Kendini kandıranların sporda ve iş dünyasında daha başarılı olabileceğini gösteren çeşitli araştırmalar var. Bu insanlar, kendilerine karşı her zaman dürüst ve gerçekçi olanlardan daha mutlu da olabilirler. Peki kendi kandırmanın olumsuz yanları var mıdır?
BBC Türkçe’de yer alan habere göre, Yale Üniversitesi’nden Zoe Chance’ın yaptığı bir araştırmada, testlerde kopya çekenlerin davranışları gözlenerek bu sorunun cevabı arandı. İki grup oluşturularak genel zekâ (IQ) ve genel kültür soruları soruldu.
Ancak bir gruba dağıtılan test kâğıtlarının altına yanlışlıkla cevapları da basılmış gibi gösterildi. Yani bu gruptakilerin kendi cevaplarını kontrol ederek düzeltme yapma güdüsüne karşı direnmesi gerekiyordu.
Beklendiği gibi, gruptakilerin bazıları dayanamayıp kopya çekti. Cevapları gören gruptakiler kolektif olarak testte daha fazla başarı gösterdi. Buradaki can alıcı soru şuydu: “Kopyacı” gruptakiler başarılarını kendi zekâlarına mı yoksa kopyaya mı bağlıyorlardı?
Kestirme zekâ
Araştırmacılar bunu ortaya çıkarmak için, deneklere yeni bir test yapacaklarını söyleyerek bu testte ne derece başarı göstereceklerini tahmin etmelerini istediler. Sorular öncekilere benzerdi ve fikir edinmeleri, daha da önemlisi cevapların basılı olmadığını görmeleri için kısa süreliğine ellerine test kâğıtları verildi.
Araştırmacılar, deneklerin kopya çekmenin mümkün olmadığını anlayınca ikinci testte önceki kadar başarılı olamayacakları tahmininde bulunmalarını bekliyordu.
Fakat öyle olmadı. İnsanlar kendilerini kandırmayı tercih etmiş, ikinci testte daha yüksek puan alacaklarını öngörmüşlerdi. Ama test sonunda öncekinden çok daha düşük puan aldılar.
Araştırmacılar bir başka deney daha yaparak bu sonucun deneklerin kendi becerilerine şişirme bir inanç duymalarına mı bağlı olduğunu sınamak istiyordu. Bu deneyde öğrencilere ikinci testteki puanlarını doğru tahmin etmeleri halinde para ödülü verilecekti. Kopya çekme olanağı verilmiş olanlar, kendi başarılarını olduğundan fazla tahmin edip yüzde 20 daha az para ödülü kazanmıştı.
Denge sağlamak
Buradan şu sonuç çıkıyordu: Deneydeki insanlar kendilerini olduğundan daha zeki görüyordu. Bunun özgüven, tatmin, başkalarının güvenini daha kolay kazanma gibi avantajları olabilir; ama dezavantajları da var. Durum değişip de gerçek başarı tahmini yapmak gerektiğinde, olduğundan daha iyiymiş gibi düşünmek zarar verebilir.
Ahlaken çoğu insan kendini kandırmanın yanlış olduğunu söyleyecektir. Fakat yararlarından ötürü herkes bir ölçüde, ama zararlarından ötürü de sınırlı bir şekilde kendini kandırma eğilimi gösterir diye düşünürüz.
Yani yararları zararlarından fazla olduğu sürece kendini kandırmanın bir mantığı vardır. Hepimiz bir ölçüde bu araca başvuruyoruz muhtemelen. Fakat sorun şu ki kendini kandırmak söz konusu olduğu için bu yola ne derece başvurduğumuzu kestirmek zordur.
