IŞIL ÖZ
Türkiye’de ilk kez bir canlıya takılan kameralar ile bozayıların gözünden dünya görüntülendi. SMS yollayan vericiler de takılan 11 bozayı, National Geographic Türkiye’nin ilk belgeselinin konusu oldu.
KuzeyDoğa Derneği, 2011’de gerçekleştirdiği kurt yakalama ve takip projesine 2012’de bozayılar ile devam etti. Türkiye’de “bayrak tür” olarak kabul edilen ve en büyük kara hayvanı olan bozayıların ekolojisinin araştırılması, daha etkin korunmaları ve insan-yaban hayat çatışmasını azaltmak için KuzeyDoğa Derneği, Zürih Üniversitesi’yle beraber yürüttüğü bu araştırmada 11 bozayıyı vericilerle izlemeye aldı. Ayrıca National Geographic Vakfı tarafından bozayılara özel kameralar takılarak bozayıların gözünden dünyanın nasıl göründüğü kaydedildi.
Dünyada bir ilk
National Geographic Vakfı tarafından geliştirilen kameralar, KuzeyDoğa Derneği uzmanlarınca vericilerinin üzerine monte edildi. Bu sayede bozayının GPS konum bilgileri ile video görüntüleri birleştirildi. Bozayıların gün içerisindeki davranışları kendi gözlerinden belgelendi.
KuzeyDoğa Derneği Başkanı ve Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çağan Şekercioğlu liderliğinde ve Prof. Dr. Josip Kusak yönetimindeki 5 kişilik yakalama ekibi, tüm gece hazır halde bekleyerek, bozayıların yakalanmasından en fazla 20 dakika sonra alana vararak, gerekli işlemleri başlattı.
"Bu şekilde bozayılar, en az stresle ve en kısa sürede doğaya geri döndü.” diyen Doç Dr. Şekercioğlu’ndan bilgi aldım: “Bozayılar ülkemizde var olan en büyük kara hayvanı, ancak bugüne kadar yapılan çalışmalar kurtlarda da olduğu gibi bozayıların nüfusları hakkında sınırlı bilgi sunuyor. Bu nedenle KuzeyDoğa Derneği, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Utah Üniversitesi ve Zürih Üniversitesi ortak işbirliği ile 9 bozayıya vericili tasmalar takıldı. Bir yıllık hazırlığın ardından Kars’ın Sarıkamış ilçesinde 10 kişilik profesyonel bir ekip sadece 17 günde 11 bozayı yakaladı. 5 bozayıya verici, 4 bozayıya kameralı verici takılırken 2 bozayıya sadece kamera takıldı. En genci altı aylık, en yaşlısı 20 yaşında olan bozayılar sağlıklı bir şekilde doğaya geri döndü ve hayatlarına devam etti.”
National Geographic’in ABD Washington DC’deki merkezinden Crittercam ekibi Greg Marshall ve Kyler Abernathy de Sarıkamış’a geldi. National Geographic Türkiye kanalının Sarıkamış’a giden 5 kişilik ekibi, kanalın Türkiye’deki ilk yaban hayatı belgeselini çekti:
“National Geographic Vakfı tarafından sağlanan Crittercamler de, her saat başı aldıkları 12 ila 25 dakikalık görüntülerle bozayıların gün ışığında neler yaptığını kayıt altına aldı. İlk görüntüler incelendiğinde günün büyük bir kısmını uyuyarak geçirdikleri görülen bozayılar, bazen meyve yiyor, bazen taşların altında karınca arıyor, bazen de su içiyorlar. Bir dişi ayının kanyonun kenarında 20 dakika boyunca güneşin doğuşunu seyretmesi ise şaşkınlık vericiydi.”
Doç Dr. Şekercioğlu, ilk elde edilen verilerin 2008’de KuzeyDoğa Derneği tarafından önerilen ve 2012’de Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından hayata geçirilen Türkiye’nin ilk yaban hayatı koridorunun gerekliliğinin gözler önüne serildiğinin ve Sarıkamış ilçe çöplüğüne yoğunlaşan bozayıların etkin korunması ve doğal yaşamlarına geri dönmelerini sağlayacak çalışmanın bir an önce başlatılması gerekliliğinin altını çizdi.
Zürih Üniversitesi, Evrimsel Biyoloji ve Çevre Araştırmaları Enstitüsü’nde Asistan Profesör olarak görev yapan Arpat Özgül, “Çok başarılı bir ekip çalışması oldu. Hem kısa süre içerisinde birçok bireyi yakalayıp tasma takabileceğimizi, hem de sahada bu tasmalı bireyleri tekrar bulup istediğimiz verileri güvenli bir mesafeden aktarabileceğimizi gördük. Bu veriler bize ilk aşamada bireylerin alan kullanımı, günlük aktiviteleri, insan yerleşim bölgelerine ne kadar yaklaştıkları, yaban hayat koridorundan ne derece faydalandıkları, nerede kış uykusuna yattıkları gibi önemli önbilgiler verecek. Ama henüz sınırlı sayıda bireyimiz olduğundan, bu verilerin istatistiksel analizi de sınırlı olur” dedi ve ekledi: “Örneğin, İsveç’te benzer bir çalışma senelerdir sürüyor ve 70’in üzerinde bozayı takip ediliyor. Bizim de amacımız, daha fazla sayıda bireyi uzun süreli takibe alıp, bozayıların popülasyon ekolojisiyle ilgili hipotezlerimizi bilimsel olarak sorgulayabileceğimiz bir örneklem sayısına ulaşmak. Şu ana kadar yakaladığımız bireylerin neredeyse tümü ilçe çöplüğüne gelen erkek ayılar.
İleriki çalışmalarda daha fazla dişi ayı takip etmek ve doğal orman alanında da yakalama çalışmalarını sürdürmek istiyoruz. Böylece bölgedeki bozayı popülasyonu hakkında daha kapsamlı bilgi sahibi olabileceğiz.
GSM/GPS/VHF/UHF Uydu Vericisi: Yaban hayvanları için özel üretilmiş yeni nesil uydu vericili tasmalardır. GPS teknolojisini kullanarak kaydettikleri koordinatları, GSM hattı üzerinden yer istasyonuna gönderilen verici, aynı zamanda içerisine kaydettiği aktivite verilerini VHF ve UHF radyo dalgaları aracılığı ile indirme imkânı sağlıyor. Ayıların GPS koordinatları, SMS mesaj olarak araştırmacının cep telefonuna geliyor.
National Geographic Crittercam: National Geographic Vakfı tarafından geliştirilen yaban hayvanların gözünden dünyaya izlemek için özel üretilmiş HD video kayıt cihazı. Crittercam üzerinden bulanan özel bir sistem sayesinde üzerine takılan yaban hayvanından belirlenen tarih ve saate otomatik olarak düşüyor. Daha sonra Crittercam radyo sinyalleri kullanılarak bulunup, içerisindeki görüntüler indiriliyor.
