TÜİK, yayımını 2022 Mayıs ayında durdurduğu veriler (ortalama madde fiyatları) üzerine kamuoyunda süren tartışmayla ilgili bir açıklama yaptı. Ancak dün yapılan bu yazılı açıklama, TÜİK'te kurumsal anlamda esaslı bir iletişim problemi de olduğunu ortaya koyuyor.

Bu iletişim problemi; hem sorunla ilgili yazılı açıklamadaki sözcük seçimi ve cümle kuruluşunda; hem de Kurum'un dış dünya ile iletişiminde olmak üzere iki yönlü.

Neden böyle düşündüğümü aktarmaya çalışayım:

Önce anımsatma: Bir önceki yazımda, TÜİK'in yayımını iki sene önce durdurduğu verilere dair DİSK'in konuyu yargıya taşımasının ardından çıkan kararlar doğrultusunda; DİSK'in yaptığı yazılı başvuruya, TÜİK'in verdiği yanıttan bir bölüm aktardım.

Ve o bölümdeki çok ilginç bir ayrıntıya dikkat çektim.

DİSK, yargı kararının uygulanması için TÜİK'e yeniden başvurarak madde sepeti ve ortalama madde fiyatları listesini talep etmişti.

TÜİK'in mayısta verdiği yazılı cevaptaki ifade şuydu:

"Ancak 2022 yılı mayıs ayından itibaren Kurumumuz tarafından hesaplanmayan ve yayımlanmayan ortalama madde fiyatlarının, halen Kurumda mevcut olmaması nedeniyle gönderilmesi mümkün olmamıştır."

Peki, bu ifadeden hukukta bahsi geçen ortalama zekâ ve algı sahibi bir birey ne anlayabilirdi?

Hele cümlenin sonu "halen Kurumda mevcut olmaması nedeniyle" diye bitiyorsa, bu ifadenin tartışma doğurmaması, "Kurumda nasıl olmaz, neden yok, yoksa peki nerede, hesap nasıl yapılıyor?" sorularını akla getirmemesi mümkün müydü?

Yazımda aktardığım TÜİK'in bu ifadesi ile yönelttiğim sorular, bu konudaki tartışmayı yeniden alevlendirerek büyüttü.

Meğerse saklamıyormuş çünkü yokmuş!

Meğerse konu tamamen başkaymış!

TÜİK, -mealen yazıyorum- "Biz bu fiyatları 2022'den beri hesaplamadığımız ve yayımlamadığımız için zaten yok" demek istiyormuş. Yani hesabı yapılmayan bu veri vücut bile bulmamış! Dolayısıyla bir saklama ya da ortadan kaybetme gibi bir durum söz konusu değilmiş.

Bu değerlendirmeyi; TÜİK yazılı açıklama yaptığında ağır ağır okuyup anlamaya çalışarak, metnindeki şu bölümü dikkate alarak yorumladım:

"..ancak talep edilen ortalama madde fiyatları Kurumumuzca hesaplanmaması nedeniyle mevcut olmadığından madde düzeyinde ortalama fiyatlara ilişkin bilgi talebinin karşılanmasının mümkün olmadığı bildirilmiştir."

Peki iki gündür tartışmaları büyüten, aynı konuda daha önce yapılmış, yani DİSK'e verilen cevaptaki ifade nasıldı? Tekrar gibi görünse de yan yana okunabilmesi için yeniden aktarıyorum:

"Ancak 2022 yılı mayıs ayından itibaren Kurumumuz tarafından hesaplanmayan ve yayımlanmayan ortalama madde fiyatlarının, halen Kurumda mevcut olmaması nedeniyle gönderilmesi mümkün olmamıştır."

Özetlersek: TÜİK DİSK'e Mayıs'ta yazdığı cevapta "2022 mayıs ayından itibaren hesaplanmayan ve yayımlanmayan ortalama madde fiyatlarının halen Kurumda mevcut olmaması nedeniyle" derken; dünkü açıklamasında "ortalama madde fiyatları Kurumumuzca hesaplanmaması nedeniyle mevcut olmadığından" diyor.

Yani TÜİK yeni açıklamasında "hesaplanmadığı için doğal olarak elimizde yok" demek istiyor. Kendi yaptığı hatayı çok da başarılı olmayan biçimde düzeltiyor.

Yine otomobil örneği

Buraya kadar okuduklarınız, meselenin iletişim faciasıyla ilgili kısmı. Asıl gerekçeye daha gelemedik bile.

TÜİK, bu hesabı yapmayı neden durdurduğunu uzun uzun anlatmış. İki yıldır yaptığı gibi yine, mesela gıda değil yine otomobil örneği vermiş.

Özetle şu savunmayı getiriyor:

"TÜFE hesaplama süreci Avrupa İstatistik Ofisi (EUROSTAT) Harmonize Tüketici Fiyat Endeksleri Metodoloji El Kitabında belirtilen norm ve standartlara uygun olarak yürütülmektedir.

Bu kılavuz ve diğer uluslararası yöntem kılavuzlarında belirtildiği gibi TÜFE hesaplarında ortalama fiyatlar değil, fiyat değişimlerinin (price relatives) ağırlıklandırılmasıyla hesaplanan endeks değerleri kullanılmaktadır. İlgili endeks değerleri ise her ay Kurumumuz tarafından, TÜFE haber bülteni ile kamuoyuyla paylaşılmaktadır.

 Fiyat endekslerinin amacı ortalama fiyat seviyesini ölçmek değil, saf fiyat değişimlerini (pure price changes) ortaya koymaktır. Bu nedenle dünya genelinde hiçbir resmi istatistik ofisi tarafından "ortalama madde fiyatlarının" tamamı hesaplanıp yayımlanmamaktadır.

Çünkü çok çeşitli mal veya hizmetin ortalama madde fiyatının hesaplanması ve açıklanması yanıltıcı sonuçlara yol açmaktadır."

Ne yok?

TÜİK açıklamasında ne yok?

Bu kadar basit bir hesabı yıllarca yapıp yanlış anlaşılmadığı halde, neden tam da TÜİK verilerinin güvenilirliği ile ilgili tartışmaların siyaset ve medyada yoğunlaştığı anda durdurulduğunun cevabı yok mesela.

Veri tabanı açılsın iktisatçılar hesaplasın

Oysa ekonomist Murat Kubilay'ın dediği gibi Şeffaflık adına fiyat derlemelerine ilişkin tüm veri tabanını erişime açsanız, biz hesaplasak olmaz mı?"(…) Enflasyon hesaplaması basit bir fiyat derleme ve ortalama alma işlemidir. Gelişmiş ekonometrik modellere gerek yoktur. Tüketici sepeti yılda 1 kez değişir. Bu nedenle gizli tutulmasına bahane edilebilecek milli güvenlikle hiçbir ilgisi olmayan ürün fiyat listelerinin kamuoyuna açılmasıyla, hızla hesaplanabilir. Varsa şüphe, kolayca giderilebilir."

Ekonomist Hakan Kara'nın yaklaşımının da altını çizmek gerekiyor. Kara TÜİK'in açıklaması ardından sosyal medya hesabından şu değerlendirmeyi yaptı:

"TÜİK madde fiyatlarını hesaplamadığı için ellerinde mevcut olmadığını ifade etmiş. Endeksi hesaplamak için, her durumda madde fiyatlarına ihtiyaç var. Bu durumda TÜİK, her ay TÜFE endeksini hesapladıktan sonra madde fiyatlarını imha mı etmektedir? Kafamda deli sorular…" 

Uluslararası kurumlar eleştirmiyormuş

Açıklamada yeni bir unsur olarak şu kısmı göstermek mümkün:

"Kurumumuza, EUROSTAT dahil olmak üzere hiçbir uluslararası kurum veya kuruluş tarafından ortalama madde fiyatlarının yayımlanmaması hususunda herhangi bir eleştiri yöneltilmemektedir."

Evet, ortalama madde fiyatlarının yayımlanmamasında, dikkate alınması gereken en önemli konu, uluslararası kuruluşların eleştirisinin olmamasıdır ey okur. Hiç değilse bu kadarını anladık.

Ya TÜİK Başkanı ya da Hazine ve Maliye Bakanı'nın gazetecilerin sorularını yanıtlayabileceği bir toplantı düzenlemesi zorunludur.

Bunu talep ederken; "vebal", "günah" "hakka girmek" vs. gibi muhatapta hiç etkisi olmayacak kavramlardan yöneticilerin etkileneceği sanılıyorsa ham hayal. Zerre etkisi olmaz. Böyle bir toplantı milyonlarca vatandaşın hayatını, her dakikasını ilgilendiren gelirlerinde temel oluşturan verilerle ilgili soruların cevabını öğrenmek bütün ülkenin hakkı olduğu için yapılmalıdır.