Papa Fransis, 2016 yılı Şubat ayında Meksika seyahatinden dönerken uçakta bir gazetecinin, Trump’ın Meksika sınırına duvar inşası vaadi hakkındaki sorusuna, ‘’Nerede olursa olsun, sadece duvar inşa etmeyi düşünen, köprüler inşa etmeyi düşünmeyen kişi Hristiyan değildir. İncil’in öğretisi bu değil’’ şeklinde yanıtıyla bir anda ABD’nin seçim gündemini değiştirecekti.

Hiçbir eleştiriye tahammül edemediği bilinen Donald Trump’ın yanıtı gecikmedi: ‘’Hiçbir lider, özellikle de bir dini lider, bir başka insanın dini inancını sorgulama hakkına sahip değil.’’

Tabii ki tezinde doğru ama tipik Trump ikiyüzlülüğünü yansıtan bu yanıt, sosyal medyanın bir anda, Trump’ın yıllardır sevmediği bir çok politikacının dini inancını sorguladığı ‘Tweet’leriyle dolmasına neden oldu. Örneğin, sadece birkaç gün önce, rakibi Ted Cruz hakkında, ‘’Bu kadar yalan konuşurken ve bu kadar dürüstlükten uzakken Ted Cruz nasıl Evanjelik Hristiyan olarak görülebilir ki’’ şeklinde Tweet atmıştı.

Polemik bununla kalsa, bir politik magazin olarak tarihe mal olacaktı. Ancak Trump’ın, ilk cümledeki iki yüzlülüğüne odaklanan sosyal medyada hiç dikkat çekmeyen sonraki cümlesi, Amerikan sisteminin temel ‘duvar’ı açısından son derece tehlikeli ve alarm vericiydi: ‘’Hristiyan olmakla gurur duyuyorum. Başkan olduğumda Hristiyanlığın böyle sürekli saldırı altında olması ve zayıflatılmasına izin vermeyeceğim’’.

Trump ile Papa arasındaki polemik, dönemin ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden’a, ‘’Birisi duvar inşa ediyorum dediğinde, sen Hristiyan değilsin denilmesi sizce adil mi?’’ diye sorulduğunda, Joe Biden, 200 yıllık Amerikan laikliğinin gerektirdiği üslup ile cevap verecekti: ‘’Ben ilahiyatçı, rahip veya din adamı değilim. Ben sadece bu duvarın, ABD’yi ABD yapan temel değerlere karşı olduğunu düşünürüm. Dine uygun olup olmadığını düşünmek benim yetkim değil’’.

Joe Biden yaklaşımıyla aslında neye vurgu yapıyordu ve Trump’ın sözleri neden son derece tehlikeliydi?

Orta Çağ, Hristiyanlığın değil de, Hristiyanlık adına arkasına kılıcı, kraliyet ordularını, şövalyeleri, hapishaneleri, engizisyon mahkemelerini almış yolsuzlaşmış bir dinci örgütlenmenin sosyal ve ekonomik yaşama hükmettiği çağdır. Descartes, Hume, Locke, Voltaire, Rousseau, Diderot gibi Fransız ve İskoç aydınların başlattığı ‘Aydınlanma’, insana bu örgütlenmenin aşıladığı korkularını aşarak kendi aklına ve kendi hükümlerine de güvenmeyi öğreterek insanlığı yeni bir düzeye taşıdı. Genel olarak dini inanca veya İsa’ya karşı değil, insan zihni ve varlığının din adına, İsa adına kurumsal köleleştirilmesine karşı bir duruştu bu. Aydınlanma düşüncesinin, genel din öğretisi ile bir çelişkisi yoktu. İnançlı bir mümin de pekala kamusal yaşama ‘aydınlama’ düşüncesinin perspektifinden bakabilirdi. Aydınlanma ‘vatandaşı’ doğuran temel faktördür.

ABD’nin kurucu babaları da bu düşüncedeydi. ABD sisteminin temelini oluştururken ‘’bütün insanlar eşit yaratılmıştır’’ diye deklare ettiklerinde, bütün inançlara ve bütün inançların mensuplarına eşit saygı ima eden bu felsefi inanca sadık kalmak için ekstra bir çaba harcamak zorunda kalacaklarının da farkındaydılar. Çünkü bütün inançları kamusal alanda eşit görecek politik bir yapı tarihte ilk kez denenecekti. Devrimci mücadelelerinde yaşamlarını riske etmeleri de onları tarihte bu düşünceleri en benimsemiş politik grup haline getiriyordu.

Devlete, her hangi bir dini inancın lehine veya aleyhine her türlü parasal harcama, sembolizm, davranış, yasaklama veya teşviği yasaklaması, Amerikan Anayasasını, Aydınlanma Düşüncesinin en muhteşem yazılı politik dökümanı haline getirdi.

Ne var ki, Anayasanın oluşmasından yaklaşık 100 yıl önce John Winthrop’un İncil’den esinlenerek Yeni Dünya’yı ‘’Tepedeki Şehir’’ diye nitelemesiyle başlayan bir başka sosyal süreç de ABD sosyal yapısının bir başka gerçeğini oluşturmaya devam ediyordu. John Winthrop’un liderliğindeki püritenlerin kurduğu Massachusetts Kolonisi, son derece teokratik ve baskıcı bir yapıya büründü. Bugün, ‘ABD başlangıçta Hristiyan bir ülke olarak kuruldu’ diye savunan dinci Hristiyanlar, ‘kurucu babalar’ derken, ABD’yi kuranları değil, teokratik koloniler kuran püritenleri kast ederler.

İşte bu iki damar, ABD’nin dünyanın bir çok ülkesinden aynı anda hem daha dindar hem de daha seküler olmasına neden olan nevi şahsına münhasır kültürünün kaynağı. Dinci püriten bakış zamanla eridi ve ‘İkinci Büyük Uyanış’ diye anılan 19’ncu yüzyılda Evanjelik Hristiyanlık olarak yeniden sahneye çıktı. 20’nci yüzyılın ikinci yarısında ise bazı aşırı Katolik ve diğer Protestan çevreler de onlara katıldı. Mormonlar, bazı ultra Ortodoks Yahudiler, ve kendi ülkelerinde laikliğin Müslümanlara özgürlük açtığından yakınan Hindu-Amerikan bazı fanatiklerin de katılımıyla bugün ABD’de laiklik karşıtı bir koalisyon oluşmuş durumda. 11 Eylül yaşanmasaydı, büyük çoğunluğu 2000 seçiminde George W. Bush’a oy vermiş Amerikan Müslümanların bir kısmı da bu koalisyonda yer alacağını tahmin etmek zor değil. Bu tuhaf ve son derece politize dinci koalisyon her geçen zeminini genişletiyor.

Ancak ne var ki ‘halk çoğunluğunun’ da kötü niyetli bir politikacı veya Kongre kadar özgürlüklere tehdit olabileceğinin erkenden farkında olan kurucu babaların oluşturduğu denge ve denetleme sistemi, Amerikan devlet yapısının ‘laik’ özelliğini bugüne değin korumasını sağladı.

Amerikan laikliğinin ve sisteminin kurucularından Thomas Jefferson, her hangi düşünce veya inancın kamusal yaşamda devlet gücüyle tekel kurma hevesinin neden olacaklarını 1782’de Virginia Notları’ndan şu şekilde paylaşıyor:

‘’Sadece haksız bir görüşün yaşamak için devlet iktidarı ile desteklenmeye ihtiyacı vardır. Hakikat kendi başına da ayakta kalabilir (…) Bir görüşün zorla dayatılmasını kabullenmek şudur: Kimin senin engizisyonun olmasına karar vereceksin? İnsanlar, kamusal ve kişisel amaçları olan kötü tutkularla yönetiliyor. Peki neden baskı? Düşüncede ve inançta birliği sağlamak için. Fakat, düşünce ve inançta birlik, ne kadar yararlı bir amaç? İnançta yorum farklılığı bir dinin en önemli avantajıdır. 

Hem bir dinin birliği gerçekleşebilir bir amaç mı? Hristiyanlığın doğuşundan beri milyonlarca masum adam, kadın ve çocuk yakıldı, işkence gördü, cezalandırıldı, hapsedildi. Buna rağmen, Hristiyan dünyasında inanç birliğine bir santim bile yaklaşamadık. Peki bütün bu baskı ile neye ulaşıldı? Yarısını ahmak fanatiklerin diğer yarısını iki yüzlülerin oluşturduğu bir dünyaya.''

Bir düşünceyi, bir politikayı veya bir inancı ‘milli’ kılıfına sokup devlet gücüyle herkesi bunu kabullenmeye zorlamanın, bir ulus ve bir ülke için korkunç ve yıkıcı etkisinin farkındalığı Amerikan politik karakterinin takdire değer özelliklerinden biri oldu. Bu farkındalığın en parlak örneklerinden biri ise, hem de ABD’nin İkinci Dünya Savaşı nedeniyle son derece hamasi bir sosyo-politik iklime sürüklendiği 1943 yılında ABD Yüksek Mahkemesinin, devlet okullarındaki öğrencilerin Amerikan bayrağına selam durmaya veya öğrenci andını okumaya zorlanamayacağına hükmettiği ‘’West Virginia State Board of Education v. Barnette’’ adlı davasıdır. Yüksek Mahkemenin karar içtihadını yazan yargıç Robert Jackson’ın, ‘’ifade ve inanç özgürlüğü ile diğer anayasal hakları, devletin veya toplumun çoğunluğunun asla müdahale edemeyeceği haklar’’ olarak nitelendirdiği içtihadı, Amerikan yargı tarihinin en imrenilesi cümlelerinden birini de içeriyor:

‘’Düşüncede birlik sağlama, sadece mezarlıkta mümkün olabilir. Amerikan devlet konseptinde veya otoritesinin kaynağının doğasında hiçbir mistizm yoktur. Biz hükümeti, yönetilenlerin onayı ile oluştururuz. Ve Haklar Bildirgesi, iktidardakilerin her hangi bir yasal fırsatı, bu onayı, baskı altına almak için kullanmalarına yasak getirir. Anayasal Yıldız Kümemizde, yeri asla değişmeyecek bir tek yıldız varsa o da, alt düzey veya üst düzey farketmez hiçbir devlet yetkilisi, politik ve milli meselelerde, dini konularda veya diğer görüş ve inanç konularında neyin doğru neyin yanlış olduğunu buyuramaz, ve böylece vatandaşları, sözle, davranışla bunu kabullenmeye veya bu inancı paylaşmaya zorlayamaz.’’  

Amerikan sisteminde, politik ve bürokratik makamlara gelmek için her hangi bir dini kimliğe sahip olma veya olmama şartı konulması yasaklandı. Herkes kendi inancını dilediği şekilde yaşama özgürlüğüne sahipti artık. Thomas Jefferson, ABD’ye başkan seçilince, Connecticut’taki ana akım Protestan yapının dışında hareket ettikleri için soruşturma geçirdiklerinden yakınan Danbury Baptistlerine 1802 yılında gönderdiği destek mektubunda bunu şu şekilde açıklıyordu:

‘’Sizinle hemfikirim ki, din yalnızca insan ile tanrı arasında bir meseledir. Bundan dolayı da bir insan dini inancı veya ibadetleri hakkında başka kimseye hesap vermek zorunda değil. Devletin meşru güçleri bir görüş, düşünce veya inancın benimsenmesi hakkında işlem yapamaz, sadece bir fiil hakkında işlem yapabilir. Amerikan halkının büyük saygı duyduğum, ‘yasa yapıcılar, bir dini inanca destek veya bir inancın yaşanmasını yasaklayan yasa yapamazlar’ deklarasyonu, kilise ile devleti ayıran duvardır.’’    

Amerikan laikliğinin temel ifadesi olan ‘kilise-devlet ayrılığı’ ve ‘ayrılık duvarı (separation wall)’ metaforu işte bu mektup ile Amerikan sistem literatürüne girdiler. Jefferson, Baptistlere mektubunda ‘duvar’ sözcüğünü tesadüfen seçmemişti. ABD’deki ilk Baptist kilisesini kuran Roger Williams’ın 1644 yılında yazdığı ‘’kilisenin temiz bahçesi ile dünyanın yaban yaşamı arasındaki duvar’’ ifadesine de atıfta bulunuyordu.

Massachusetts kolonisinin kuruluşunda rol alan Püriten liderlerden biri olan Roger Williams, yeni kurulan koloninin, kaçtıkları eski kıtadaki gibi tek tipçi bir teokrasiye dönüştüğünü görünce itiraz edecekti. ‘Vicdan özgürlüğü (liberty of conscience)’ kavramını savunan vaiz Roger Williams’a göre herkes aynı şekilde inanıp aynı şekilde ibadet etmek zorunda değildi. Herkesin kendi inancını kendince yaşama hakkı vardı. Kilise-devlet ayrılığı yoksa en başta kilisenin yozlaşacağını savunuyordu. Püritenlere göre ise başka bir dini inanca hoşgörü büyük günahtı. Çünkü ‘’tanrının adamları olarak ‘’doğrunun’’ savunucusuydular, ‘’hakların’’ değil’’. Williams koloniden dışlanınca, bugünkü Rhode Island’a yerleşerek, ABD’nin ilk Baptist kilisesinin yanı sıra inanç özgürlüğü ve kilise-devlet ayrılığını savunan Providence kolonisini de kuracaktı.

‘Duvar’ metaforunu, Jefferson ile birlikte Amerikan sisteminin önemli kurucularından biri olan James Madison da sıkça kullancaktı. Jefferson’un ‘duvar’ metaforu, ABD Yüksek Mahkemesinin, çok eşle evlilik yapan bir Mormon hakkındaki mahkumiyet kararını onayladığı 1878 tarihli bir davada (Reynolds v. United States) gerekçe olarak kullanılınca legal literatüre de girdi. Mormon kilisesi üyesi George Reynolds, inancı gereği çok evlilik yapması gerektiğini, ABD Anayasasının birinci ek maddesine göre devletin onun inancının gereklerini yerine getirmesini engelleyemeyeceğini savunuyordu. Bu güçlü savunmaya karşı Yüksek Mahkeme, ABD’nin dini özgürlük tarihini araştırdığında Jefferson’ın ‘kilise – devlet ayrılığı duvarı’ metaforunu gördü. Yüksek Mahkeme, çok eşliliğin, bir inanç, bir görüş, bir düşünce ifadesi olmadığını, üçüncü kişilerin yaşamını etkileyen bir ‘’fiil’’ olduğuna hükmetti. Yani devlet bu fiil hakkında düzenleme yapabilirdi.  Mahkemenin gerekçesinde, eğer sadece dini görüş olarak kabul edilip çok eşliliğe izin verilirse, dini inancı gereği bir başkasını kurban etmek isteyen kişiye de izin verilmesi gerekeceğine dikkat çekildi.

Thomas Jefferson, kendinden önceki iki başkan Washington ve John Adams ile kendinden sonraki bütün başkanlardan farklı olarak Şükran Gününde dua içeren resmi açıklama yayınlamayı, tek bir dinin yorumuna göre hazırlandığı ve laikliğe aykırı olduğu gerekçesiyle red edecekti. Ateist olduğu için değildi bu direnişinin nedeni veya din konusunda bilgisiz de değildi. Kendinden önceki ve sonraki birçok başkandan daha fazla din konusuna kafa yormuş ve okumuştu. 18’nci yüzyıl dünyasına ait kütüphanesinde ‘Kur’an dahil birçok inancın kitabının bulunması, dini inançlar konusundaki yazıları da entelektüel derinliğinin göstergesi. Dinle çok iç içe bir insan olmadığı aşikar olmasına rağmen James Madison ile beraber Washington DC’de kilise ibadetlerine katıldıkları da vaki. Fakat ABD başkanı seçildiğinde kendisini Amerikan halkının başkanı olarak görüyordu, Amerika'nın vaizi, rahibi, pederi olarak değil… Bu makamda diğer insanlara din hakkında konuşma yetkisine sahip olmadığının farkında olacak olgunluğa sahipti.

Bazı fundemantalist Hristiyanlar, Jeffersonian bakışı, ‘’devletin Hristiyanlığı reddi’’ olarak yorumluyor. Ancak 200 yılı aşkın süredir, Amerikan devlet aklı, toplumun kiliseler de dahil çoğunluğu Jeffersonian görüşte mutabık kaldı. Nitekim Püritenlerin egemenliğinden zaman içinde sıyrılan Massachusetts kolonisi, 1780 yılında ‘’Commonwealth of Massachusetts’’ Anayasasını kabul ettiğinde, ‘bütün insanların eşit yaratıldığı ve hiçbir otoritece dokunulamaz haklara sahip oldukları’ kabul etmişti. Massachusetts Anayasasından yaklaşık 10 yıl sonra kabul edilen Amerikan Anayasasında ‘din’ kelimesi sadece bir kez geçiyor: ‘’Amerika Birleşik Devletlerinde her hangi bir kamusal makama gelmek için her hangi bir dini inancın mensubu olmak veya olmamak şart olarak görülemez’’. Bundan iki yıl sonra yürürlüğe girecek Birinci Ek Madde (First Amendment), ‘’Kongre her hangi bir dini inancın lehinde veya aleyhinde yasal düzenleme yapamaz’’ hükmünü de içeriyordu.

Trablusgarb Dayısı Karamanlı Yusuf Paşa ile dönemin ABD Başkanı John Adams’ın temsilcisi Joel Barlow arasında 4 Kasım 1796 günü imzalanan ve 7 ay sonra Amerikan Senatosunca oybirliğiyle onaylananan antlaşmanın 11’nci maddesi de artık ABD’de laikliğin temel belgelerinden biri kabul ediliyor:

‘’Amerika Birleşik Devletleri hiçbir bakımdan, Hıristiyanlık temeli üzerine kurulmadı. Bu noktadan hareketle kendi içinde Müslümanların din, hukuk ve huzuruna hiçbir kastı ve nefreti yoktur. Belirtildiği gibi Birleşik Devletler hiçbir Muhammedi topluma karşı savaş ve düşmanlığa girmiş değil. Bu antlaşmanın tarafları bu iki ülkenin birlikte kurduğu uyumu kesecek dini bir yorum ve bahane ileri sürmeyecekler.’’

200 yıllık uygulamada ise daha sonra bazı Evanjelik kiliselerde yeniden vücut bulan ‘tek tipçi’ fundemantalizm de varlığını sürekli hissettirecekti. Öyle ki 20’nci yüzyılın ortalarına kadar bir Katolik’in ABD başkanı olmak istemesi bile büyük bir cüret ve cesaret işiydi. John F. Kennedy, 1960 yılında güneyli Hristiyanlara hitap ederken, ‘’kilise - devlet ayrılığının mutlak olduğu bir Amerika’ya inanıyorum’’ diye deklare edecekti. Bu konuşmasından iki ay sonra ABD’nin ilk Katolik başkanı olacak Kennedy, Katolikliğini hiçbir zaman reddetmedi, yok saymadı. Ancak, sırf Katolik diye her hangi bir Katolik rahibin cemaatine ona oy vermesini istemesine de, sırf Katolik diye her hangi bir Protestan vaizin cemaatine ona asla oy vermemesi çağrısını reddettiği şiddette reddetti. Kamusal alanda, politik ehliyette dini kimlik, dine bağlılık vs ölçülerinin kullanılmasına kararlılıkla karşı çıktı.

‘’Savaş ve Barış Döneminde İnanç ve Politika’’ kitabının yazarı Elisabeth Sifton, ABD Kurucu Babalarının, ‘’bir tarihsel tecrübe olarak dini grupların politik güce eriştiklerinde yolsuzluk eğilimine girmelerinin ve devlet gücünü ülkede kendi düşünce ve inanç çizgilerinde teklik oluşturmak için kullanmalarının kaçınılmaz olduğunu ve bu ikisinin sonucu olarak da kamusal alandaki özgürlükleri yıkmaya girişecekleri’’ uyarısının bugünkü politikacılarca ve bazı yüksek yargı üyelerince yeterince paylaşılmadığı endişesini dile getiriyor. Ama daha da önemlisi, bugün ABD’nin başkanlık koltuğunda, 200 küsur yıl önce daha devlet kurulurken bu ayrılığın neden sistemleştirildiğini kavramaktan aciz, kendi iktidarından başka hiçbir amacı olmayan bir kifayetsiz muhterisin bulunması.

Trump, başkanlığı kazandıktan hemen sonra konuşma yapacağı kürsüye ‘Merry Christmas (Hayırlı Noeller)’ yazısı yazdıracaktı. ‘Merry Christmas’ bir dini inancı yansıttığı için Amerikan başkanlarının, kamu okulları öğretmenlerinin ve diğer devlet memurlarının görevleri sırasında kullanmadığı bir kutlama ifadesi.

Yine, Trump, ‘Ulusal Pazar Duası’ adlı sosyal etkinlikte yaptığı konuşmada, kilise kürsülerinden bir politik adayın desteklenmesini yasaklayan ‘Johnson Amendment’ adlı yasayı değiştireceğini vaat etti. 1954 yılında senatör Lyndon Johnson tarafından hazırlandığı için onun adıyla anılan bu Gelir Vergisi düzenlemesine göre, kiliseler de dahil kar amacı gütmeyen statüdeki diğer bazı bağış kabul eden kurumlar, statülerini koruyarak gelir vergisi muafiyetinden yararlanmak istiyorlarsa bu yasağa uymakla yükümlüler.

Trump, 4 Mayıs 2017 günü imzaladığı başkanlık kararnamesi ile bu yasağın bazı maddelerini kiliselerde politika lehine yumuşatarak ilk adımı attı. Aslında ABD’deki ana akım kilise gruplarının büyük çoğunluğu da Trump’ın bu yasağı kaldırma çabasına karşı çıkıyor. Onların endişesi ise, kiliselerin bağış listelerini paylaşma zorunluluğu olmaması nedeniyle, ABD’de politik bağışlardaki illegal aktivite sahasına dönüşerek, politik yolsuzluk çarkının merkezi olmalarının kaçınılmaz olacağı. Ancak dinin saygınlığı, ne Trump’ın ne de dinci grupların umurunda.

Yine Trump, South Carolina konuşmasında, ‘’Hristiyanlık lime lime ediliyor, lime lime… Hristiyan değerlerin koruyucusu olacağım’’ şeklinde konuştu.

Liberty Üniversitesi konuşmasında da, ‘’Hristiyanlığın koruyucusu olacağız’’ vaadinde bulundu.

Trump, 2016 Iowa adaylık konuşmasında, ‘’Ben gerçek bir müminim. Bu salondaki herkes gerçekten inanıyor mu? Umuyorum öyledir. Hristiyanlık büyük bir kuşatma altında’’ şeklinde konuşmuştu. Aynı konuşmasında, ‘’Birlik olursak çok gücümüz var. Ama Hristiyanlar güçlerini kullanmıyor’’ tespitini yapan Trump’ın bir de vaadi vardı: ‘’Başkan seçilirsem Hristiyanlık yeniden güç sahibi olacak’’.

Amerikan kurucu değerlerine taban taban zıt bu söylemleri diğer mitinglerinde de defalarca kullanan, seçim kürsülerine eline İncil alarak çıkan Trump, başkan seçildikten sonra yönetimine, ‘kilise – devlet ayrılığı’ ilkesiyle sorunlu isimlerle doldurdu.

Adalet Bakanı Jeff Sessions, kilise-devlet ayrılığının, tarihsel bir ilke olmadığını ve Amerikan Anayasasında geçmediğini savunuyor.  Eğitim Bakanı Betsy DeVos, her inançtan vergi mükellefinin parası ile özel dini okullara da yardım yapmanın zeminini oluşturma peşinde. Kamu görevinin biricik amacının ‘tanrının krallığını’ yüceltmek olduğunu söylüyor. Rick Perry’den Ben Carson’a kadar kerametleri kamusal alanda bolca dinci veya hamasi mesajlar vermekten ibaret isimler bakanlık koltuklarına kuruldu.

CIA’nin başında sıkı bir Evanjelik olan Mike Pompeo var. Trump’ın manevi konulardaki danışmanı Paula White ise, insanlara televizyon kanalından, ‘’eğer kendi kilisesine binlerce dolar para bağışlarlarsa tanrının onlara özel yardımda bulunacağını’’ anlatan bir televanjelist. Trump’ın ‘’dindar’’ kabinesinin bir başka özelliği ise Amerikan tarihinin en zengin kabinesi olması. İsa’nın gerçek öğretilerinin çoğunu, ‘sosyalist’ veya ‘gayri-Amerikan’ görüşler bulacak bir grup.

Deist, ateist, agnostik veya dindar Amerikan başkanlarının çok büyük kısmı ‘kilise-devlet ayrılığı’ ilkesine de aradaki duvara da büyük ölçüde sadık kaldılar. En azından bu duvarı tartışma konusu yapmadılar. Bazısının önceliği özgürlüğü, bazısının önceliği yurttaş eşitliğini korumaktı. Bazısının önceliği ise böylece ‘kilisenin saygınlığını’ korumaktı. Din ve devlet arasında duvar olmadığında devlet iktidarının dine, dinin devlet iktidarına karıştığından daha çok karışacağı tarihi deneyimlere atıf yapıyorlardı.

1832 yılında kolera salgınının ABD’yi kasıp kavurduğu ve tıbbi olanakların yetersiz kaldığı günlerde bazı Kongre üyeleri artık sadece tanrının yardımının ülkeyi kurtaracağını ifade ederek, devletin resmi bir dua günü ilan etmesi için Kongre’ye karar tasarısı verdiler. Başkan Andrew Jackson bundan rahatsız oldu ve Kongre böyle bir karar geçirirse imzalamayacağını duyurdu. Andrew Jackson, dini bir gruba gönderdiği mektupta şöyle savunacaktı bu net tavrını:

‘’Anayasanın başkana çizdiği sınırın ötesine geçerek dini bir konuda talimat vermiş olacaktım. Bu ülkede dini yaşamın, devletin her türlü müdahalesinden azade yaşaması lüksünü böylesi bir müdahale ile bozmayı kabullenemezdim’’.

1979 yılında kamu okullarında dua tartışması alevlendiğinde, bütün ülkenin gözü bir anda Güneyli bir Evanjelik olan başkan Jimmy Carter’ın ne söyleyeceğine çevrildi. Hiç tereddüt etmeden, ‘’Bence devlet bu dua işlerine hiç karışmamalı’’ diyecek ve ekleyecekti: ‘’Bir çocuğu devlet emriyle dua etmek zorunda olduğu hissine sokmaktan kaçınırım’’.

Din ile devlet arasındaki laiklik duvarını yıkarsan sadece devlet kalmaz altında, din ve toplum da kalır.

---

@CemalTdemir