Van, Hakkâri, Maraş, Muş, Tunceli, Siirt Pervari, Adıyaman gibi illerde yetişen endemik bir tür olarak tescil edilen ters laleler, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın izni ile endüstriyel olarak genetiği değiştirilmiş şekilde pazara sunuluyor. Ekolojistler ise türün koruma altına alınmaması ve yetiştiği doğal alanların zarar görmesinden endişe ettiklerine dikkat çekerek, bu türün korunması için yetkililere çağrıda bulunuyorlar.
Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı'nın haber portalı, Gazetecilik Platformu'ndan Metin Yoksu'nun haberine göre, Siirt’te Pervari ve Şirvan’ın yüksek rakımlı yaylalarında, Sason’da ise Helkis ve Mereto Dağı ile Şillek Yaylası’nın yüksek kesimlerinde yılda sadece 15 gün açan ters laleler, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın izniyle endüstriyel olarak yetiştirilmeye başladı. Ancak özel izinle genetiği değiştirilerek yetiştirilen ve pazara sunulan bu endemik türün geleceği, bu nedenle tehlike altında. Ters lalelerin yetiştiği alandan koparılmasına 80 bin TL para cezası verilmesine rağmen, yetiştirilmesi özel izne tabi. Bu çelişkili durumdan dolayı pek çok insan bu cezaya aldırmadan, ters laleleri kopararak kendi yaşadıkları yerlere taşımaya çalışıyorlar. Geçtiğimiz yıllarda Dersim’in yüksek kesimleri ile Sason ve başka yerlerden laleleri koparanlara para cezası kesildi. Ancak yine buralarda kesilen cezalar da ters lalelerin ait olduğu yerden sökülerek başka yerlere taşınmasına engel olamadı. Sökülen laleler bir sonraki yıl yeniden yetişmedi. Bu koşullar altında ters lalelerin geleceği ve varlığı tehlike altında.
Yetiştiği alanda şantiye
Geçtiğimiz günlerde Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi (DBB) 80 bin ters lale alımı yaptığını ve alınan lalelerin kentin çeşitli yerlerine dikildiğini açıkladı. Belediye, bir yandan destek için alım yaparken, diğer yandan da endemik türün bulunduğu bir alanı çevre düzenlemesi yaparken tahrip etti. Diyarbakır’ın Hani İlçesi’nin Kuyular (Nêrip) Mahallesi’ndeki Pîr Aziz Türbesi’nde yapılan çevre düzenlemesi sırasında, belediyeye bağlı DİSKİ ekipleri sondaj çalışması sonucu ortaya çıkan balçık ve kaya parçalarını ters lalelerin yetiştiği alana döktü. Koruma altında bulunan endemik türün yetiştiği alanda yapılan bu çalışmada onlarca ters lale zarar gördü. Uzmanlar bu alanda bir sonraki yıl lale yetişmesinin imkânsız olduğunu dile getiriyor. Ters lalelerin yetiştiği alanda bilinçsizce yapılan bu çalışmaların türe zarar verdiğine dikkat çeken fotoğrafçı Fethullah Çelik, bu türün mutlaka koruma altına alınması gerektiğine vurgu yaptı.
“Türleri korumak zorundasınız”
Yaptığı endemik türler ve doğanın korunmasına yönelik çalışmalarla tanınan ekolojist Güner Yanlıç ise endemik tür tanımlamasının hatalı olduğuna ve ancak il, ilçe gibi yerel tanımların dışına çıkılması halinde türlerin korunmasının kolaylaşacağına dikkat çekti. Ters lalelerin Tarım ve Orman Bakanlığı’nın koruması altında olduğunu anlatan Yanlıç, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün işine geldiği gibi kimi korumalar yaptığına dikkat çekti. Ters lalelerin aynı zamanda GDO’su ile oynandığını hatırlatan Yanlıç, “Endemik tür olan ters laleler bugün bir pazara hizmet ettiriliyor. Bu yüzden de koruması sağlanıyor mu sağlanmıyor mu bilmiyoruz. Örneğin bugün Dersim’de tüm Avrupa’dan daha fazla canlı türü yaşıyor ama barajlar, güvenlik adı altında çatışmalar ve madenler ile buralar yok ediliyor. Sadece Dersim değil bugün Karadeniz’in en güzel yerlerinden biri olan İkizdere Vadisi’nde canlılar, bitkiler var. Oralar da koruma altında olması gereken yerler ama korunmuyorlar. İşte Diyarbakır’da yaşanan durum da budur. Oysa ters lalelerin korunması gerekir. Orada bir çalışma yaparken türleri de korumak zorundasınız.” diyerek endemik türlerin korunmasının önemine dikkat çekti.
