Değerli okurlar, gelir vergisi beyan dönemi yaklaşıyor. Yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyanı gerek gelirler için Mart ayı içinde beyanname verilecek.

Son yıllarda yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilen gelirler arasında ücret ve kira gelirleri başı çekiyor.

İlke olarak, ücret ve ücret sayılan ödemeler üzerinden Türkiye’deki işverenlerce ücretler için geçerli gelir vergisi tarifesi uygulanmak suretiyle hesaplanan/kesilen vergiler aylık (10 ve daha az hizmet erbabı çalıştıranlarda 3 aylık) dönemler itibariyle verilen muhtasar beyannameler ile vergi dairesine ödeniyor. Vergi kesintisine/stopaja tabi tutulmuş bu ücretler için yıllık beyanname verilmesine gerek bulunmadığı durumlarda, söz konusu kesinti (stopaj) nihai vergi niteliğini alıyor.

2023 yılında elde edilen hangi ücretler için beyanname verilecek?

Ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği Gelir Vergisi Kanununun (GVK) 86/1-b maddesine göre belirleniyor.

Söz konusu maddeye göre, 2023 yılında elde edilen ve kesinti yolu ile vergiye tâbi tutulmuş ücretlerden;

-Tek işverenden alınan ücretlerin, vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL’yi) aşması durumunda yıllık beyanname ile beyanı gerekiyor.

-Birden fazla işverenden/işverenlerden alınan ücretlere gelince, birinciden sonraki işverenlerden alınan ücretlerin yıllık toplamının, yıllık gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2023 yılında 150 bin TL’yi) aşması durumunda birinci işverenden alınan ücretler dâhil tüm ücret gelirleri beyan ediliyor.

-Birinciden sonraki işverenden/işverenlerden alınan ücret gelirleri toplamı 2023 yılı için 150 bin TL’yi aşmamakla birlikte birinci işverenden alınan ücret gelirleri de dâhil olmak üzere tüm ücret gelirleri toplamının 2023 yılı için 1 milyon 900 bin TL’yi aşması durumunda yine birinci işverenden alınan ücretler dâhil tüm ücret gelirlerinin beyan edilmesi gerekiyor.

Görüldüğü gibi, ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği kendi içinde değerlendiriliyor, yani diğer gelirlerin bulunması halinde bu gelirler değerlendirmede dikkate alınmıyor, başka bir deyişle yukarıda belirtilen beyan sınırlarının hesabında diğer gelirler hesaplamaya dahil edilmiyor.

Yukarıda açıkladığım kuralların uygulanması sırasında ilk işverenden alınan ücret, bu konuda kanunda bir düzenleme yapılmamış olduğu için, hizmet erbabı tarafından serbestçe belirlenebiliyor ve çoğu örnekte en yüksek ücretin ilk işverenden alınan ücret sayılması yoluna gidiliyor.

Beyan sınırlarının hesaplanması sırasında ücretlerin brüt tutarları değil, kümülatif gelir vergisi matrahları esas alınıyor. Bu tutarları son ücret bordronuzdan kolaylıkla tespit edebilirsiniz.

Hangi hallerde birden fazla işverenden ücret alındığı kabul ediliyor?

Aşağıdaki hallerde, hizmet erbabının ücretlerinin birden fazla işverenden elde edildiği kabul ediliyor:

-Bir özel sektör işvereninin yanında çalışan hizmet erbabının, yıl içerisinde bir özel sektör işvereninden ya da kamu kurum veya kuruluşundan da ücret geliri elde etmesi,

-Aynı takvim yılı içinde bir özel sektör işvereninin yanında çalışmakta iken, işten ayrılarak, ara vermeden veya ara vererek başka bir özel sektör işvereninin yanında ya da kamu kurum veya kuruluşunda çalışmaya başlanılması,

-Aynı takvim yılı içinde, gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin yanında çalışan hizmet erbabının, söz konusu mükelleflerin ortağı oldukları iş ortaklığı veya adi ortaklıklar bünyesinde çalışmaya başlamaları.

Birden fazla işverenden ücret alınması halinde stopaj nasıl hesaplanıyor?

Hizmet erbabının birden fazla işverenden ücret geliri elde etmesi durumunda her bir işverenden elde edilen ücret gelirleri stopaj yönünden ayrı ayrı değerlendiriliyor, yani ücret matrahları birbiri ile ilişkilendirilmeden (birleştirilmeden) vergi kesintisi yapılıyor.

Hizmet erbabının işveren değişikliği yapması durumunda, yeni işverenden alınacak ücret de ilke olarak eski işverenden aldığı ücret matrahı ile ilişkilendirilmeden sıfır matrah esas alınmak suretiyle stopaja tabi tutuluyor. Uygulamada buna “taksimetrenin sıfırlanması” deniliyor.

Aynı takvim yılı içinde tek işverenden alınan ücretler kümülatif matrah esas alınmak suretiyle stopaja tabi tutuluyor.

Yıl içerisinde işveren değiştiren hizmet erbabı İSTERSE, ücret gelirine ilişkin gelir vergisi matrahını yeni işverenine bildirmek suretiyle ücretinin gelir vergisi tarifesine göre kümülatif olarak vergilendirilmesini talep edebiliyor. Bu durumda yeni işveren kümülatif matrahı dikkate alarak vergi kesintisi yapıyor.

Hizmet erbabının talep etmesi ve işverenlerin de kabul etmesi kaydıyla, yıl içerisinde aynı anda birden fazla işverenden alınan ücret gelirleri de kümülatif matrah dikkate alınarak vergi kesintisine tabi tutulabiliyor. (321 seri no.lu Gelir Vergisi Tebliği)

Yıl içinde birden fazla işverenden elde ettiği ücret gelirleri kümülatif matrah dikkate alınarak vergilenen hizmet erbabının bu gelirlerini yıllık beyannameyle beyan etme yükümlülüğü bulunması durumunda, yıllık beyannamede bildirilen matrah üzerinden hesaplanan gelir vergisinden kümülatif matrah dikkate alınmak suretiyle tevkif suretiyle ödenen vergiler mahsup edilebiliyor. (311 seri no.lu Gelir Vergisi Tebliği)

Hangi hallerde tek işverenden ücret alınmış olduğu kabul ediliyor?

Aşağıdaki hallerde, hizmet erbabının ücretlerinin tek işverenden elde edildiği kabul edilir:

-İki ayrı özel sektör firmasının birleşmesi (devir, nev’i değişikliği ve bölünme halleri dahil),

-4857 sayılı İş Kanunu kapsamında asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan yerlerde çalışan hizmet erbabının, yıl içinde alt işvereninin değişmesi,

-Ortaklık halinde faaliyette bulunan işyerlerinde, ortaklardan herhangi birinin değişmesi.

Örnek 1

Ücretli (A)’nın 2023 yılında tek işverenden aldığı stopaja tâbi tutulmuş yıllık ücret toplamı 1 milyon 901 bin TL olsun. Tek işverenden alınmış da olsa ücret gelirleri toplamı, 1 milyon 900 bin TL’lik sınırı aştığından, bu ücret yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

Örnek 2

Ücretli (B)’nin 2023 yılında birinci işverenden aldığı ücretin 800 bin TL ve birinciden sonraki işverenlerden aldığı ücretlerin yıllık toplamı 175 bin TL olsun. Birinciden sonraki işverenlerden alınan ücretler 150 bin TL’lik yıllık beyan sınırının aşılmış olması sebebiyle, birden fazla işverenden alınan toplam 975 bin TL tutarındaki bu ücretlerin tamamı yıllık beyan esasında vergiye tâbi tutulacaktır.

Örnek 3

Ücretli (C)’nin 2023 yılında birinci işverenden aldığı ücret 800 bin TL ve birinciden sonraki işverenlerden aldığı stopaja tâbi ücretlerin yıllık toplamı 140 bin TL olsun. Birinciden sonraki işverenlerden alınan ücretler yıllık beyan sınırı olan 150 bin TL’nin aşmamış olması sebebiyle toplamı 940 bin TL olan bu ücretlerin tamamı beyan edilmeyecek, yani yıllık beyan esasına göre değil stopaj esasına göre vergiye tâbi olacak, dolayısıyla bu gelirler üzerinden kesilen vergiler, nihaî bir vergi niteliği kazanacaktır.

Bu örnekte alınan ücretler dahil, vergiye tabi gelirler toplamının, tevkif yoluyla vergilenmiş olsun veya olmasın menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte yıllık beyan sınırı olan 150 bin TL’yi aşması, ücret gelirlerinin beyanını gerektirmez. Çünkü birinci işverenden sonraki ücretlerin toplamı 150 bin TL’yi aşmamakta olup, ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceğini kendi içinde değerlendirmek gerekir. Bu değerlendirme sırasında diğer gelirler dikkate alınmaz. Örnekte stopaja tabi tutulmuş menkul ve gayrimenkul sermaye iratları toplamının 100 bin TL olarak varsayarsak, bu gelirler de beyan edilmez, çünkü beyana tabi olmayan ücret gelirleri dışındaki gelirlerin toplamı, ücret dışındaki gelirler için 2023 yılına ilişkin beyan sınırı olan 150 bin TL’yi aşmamaktadır. Birinciden sonraki ücret gelirleri (140 bin TL) de bu değerlendirme sırasında toplama dahil edilmez, çünkü bu ücretler 150 bin TL’lik beyan sınırını aşmamaktadır. Yani birlikte bu sınırın aşılması stopaja tabi tutulmuş 100 bin TL’lik menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının beyanını gerektirmez.

Örnek 4

Birinci işverenden alınan ücret 1.850 bin TL ve ikinci işverenden alınan ücret 100 bin TL ise ikinci işverenden alınan ücret 150 bin TL’yi geçmemekle birlikte, birden fazla işverenden alınan ücretler toplamı 1.900 bin TL’yi geçtiği için bu iki ücret (yani tüm ücret gelirleri) beyan edilecektir.

Örnek 5

Bir şirkette ücretli olarak çalışmakta olan bir kişi 2023 yılı içinde bu işten ayrılmış ve bir ay sonra başka bir şirkette çalışmaya başlamıştır. İlk işverenden elde ettiği ücretler toplamı 200 bin TL, ikinci işverenden elde ettiği ücretler toplamı ise 900 bin TL’dir. Bu kişi aynı anda birden fazla işyerinde çalışmamış olsa da bir takvim yılı içinde iki ayrı işverende çalıştığı ve ikinci işverenden elde ettiği ücret gelirleri toplamı 150 bin TL’yi aştığı için (iki ücretin toplamı 1.900 bin TL’nin altında kalsa da) her iki işverenden elde ettiği ücret gelirlerini de yıllık beyanname ile beyan etmek zorundadır.

Bu örnekteki kişi ikinci işverenine kümülatif matrahı beyan edip, tarifenin kaldığı yerden vergi kesilmesini istemiş olsaydı ve ikinci işveren de bu talebi kabul edip kümülatif matrahı esas alarak vergi kesmiş olsaydı da beyan gereği devam edecekti. Bu durumda, başka gelirlerin olmadığı varsayımıyla, gelir vergisi beyannamesi üzerinde hesaplanacak gelir vergisinden, kümülatif matrah esas alınarak kesilen tüm vergiler mahsup edileceği için ödenecek ilave gelir vergisi çıkmayacak, hatta sağlık harcamaları, şahıs sigorta primi, çocuklara ait eğitim harcaması gibi indirimler nedeniyle kesinti yoluyla ödenen verginin bir kısmı iade alınabilecekti.

İkinci işverenin kümülatif matrahı esas alması kişiyi tek işverenden ücret alan bir kişi pozisyonuna sokmayacak, yani beyan için ücret gelirlerinin 1.900 bin TL'yi aşması gerekmeyecek, ikinci işverenden alınan ücretin 150 bin TL’yi aşması yeterli görülecekti.

Örnek 6

Bir şirkette ücretli olarak çalışmakta olan bir kişi 2023 yılı Ocak ayı içinde bu işten ayrılmış ve başka bir şirkette çalışmaya başlamıştır. İlk işverenden elde ettiği ücretler toplamı 100 bin TL, yeni (ikinci) işverenden elde ettiği ücretler toplamı ise 1.400 bin TL’dir. Bu kişi birinci işveren olarak daha yüksek ücret aldığı ikinci işverenini seçebilecek olup, bu durumda önceki (ilk) işvereninden aldığı ücretler 150 bin TL’yi aşmadığı ve toplam ücret gelirleri 1.900 bin TL’nin altında kaldığı için her iki ücret gelirini de beyan etmeyecektir.