Değerli okurlar, “matrah/vergi artırımı” uygulaması, artırım yapılan yıllar ve vergiler bakımından vergi incelemesi ve tarhiyatı yapılmasını önleyen bir düzenlemedir.  

 12 Mart 2023 tarihinden yayımlanan Yapılandırma Kanununa ilişkin Meclise sunulan teklifte, matrah/vergi artırımı konusu 5 inci maddede düzenlenmiş ve 2018, 2019, 2020 ve 2021 yılları gelir ve kurumlar vergisi matrah artırımı kapsamına alınırken 2022 yılı kapsama alınmamıştı.

 Genel Kurul görüşmeleri sırasında son anda Kanuna eklenen geçici 1 inci madde ile aynı şartlar dâhilinde 2022 yılı da matrah artırımı kapsamına alındı. Düzenlemeye göre, 2022 takvim yılı gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının yüzde 25 oranından az olmamak üzere artırılması halinde matrah artırımından yararlanılabilecek.

 Bu düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarih itibariyle istisnai durumlar (işi bırakma, devir vs.) hariç henüz 2022 yılına ilişkin beyannameler verilmemiş olduğu için geçici maddede Hazineyi koruyacak birtakım şartlar öngörüldü.

 Bu şartları şöyle sıralayabiliriz:

 * 2022 takvim yılına yönelik matrah artırımında bulunulabilmesi için bu yıla ilişkin gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinin verilmiş olması gerekir.

 * Bu beyannamelerde beyan edilen gelir/kurumlar vergisi matrahları, 2021 takvim yılı için beyan edilen matrahın yüzde 122,93 oranında artırılması suretiyle bulunan tutar ile 2022 takvim yılı üçüncü geçici vergilendirme döneminde beyan edilen matrahın yüzde 40 oranında artırılması suretiyle bulunan tutarın yüksek olanından az olamaz. Dikkatinizden kaçmamıştır, getirilen şart matrah artırımına bu asgari tutarların esas alınması değil, artırımdan yararlanabilmek için gelir/kurumlar vergisi matrahlarının bu asgari tutarlardan az olmamasıdır. Yani bir anlamda matrah artırımından yararlananlara asgari bir gelir/kurumlar vergisi getirilmiş oluyor.

 Örneğin bilanço esasına göre defter tutar bir tüccarın 2022 yılı matrahı 1 milyon TL ve 2022 yılı üçüncü dönem geçici vergi matrahı 2 milyon TL olsun. Bu tutarların maddede belirtilen şekilde artırılması sonucu bulunan tutarlar sırasıyla 2.229.300 TL ve 2.800.000 TL olarak hesaplanır. 2022 için matrah artırımından yararlanabilmek için 2022 yılı beyan edilen matrahın bu tutarlardan büyük olanı 2.800.000 TL’den az olmaması gerekir. Örneğin 2022 yılı matrahı 1 milyon TL olursa, 2.800.000 TL üzerinden artırım yapılarak matrah artırımından yararlanılamaz, çünkü 2022 yılı için beyan edilen matrah kanunda öngörülen asgari tutar olan 2.800.000 TL’den düşüktür. Bu mükellef ya 2022 için artırımdan yararlanamayacak, ya da bunu öngördüğü için yararlanabilmek maksadıyla 2022 yılı beyanını en az 2.800.000 TL olacak şekilde yükseltecektir.

 * Kanuna göre, yukarıdaki şekilde hesaplanan iki tutardan büyük olanından az olmamak beyan edilen 2022 yılı matrahının yüzde 25 oranında artırılması suretiyle bulunan artırım tutarı, Kanunun 5 inci maddesinde yer alan asgari tutarlardan düşük olamaz. Geçici maddede bu asgari tutarlar 2022 yılı için, işletme hesabı esasına göre defter tutanlar için 105 bin TL, bilanço esasına göre defter tutanlar ile serbest meslek erbabı için 200 bin TL ve kurumlar vergisi mükellefleri için ise 500 bin TL olarak belirlenmiştir. Geçici maddede, bu maddede hüküm bulunmayan hallerde Kanunun 5 inci maddesi hükümlerinin uygulanacağı ve 2022 yılı artırımın da Kanunun 5 inci maddesinde belirtilen şartlar dâhilinde yapılacağı belirtildiğinden, bu gelirler dışındaki gelir unsurları (ücret, eurobond faiz ve alım satım kazancı, kira, kâr payı vs.) için uygulanacak asgari tutarlar Kanunun 5 inci maddesine göre belirlenecektir.

Yoksa geçici maddede bu gelirler için asgari tutar belirlenmemiş olması, bunlar için matrah artırımında bulunulamayacağı veya bu gelirler için asgari tutar uygulanmayacağı şeklinde yorumlanamaz.

 Buna göre, geliri sadece gayrimenkul sermaye iradından oluşanlar için asgari tutar bilanço esası için geçerli 200.000 TL’nin 2/5’inden, geliri bunlar dışında kalan diğer gelir vergisi mükellefleri için ise işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler için belirlenmiş tutardan (yani 105.000 TL’den) az olamaz. 

* Matrah artırımı için ödenecek vergi, artırım tutarının yüzde 20’sidir. Bu oran, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, artırımda bulunmak istedikleri yıla ait yıllık beyannamelerini kanuni sürelerinde vermiş, bu vergi türlerinden tahakkuk eden vergiler ile ilgili beyannameler üzerinden tahakkuk eden damga vergisini süresinde ödemiş ve bu vergi türleri için bu Kanunun 2'nci maddesi uyarınca kesinleşmiş alacaklar ve 3 üncü maddesi uyarınca kesinleşmemiş veya dava safhasında bulunan alacaklar için yapılandırma hükümlerinden yararlanılmamış olması halinde yüzde 15 olarak uygulanır. İstisna, indirim ve mahsuplar nedeniyle bu beyannameler üzerinden ödenmesi gereken verginin bulunmaması hâlinde de bu oranda vergi hesaplanır.

 *Artırım nedeniyle ödenmesi gereken (%15 veya %20) vergiden yıl içinde kesinti yoluyla ödenmiş vergiler mahsup edilebilecek, ancak geçici maddedeki kısıtlama sebebiyle mahsuptan sonra kalan stopajlar iade edilmeyecektir.

 Örnek 1

 Gayrimenkul sermaye iradı için 2021 yılında 500 bin TL gelir vergisi matrahı beyan eden bir mükellef 2022 yılı için 1 milyon matrah beyan etmiştir. Bu mükellefin 2022 yılı beyanı, 2021 yılı matrahı yüzde 122,93 oranında artırılarak bulunan tutar 1.114.650 TL 'den düşük olduğundan 2022 yılı içi matrah artırımında bulunamaz. Tabii ki bu mükellef matrahı 500 bin TL olduğu halde, bunu 1.114.650 TL'den az olmamak üzere beyan etmiş olsaydı, matrah artırımında yararlanabilecekti. Ancak bu durumda da daha çok gelir vergisi ödeyecekti. Artırımdan sağlayacağı fayda ile bu şekilde fazladan ödeyeceği vergiyi karşılaştıran mükellef kendisi için en uygun kararı verecektir.

 Örnek 2

 2021 yılı için gelir vergi beyannamesi vermeyen bir mükellef 2022 yılında iki işverenden ücret geliri elde etmiş olup, birinci işverenden kümülatif matrahı 200 bin TL, ikinci işverenden ise 80 bin TL ücret almıştır. İkinci işverenden aldığı ücret gelirleri 70 bin TL’yi geçtiğinden bu mükellef her iki ücretini de beyan etmek zorundadır. Mükellef beyanı gereken ücret gelirleri toplamı (200.000+80.000=) 280 bin TL’yi gelir vergisi matrah olarak beyan etmiştir.

 Bu mükellef 2022 yılı için matrah artırımında bulunmayı düşünmektedir. Beyanına göre hesaplanan artırım tutarı (280.000 x %25=) 70.000 TL olup, bu tutar ücret gelirleri için geçerli 105.000 TL'lik asgari tutardan düşük olduğundan artırıma 105.000 TL esas alınacak ve mükellef (105.000 x %20=) 21.000 TL vergi ödeyerek matrah artırımından yararlanabilecektir.

 Örnek 3 

Serbest meslek erbabı bir mükellef 2021 yılı gelir vergisi matrahı olarak 900 bin TL, 2022 üçüncü dönem geçici vergi matrahı olarak 1 milyon 600 bin TL matrah beyan etmiştir.

 2021 gelir vergisi matrahının yüzde 129,93 oranında artırılmış tutarı 2.006.370 TL,

2022 üçüncü dönem geçici vergi matrahının yüzde 40 oranında artırılmış tutarı 2.240.000 TL olduğundan, bu tutarlardan büyük olanı 2.240.000 TL’yi yüzde 25 oranında artırarak bulduğu 560.000 TL, serbest meslek erbabı için belirlenen asgari artırım tutarı 200.000 TL’nin üzerinde olduğundan, 560.000 TL’yi esas alarak matrah artırımından yararlanabilecektir.