Koronavirüs salgını, dünya genelinde etkisini sürdürüyor, hayatın tüm alanlarını sekteye uğratmaya devam ediyor. Geldiğimiz noktada pandeminin atlatılması için toplu aşılama birincil seçenek olarak gündemde bulunuyor. Bazı ülkelerde aşılamalar başladı[1], bazı ülkeler son hazırlıklarını yapıyor. Türkiye'de ise birçok husus hâlâ belirsizliğini koruyor. Aşılamada öncelik sıralamasının nasıl olacağı da tam olarak netleşmeyen hususlar arasında. Oysaki herkesin aşılanmasına yetecek kadar aşı bulunmadığı için, bu sıralamanın adil bir şekilde yapılması önem arz ediyor. Belirtmek gerekir ki bu sorun aslında ciddi bir etik ve ceza hukuku problemi olan triyajın büyük ölçekli halidir.[2]

2 Aralık 2020 tarihinde yapılan Bilim Kurulu Toplantısının ardından Sağlık Bakanı yazılı olarak üç gruplu bir öncelik sıralaması açıkladı.[3] Buna göre birinci grupta 65 yaş üstü vatandaşlar [1.1] ile toplu ve kalabalık yerlerde (yaşlı, engelli, koruma evleri) yaşayan yetişkinler [1.2]; ikinci grupta toplumun işleyişi için gerekli sektörlerde ve yüksek riskli ortamlarda bulunan ve kritik işlerde çalışan kişiler [2.1] ile 50 yaş ve üzeri en az bir kronik hastalığı bulunan kişiler [2.2]; üçüncü grupta 50 yaş altı en az bir kronik hastalığı bulunan vatandaşlar [3.1], genç yetişkinler [3.2] ile ilk iki grupta yer almayan sektör ve mesleklerde çalışanlar [3.3] bulunuyor. Bu kişilerin aşılaması bittikten sonra ise ilk üç grubun dışında kalan kişilerin tamamının aşılanması öngörülüyor.

Bu açıklama ve gruplama hakkında sorulabilecek çok sayıda soru var.[4] Örneğin insan hayatına ilişkin böyle bir sınıflandırmanın işlerliğe kavuşması için bir Bakan açıklaması yeterli midir? Son tahlilde birçok insan için ölüm kalım kararı niteliğinde olacak bu sınıflandırmaya ilişkin yeterli derinlikte bir araştırmaya dayanan, ayrıntılı bir mevzuat çalışması yapılmakta mıdır?

Açıklamanın içeriği açısından bakılırsa genel prensipler bakımından uluslararası kabul gören ölçütlerin esas alındığı görülüyor.[5] Açıklamada belirtildiği üzere "enfeksiyon kapma, ölüm oranı, olumsuz toplumsal etki riski gibi unsurlar"dan yola çıkılarak sınıflandırma yapılmış durumda. Ancak genel ölçütlerin daha net bir şekilde ortaya konulmasında fayda var. Bu bağlamda;

• Virüsün bulaşma riskinin yüksekliği,
• Ölüm ve kalıcı sağlık sorunu riskinin yüksekliği,
• Sistemin devamının sağlanması,

ölçütlerinden hareketle özel durum tanımları yapılabilir. Örneğin 2. ölçüt bakımından öncelenmesi gereken fakat izole bir hayat yaşayan veya vaka oranlarının çok düşük olduğu bir yerde yaşayan nispeten yaşlı bir kişi – ideal bir sıralamada – 1 ve 3 numaralı ölçüt bakımından gösterdiği özellik sebebiyle sıralamada genç bir sağlık personelinin gerisinde tutulabilir.[6] Her bir somut olayda en makul sonucu verecek soyut belirlemelerin yapılması oldukça güç olsa da[7], bu bakış açısından hareket edilmesi uygundur. Sağlık Bakanlığının da iradesinin bu yönde olduğu anlaşılmaktadır.

Buna karşın yapılan açıklama özellikle yeterli ayrıntıda olmaması, "vatandaş" kelimesinin kullanılması, yalnızca 65 ve 50 yaşa ilişkin belirleme yapılmış olması[8] bakımından tartışmaya açıktır.

Almanya örneği

İlgili belirsizliklerin giderilmesi yolunda Almanya örneğinden faydalanılabilir. Zira Alman Federal Sağlık Bakanlığı 21.12.2020 tarihinde aşı önceliğine ilişkin bir yönetmelik yayınladı (CoronaImpfV)[9] ve aşılamanın 27 Aralık'ta başlayacağını duyurdu.[10] Yönetmelikte; hak sahipliği, öncelik grupları, takip ve takviye aşıları, hizmetin nasıl sunulacağı ve sürecin nasıl işletileceği, aşılamanın gözetimi, randevu alımı, kod dağıtımı ve finansmana ilişkin düzenlemeler bulunuyor. Yönetmeliğe göre öncelikli olacak üç grup sırasıyla şu şekildedir:

1. Grup: En yüksek öncelik (m. 2)

1. 80 yaşını tamamlamış kişiler
2. Yaşlılar veya bakıma muhtaç kişilere yönelik yataklı tedavi, bakım veya gözetim kurumlarında yatan ya da çalışan kişiler,
3. Ayakta bakım hizmetlerinde düzenli olarak yaşlı ve bakıma muhtaç insanlarla ilgilenen kişiler
4. Koronavirus SARS-CoV-2'ye maruz kalma riski çok yüksek tıbbi tesislerde çalışanlar; özellikle yoğun bakım üniteleri, acil servisler, kurtarma hizmetlerinde, SARS-CoV-2 aşılama merkezleri ve Koronavirus SARS-CoV-2 enfeksiyonu ile alakalı aerosol oluşturan faaliyet alanlarında çalışanlar, uzmanlık gerektiren ayakta palyatif bakım hizmeti verenler
5. Tıbbi kurumlarda – özellikle onkoloji ve organ nakli bölümlerinde – koronavirüs SARS-CoV-2 bulaşması halinde hastalığın ağır ve ölümcül nitelikte ilerlemesi tehlikesi çok yüksek olan kişilere yönelik düzenli tedavi, bakım ve gözetim faaliyetinde bulunan kişiler

2. Grup: Yüksek öncelik (m. 3)

1. 70 yaşını tamamlamış kişiler
2. Koronavirüs SARS-CoV-2 bulaşması halinde hastalığın ağır ve ölümcül nitelikte ilerlemesi tehlikesi yüksek veya çok yüksek olan şu kişiler: a) Trizomi 21'li (down sendromu) kişiler. b) Demansı veya zihinsel engeli bulunan kişiler .c) Organ nakli yapılmış kişiler
3. a) 2. maddenin 1. bendi ve bu maddenin 1. ve 2. bendine göre bakıma muhtaç olan kişi. b) Hamile kişi veya bu kişilerin yasal temsilcileri tarafından belirlenecek, bu kişiyle yakın teması olan bir kişi
4. Zihinsel engellilere yönelik yataklı tedavi, bakım veya gözetim kurumlarında çalışan veya ayakta gerçekleştirilen bakım hizmeti çerçevesinde zihinsel engellilere yönelik düzenli tedavi, bakım ve gözetim faaliyeti gerçekleştiren kişiler
5. Koronavirus SARS-CoV-2'ye maruz kalma riski yüksek tıbbi tesislerde çalışanlar; özellikle hastalarla doğrudan ve düzenli teması olan doktorlar ve diğer personel, kan ve plazma bağış hizmetleri gören ve SARS-CoV-2 test merkezlerinde çalışan personel
6. Toplumsal düzeni koruma görevi icra ederken yüksek enfeksiyon riskine maruz kalan kişiler; örneğin gösterilerde görev alan polis ve diğer kolluk kuvvetleri
7. Toplumsal sağlık hizmetlerinde çalışan ve hastane altyapısının sürdürülebilirliği ile ilgili önemli pozisyonlarda bulunan kişiler
8. Mülteci ve evsizlerin barındığı tesislerde yaşayan veya çalışan kişiler

3. Grup: Göreceli yüksek öncelik (m. 4)

1. 60 yaşını tamamlamış kişiler
2. Koronavirüs SARS-CoV-2 bulaşması halinde hastalığın ağır ve ölümcül nitelikte ilerlemesi tehlikesi görece yüksek olan şu kişiler: a) Obezler. b) Kronik böbrek hastaları. c) Kronik karaciğer hastaları. d) İmmün yetmezliği veya HIV enfeksiyonu bulunan kişiler. e) Diyabet hastaları (diabetes mellitus). f) Çeşitli kalp hastalıkları bulunanlar (kalp yetmezliği, ritim bozukluğu, atriyal fibrilasyon, koroner arter hastalığı veya arteriyel hipertansiyon). g) Beyin damar hastalıkları bulunanlar (serebrovasküler hastalıklar) ve felçliler (apopleksi). h) Kanser hastaları. i) KOAH veya astım hastaları. j) Otoimmün ve romatizmal hastalıkları bulunanlar
3. Devlet kurumlarında önemli pozisyonda bulunan kişiler; özellikle anayasal organlarda, hükümetlerde[11] veya idari organlarda, orduda, poliste, gümrükte, itfaiyede, afetlere karşı korunmada ve adliyede çalışanlar
4. Kritik altyapıya dahil diğer kurum ve kuruluşlarda önemli pozisyonda bulunan kişiler; özellikle eczanelerde, ilaç endüstrisinde, gıda endüstrisinde, su ve enerji temininde, sıvı ve katı atıkların tahliyesinde, nakliye ve ulaşım alanında, bilişim teknolojisi ve telekomünikasyon alanında çalışanlar
5. Koronavirus SARS-CoV-2'ye maruz kalma riski düşük tıbbi tesislerde çalışanlar; özellikle laboratuarlarda çalışanlar ve bulaşıcı hastalık şüphesi bulunan hastalarla ilgilenmeyen personel
6. Perakende bakkaliye satışı yapan yerlerde çalışanlar (market, bakkal vb.)
7. Eğitimci ve öğretmen olarak çalışanlar
8. Güvencesiz çalışma veya yaşam koşullarına sahip kişiler

Sonuç

Görüldüğü üzere Almanya'da öncelik sıralaması oldukça ayrıntılı bir yönetmelikle düzenlenmiş, gönüllülük esası kabul edilmiş durumda.[12] Öncelik sıralamasındaki yaş sınırları 80, 70 ve 60 olarak belirlenmiş. Zira Robert Koch Enstitüsünün verilerine göre 80-89 yaş aralığında ölüm oranı yüzde 45,2 iken 70-79 yaş aralığında yüzde 21 ve 60-69 yaş aralığında yüzde 8,5, 50-59 yaş aralığında yüzde 3,1. Bu oran devam eden yaş aralıklarında düzenli olarak düşüyor.[13] Bu veriler Türkiye'de sıralamanın 60 ve 50 yaş sınırı üzerinden yapılmasına şüpheyle bakılmasını gerektiriyor.

Yine Alman yönetmeliğinde sağlık çalışanları ve diğer meslek grupları ile çeşitli hastalıklara sahip kişiler bakımından ayrıntılı bir düzenleme söz konusu. Ayrıca hak sahipliği için de Almanya'da ikamet ediyor, Almanya'daki bir sağlık kurumunda hâlihazırda tedavi ediliyor veya çalışıyor olmak dahi yeterli sayılıyor (madde 1); vatandaşlık şartı söz konusu değil.

Aynı standartlarda bir düzenlemenin Türkiye'de de yapılması önünde bir engel bulunmamaktadır veya bulunmamalıdır.

• [1] https://t24.com.tr/haber/rusya-kitlesel-asilamaya-basladi-oncelik-saglik-egitim-ve-sosyal-hizmet-gorevlilerinde,918888
• [2] Mehmet Arslan, "Kovid-19 Salgınında Yoğun Bakım Yatakları ve Solunum Cihazlarının Tahsisi (Triyaj) Kararlarının Etiksel ve Ceza Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi", AHBVÜHFD, C. XXIV, Y. 2020, Sa. 3, s. 361 vd.
• [3] https://www.saglik.gov.tr/TR,77431/koronavirus-bilim-kurulu-toplantisina-iliskin-basin-aciklamasi-02122020.html
• [4] https://www.gazeteduvar.com.tr/asi-onceligi-hangi-gruplara-verilmeli-haber-1506879
• [5] https://t24.com.tr/haber/koronavirus-asisi-ab-asida-onceligi-saglik-calisanlarina-60-yas-ve-uzeri-kisilere-riskli-kategoridekilere-verecek,909626
• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1597339415327&uri=CELEX:52020DC0245
• [6] https://t24.com.tr/haber/yok-ten-asida-oncelik-talebi,921259
• [7] https://www.ntv.com.tr/galeri/saglik/dunya-bunu-tartisiyor-corona-virus-asisinda-oncelik-kimlerin-olacak,b072fmMK4E-Kt1GaQaavhA/qni2G9VzFkK4j8Wf4LSWzA
• [8] Daha önce yapılan açıklamadaki öncelik tercihi genç kişilerdi: https://t24.com.tr/haber/koronavirus-asi-listesi-cikariliyor-once-genc-ve-sagliklilara,912187
• [9] https://www.bundesgesundheitsministerium.de/fileadmin/Dateien/3_Downloads/C/Coronavirus/Verordnungen/CoronaImpfV_-_De_Buette.pdf
• [10] https://www.bundesgesundheitsministerium.de/coronavirus/faq-covid-19-impfung.html
• [11] Almanya federal bir devlet olduğu için, her federe devletin kendine ait ayrı bir hükümeti bulunur.
• [12] https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/covid-19-asisi-zorunlu-tutulabilir-mi,29064
• [13] https://de.statista.com/infografik/23756/gesamtzahl-der-todesfaelle-im-zusammenhang-mit-dem-coronavirus-in-deutschland-nach-alter/