinde İMKB'de (Borsa İstanbul'da) işlem gören pay senetlerinin topluca kaydileştirilmesi ile devam edildi. Bu aşamadan sonra yeni sermaye piyasası aracı ihraçları tamamen kaydi olarak yapılır hale geldi. MKK mevcut durum itibariyle pay senetleri, yatırım fonları, özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları ve varantlar için merkezi saklama kuruluşu olarak faaliyetlerini sürdürüyor.
