T24 Haber Merkezi
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “faiz sebep, enflasyon sonuç” iddiasını bağımsız olması gereken Merkez Bankası üzerinden test ederken son altı yılda dört Merkez Bankası Başkanı değişti.
Gazeteci-yazar Taha Akyol son yılların en tartışmalı kurumlarından biri haline gelen Merkez Bankası’nın dünü ve bugününü, Erdoğan’ın sözlerine gönderme de içeren “Laf dinlemedi” adını verdiği son kitabında anlattı. “Merkez Bankası Nereden Nereye?” alt başlığını taşıyan Akyol’un kitabı Doğan Kitap yayınları arasında çıktı.
AKP dönemine de odaklanan kitap, bütün iktidarların Merkez Bankası sınavını tarihsel izlekte anlatıyor. Kitapta, Özal, Demirel, 1990’lardaki koalisyon hükümetleri, Ecevit ve Erdoğan döneminin yanı sıra Osmanlı döneminin ilk merkez bankası olarak yorumlanan, o dönemde İngiltere ve Fransa sermayesi ile kurulan Bank-ı Osmani (Osmanlı Bankası) ile “sermayesi, personeli ve yönetimiyle tamamen milli olan” Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (1930) kuruluş süreci de anlatılıyor.
Taha Akyol, Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu dönemde erimeye başlayan Merkez Bankası döviz rezerviyle ilgili olarak yoğun tartışmalar eşliğinde uzun süre gündemi meşgul eden “128 milyar dolar nerede?” sorusuna odaklanarak sürecin ayrıntılarını irdeliyor.
Neden Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası?
İlgili dönem siyasetçilerinin kritik ve tartışmalı açıklamalarının kronolojik bir kurguyla verildiği kitapta, komlo teorilerine de konu olan “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın adının neden Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası olmadığı” sorusuyla ilgili bir bölüm de yer alıyor. Akyol, bankanın adında, bağımsızlığa vurgu yapıldığını aktarıyor:
“Siyasal İslamcıların şarlatan isimlerinden Şevki Yılmaz’ın TV ekranlarındaki bir konuşması bu bakımdan ilginçtir. Şevki Yılmaz, merhum Turgut Özal’a ‘papaz’ diyen adamdır! Özal, bir fahri doktora töreninde akademik cüppe giymişti, Yılmaz bunun papaz kıyafeti olduğunu söylüyordu! Yılmaz tazminata mahkûm edilmiştir.
… Öyle ki Şevki Yılmaz demir paralarımızın yüzünde ‘Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası yazıyor’ diyor, hayır, okumamış veya işine geldiği için böyle diyor. Metal paralarımızın üstünde sadece ‘Türkiye Cumhuriyeti’ yazılıdır. Çünkü metal para basımına Hazine yetkilidir. Hazine devletin hiyerarşisi içinde bürokratik bir kurumdur. Halbuki Merkez Bankalarının dünyada kâğıt para basmak, kambiyo, döviz, reeskont işlemleri yapmak ve para değerini korumak gibi görevleri de vardır. Bu da hem banka hem de devlet kurumu halinde teşkilatlanmasını gerektirmiştir.”
Başkanlık sistemi, yönetim ve faiz krizi
Arşiv çalışmalarının yoğun olarak yansıdığı kitapta ekonomik ve siyasi krizlerden Merkez Bankası’nın etkilenmemesi için bağımsız olmasına ilişkin önemli anekdotlara da yer veriliyor.
“İktisat profesörü Başbakan Tansu Çiller elbette ufuktaki patlamayı görüyordu, faizi indirmek istiyordu. Fakat Merkez Bankası Başkanı Prof. Bülent Gültekin’le anlaşmazlığa düşmüşlerdi. Gültekin enflasyonun asıl sebebi olan piyasadaki likiditenin, paranın azaltılmasını istiyordu. Bunun için Merkez Bankası Hazine kâğıdı satarak piyasadaki parayı çekmeli, yani musluklar makul ölçüde kısılmalıydı. Çiller, bunun piyasayı yavaşlatmasından, seçimlerde oy kaybettirmesinden çekinmiş olsa gerek, kabul etmiyor, faizleri indirterek Hazine’nin borç yükünü rahatlatmayı düşünüyordu…”
Kitabın son bölümünde Erdoğan ile Merkez Bankası başkanları arasındaki “faiz kavgası”na ilişkin yakın dönemin gelişmeleri irdelenirken, Ali Babacan ve Mehmet Şimşek’in Merkez Bankası’nın bağımsızlığı konusundaki açıklamaları, Erdoğan’la Babacan arasındaki çatışmalar da siyasi atmosferle birlikte yansıtılıyor.
Akyol kitabında, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ardından Merkez Bankası yönetiminde cumhuriyet tarihinde görülmemiş sıklıkta yapılan değişikliklere ve bu dönemde yaşanan faiz savaşına dair önemli kayıtlar düşüyor.
“Çünkü laf dinlemiyor adam”
“Laf dinlemedi” / Merkez Bankası Nereden Nereye?” kitabı adını, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görevden aldığı eski Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya ile ilgili olarak dile getirdiği,“Tabii bu sistem değişince Merkez Bankası’nın başkanını görevden alma yetkisini de aldık. Böylece önceki MB başkanını görevden aldık. Çünkü laf dinlemiyor adam“ sözlerine göndeme içeriyor.
Portre: Taha Akyol
Taha Akyol 1946 yılında Yozgat'ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini Yozgat'ta tamamladıktan sonra girdiği İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu. 1977 yılında yazmaya başlayan Taha Akyol, 12 Eylül 1980 darbesi öncesinde MHP yönetiminde bulundu. Darbe sonrasında tutuklanan Akyol uzun bir süre Mamak Askeri Cezaevi’nde yattı.
Askeri mahkemede yargılanarak beraat eden Akyol, MHP’nin yayın organı olarak bilinen Hergün’ün Yayın Yönetmenliği’nden sonra Yankı Dergisi ve Tercüman gazetesinde çalıştı. İzleyen yıllarda Türkiye’de liberal görüşün temsilcilerinden biri olan Akyol 1992-2011 yılları arasında Milliyet, 2011 ile 2018 yılları arasında Hürriyet gazetesinde köşe yazıları yazdı. Kuruluşunda yönetici olarak görev aldığı CNN Türk televizyonunda siyasi ve kültürel konularda “Eğrisi Doğrusu” programını yaptı.
Halen Karar gazetesinde yazan, Karar TV YouTube kanalında program yapan ve Türkiye medyasının en üretken yazarları arasında bulunan Taha Akyol’un yayımlanmış 24 kitabı bulunuyor.
