Dünyaca ünlü şair Nazım Hikmet Ran’ın, bilinenin aksine Harbiye’den ‘çürük’ olduğu için ayrılmadığı ortaya çıktı. Deniz Kuvvetleri’nde gün yüzüne çıkan belgelere göre Nazım, sağlık raporu almış sonra da okula dönmemiş. Harbiye kayıtlarında Nazım’ın adı ‘Sınıfımızdan subay olmadan ayrılanlar’ başlığı altında geçiyor. Ama mezun olmayan tek öğrenci Nazım değil. 4 kişi daha var. Ancak onların isimlerinin karşısında ‘ihraç’, Nazım’ın adının karşısında ise ‘Kaydı silindi’ ibaresi var. Harbiye’den ayrılışının sağlık gerekçeleriyle verilmiş bir ‘çürük’ raporundan kaynaklandığını gösterir bir kayıt ise yok. Şükrü Küçükşahin’in Hürriyet’te yer alan yazısı şöyle:
Benim için sürpriz 16 Temmuz 2014’te gazetede çıkan ‘Yanlış ifadelerle yola çıkmak’ başlıklı köşe yazımla başladı. Başbakan Tayyip Erdoğan, cumhurbaşkanı adayı olarak 12 Temmuz günü Antalya’da şöyle konuşmuştu: “Nazım Hikmet’i sürgüne gönderen, sürgünde ölmesine yol açan kim: CHP. Nazım Hikmet’e vatandaşlığını iade eden kim: Ak Parti.” Ben de bunun üzerine şunu yazdım:
“Doğrudur; CHP’nin tek parti iktidarında Nazım büyük haksızlıklar yaşadı, en verimli yıllarını cezaevlerinde geçirdi. Dünyanın baskısı, Nazım’ın açlık grevinin de etkisiyle, iktidara yeni gelen DP’nin (yarım) affıyla 15 Temmuz 1950 günü cezaevinden çıktı. Çıktı ama 11 ay sonra askere çağrıldı; oysa Bahriye Mektebi’ni 1919’da bitirmiş, stajyer subay olarak göreve başlamış ancak zatülcenp hastalığı nedeniyle çürüğe çıkarılmıştı. Askere çağrılınca ‘öldürüleceği’ düşüncesiyle 17 Haziran 1951’de ‘Yanlışı düzeltmek için Ankara’ya gidiyorum’ diye evden çıktı, bir daha ülkesine dönmedi. O büyük usta bu kaçıştan 5 hafta sonra, 25 Temmuz’da DP’nin Bakanlar Kurulu kararı ile vatandaşlıktan çıkarıldı.”
Mehmet Fuat’tan bahriye serüveni
Bu bilgilerin kaynağı, Nazım dendiğinde akla gelen ilk isim olan Mehmet Fuat’ın kitabıdır. Mehmet Fuat o kitabında Nazım’ın Bahriye Mektebi ile ilgili serüvenini şöyle anlatır: “Nazım Hikmet 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’ni 1919’da bitirip Hamidiye Kruvazörü’ne ‘stajyer güverte subayı’ olarak atandı. Stajyer güverte subayı olduğu yılın kışında, gece nöbeti tutarken dondurucu ayazda üşüyünce, son sınıftayken geçirdiği zatülcenp hastalığı tekrarladı. Aile dostu olan Deniz Hastanesi Başhekimi Hakkı Şinasi Paşa’nın gözetiminde 2 ay süren bir sağaltım döneminden sonra kendisine 2 ay da evde dinlenme izni verildi. Bu süre sonunda toparlanamadığı, deniz subayı olarak görev yapabilecek sağlık durumuna kavuşamadığı görülünce, 17 Mayıs 1920’de Sağlık Kurulu raporuyla askerlikten çürüğe çıkarıldı.” (s.15)
Genelkurmay’ın bilgilendirmesi
Nazım’ın bu bahriyeli öyküsü hep de böyle bilindi, ben de buradan hareket ettim. Ancak yazım üzerine Genelkurmay kaynaklı bir bilgilendirme yapıldı bana. Bilgilendirmeden çıkardığım ilk ders, bir Nazım hayranı olarak beni de sevindirdi. Çünkü daha ilk cümleden anladım ki o büyük usta artık TSK ve Deniz Kuvvetleri için ‘üyesi olmasından rahatsızlık duyulacak biri’, ‘komünist’ değil, büyük bir şairdi. Bu anlayıştan hareketle TSK, artık en doğru bilgileri paylaşma iradesini gösteriyordu. Örneğin Nazım, çürüğe çıkmamış, okula devamsızlık nedeniyle ‘ilişiği kesilmişti’. Şaşırdım tabii bu bilgiler üzerine ve Nazım Hikmet Vakfı’ndan başlayarak ilgili ve bilgili kişilere ulaştım. Turgay Fişekçi aracılığıyla da vakfın kurucularından, Nazım’ın kız kardeşi Samiye Hanım’ın da yakını Kıymet Coşkun’dan “Deniz Kuvvetleri’ndeki bilgi ve belgelerin doğru kabul edilmesi” yönünde görüş aldım. Meslek büyüğümüz ve Nazım’ın yurtdışına kaçışında tek başına rol oynayan Refik Erduran’la da temasa geçtim, o da Kıymet Hanım’ın yaklaşımını sergiledi.Gelelim Nazım’ın Harbiye’ye giriş ve ayrılış öyküsüne ilişkin, bazıları yeni olan belge ve bilgilere.
Okula giriş var, çıkış yok
Nazım, Bahriye’den Neş’et ettikten sonra arkadaşları ile birlikte 1918 yılında Harbiye’ye giriş yaptı. Belgelere göre, bu öğrenciler 1 Temmuz 1918 tarihinde girdikleri okuldan 1 Eylül 1920 günü mezun oldular. Ancak mezunlar listesinde Nazım Hikmet Efendi adı yoktu. Oysa sınıf listelerinde Nazım’ın adı vardı ama ‘Sınıfımızdan subay olmadan ayrılanlar’ başlığı altındaydı. O başlık altında 4 öğrenci daha vardı. Ama öncesinde Harbiyeli Nazım’la ilgili ‘izleme notları’ndan söz edelim. Nazım’ın siyasi tercihleri öne çıktıkça okuluyla arası da açılıyor. O nedenle dosyasına, ‘aşırıya kaçan halleri’, ‘askerlik disiplini bakımından özensizlik’ gibi ibareler giriyor. Aslında bunda Nazım’ın şiir ve edebiyata yoğun yönelişi de etkili. Nasıl olmasın ki, Bahriye Mektebi’ndeki edebiyat öğretmeni Yahya Kemal Beyatlı ve ona hayranlık duymaktadır.
4 ihraç, 1 kayıt silme var
Tekrar sonuca, yani Nazım’ın Harbiye’den mezun olamayışına... Bunun için ‘Sınıfımızdan subay olmadan ayrılanlar’ başlığının altına bakmamız gerekiyor. Görüyoruz ki Nazım, mezun olmayan tek öğrenci değildir, 4 arkadaşı daha vardı. Ancak onların isimlerinin karşısında ‘İhraç’ yazıyordu. Nazım adının karşısında ise ‘Kaydı silindi’ ibaresi vardı. Bu ibarenin yanında bir de (7) dipnotu var. O dipnotta yazan da şu: “(7) Deniz talebesi (Harbiye talebesi) iken sağlık durumundan dolayı 16/12/1919 tarihinde verilen 3 aylık hava değişiminden okula dönmemesi ve zabıtaca aramada bulunamaması itibariyle 17/5/1921 tarihinde kaydı silinmiştir. Fakat ben İstiklal Harbi’nde 1921’de Rusların Batum Limanı’nda Nazım’a tesadüf ederek görmüştüm.”
Hasta ama çürük raporu yok
Gün yüzüne çıkan Deniz Kuvvetleri’ndeki belgelere bakıldığında, Nazım’ın hastalandığı gerçek ama Harbiye’den ayrılışının sağlık gerekçeleriyle verilmiş bir ‘çürük’ raporundan kaynaklandığını gösterir kayıt yok. Deniz Kuvvetleri’ndeki tüm araştırmalar da bu konuda farklı sonuç yaratmamış. Aynı şekilde Nazım’ın ‘güverte subaylığı’ konusunda da bir kayda rastlanmadı. Ancak bunun, Nazım’ın staj konusundan kaynaklanan bir karışıklık olabileceği ifade ediliyor. Deniz Kuvvetleri’nde olmayan yeni bir belge çıkar mı bilinmez ama en azından bugünkü tablo bu.
Nazım Hikmet Efendi’nin ahlakı pekiyi, tabiatı sinirli, elbisesi özensiz
Pusula Dergisi’nin 2010 Ağustos sayısında da çıkan bazı belgelerden alıntılar yapalım. Bunlara göre, 25 Eylül 1915 günü Heybeliada Bahriye Mektebi’ne ‘962 künye numarası’ ile kaydedilen Nazım’ın fiziki özellikleri şöyleydi:
Ağırlık 45 kilogram, boy 1.56 metre, sarı saçlı, yüzünde çiller olan, koyu mavi gözlü, beyaz tenli bir çocuk.
Din-Fen ödülleri
‘Nazım Hikmet Efendi’ ile ilgili ‘takip değerlendirmeleri’ ise şöyle:
1’inci sınıf: İyi ve zeki; elbiselerine az özen gösterir.
2’nci sınıf: Orta derecede çalışkan fakat düzensiz.
3’üncü sınıf: Mesleki yeteneği geliştirilmeli; ahlaki tavırları pekiyi, sinirli tabiatlı ve elbisesine özen göstermeyen bir öğrenci.
Bir de Nazım’ın derslere karşı ilgisine bakalım. Zaman zaman Din Felsefesi ve Fen Bilgisi derslerindeki performansı nedeniyle tabur önünde komutanlarından takdir alan Nazım, 5 Ocak 1918 günü Din Felsefesi dersindeki başarısı üzerine ‘mükâfat sofrasında’ yemek yemekle ödüllendirildi. 5 gün sonra da Fen Bilgisi’ndeki başarısı ona ‘Heybeliada gezisi’ ödülü kazandırdı.
4.5 saat tutuklandı
Nazım’ın bir de aldığı ceza var. 29 Ekim 1917 günü talim sırasında rütbesine aykırı tutumundan dolayı 4.5 saat tutuklu kaldı
Amiral’in nazım devrimi
TSK ve Deniz Kuvvetleri’nde Nazım Hikmet’le ilgili ‘Devrim’ niteliğindeki değişim, 2008-2010 yılları arası Deniz Harp Okulu Komutanı olan emekli Amiral Türker Ertürk döneminde başlamış. Kendisi de bir Nazım hayranı olan Ertürk, konuyla ilgili iki de yazı kaleme almış. Ertürk’ün o yazılarına göre 30 yıllık ‘aynılık taşıyan’ mezuniyet törenlerinde gelenek yıkıldı. Ertürk, Nazım Hikmet’in Kurtuluş Savaşı ve Atatürk şiirlerini törenin başköşesini süsleyen şemaya koydurdu. Genelkurmay Başkanı dahil tüm komutanlar o an gördükleri bu değişikliğe olumlu yaklaşım sergilediler. Değişim rüzgârı mezuniyet töreni ile sınırlı kalmadı, okulun ‘Pusula’ adlı dergisinde de öğrencilerin Nazım ile ilgili görüşleri ve araştırmaları yer aldı.
Yetinilmedi, 2010 yılında çekilen ve okulu anlatan belgeselde Nazım’dan şiir okunup, okula giriş-çıkış tarihleri aktarıldı. Kütüphanede bir Nazım Hikmet köşesi açıldı.
